آلاتآلات جمع آلت، به ابزار و مصالحى گویند که در انجام دادن کارى یا ساختن چیزى بدان نیاز است، مانند آب در تطهیر اشیاى نجس و مصالح ساختمان، از قبیل آجر، گچ و خاک در ساختن آن به کار می‌رود و از این عنوان در باب‌هاى بسیارى، همچون طهارت، صلات، زکات، حج، جهاد، تجارت، اجاره، سبق و رمایه، نکاح، صید و ذباحه، ارث، شهادات، حدود و تعزیرات و قصاص، سخن رفته است. فهرست مندرجات۲ - دسته بندی احکام آلات ۳ - احکام تکلیفی شامل چه آلاتی می‌شود ۳.۱ - احکام وضعی شامل چه آلاتی می شود ۳.۲ - حکم ارث زن از بنا ۳.۳ - اقسام آلات تطهیر ۳.۳.۱ - نقش آب و سنگ به عنوان آلت تطهیر ۳.۳.۲ - پاک شدن آلات، در تطهیر متنجس ۳.۳.۳ - تطهیر آلات جوشاندن آب انگور ۳.۳.۴ - تطهیر آلات غسل میت ۳.۴ - تعریف آلات مرکب ۳.۴.۱ - خرید و فروش آلات مرکب ۳.۴.۲ - اجاره دادن آلات مرکب ۳.۵ - اقسام آلات سفر ۳.۵.۱ - نقش آلات سفر در استطاعت برای حج ۳.۵.۲ - هزینه آلات سفر در مضاربه ۳.۶ - تعریف آلات مسابقه ۳.۶.۱ - استفاده از آلات مسابقه منصوص و غیر منصوص ۳.۷ - تعریف آلات مسجد ۳.۷.۱ - نجس کردن آلات مسجد ۳.۷.۲ - آلات بلا استفاده مسجد ۳.۷.۳ - فروختن آلات مسجد ۳.۸ - تعریف آلات قرآن ۳.۸.۱ - نجس کردن آلات قرآن ۳.۸.۲ - مس آلات قرآن ۳.۸.۳ - بیع آلات قرآن ۳.۹ - تعریف آلات نظافت و آشپزی ۳.۹.۱ - وجوب تهیه آلات نظافت و آشپزی ۳.۱۰ - تعریف آلات کسب ۳.۱۰.۱ - فروش آلات کسب برای تأمین هزینه حج ۳.۱۰.۲ - خمس آلات کسب ۳.۱۱ - نحوه پرداخت خمس گنج و معدن ۳.۱۲ - نحوه پرداخت زکات غلات ۳.۱۳ - آلات کشاورزی و آبیاری بر عهده کیست ۳.۱۴ - تعریف آلات حدود و تعزیرات ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - مراد از آلات بر حسب مضاف الیهمراد از آلات بر حسب مضاف الیه آن، متفاوت است. به عنوان مثال، آلات تطهیر، ابزار مورد استفاده در تطهیر اشیاى نجس، مانند دست و آب؛ و آلات بنا، مصالح مورد استفاده در ساختمان مى‌باشد. ۲ - دسته بندی احکام آلاتاحکام آلات یا احکام تکلیفی است یا احکام وضعی. ۳ - احکام تکلیفی شامل چه آلاتی میشودتصرف در آلات بر حسب موارد می تواند هر یک از احکام خمسه تکلیف را به خود اختصاص دهد: ۱ - حرام: مانند استعمال آلات لهو. ۲ – مکروه: مانند همراه داشتن آلات جنگى در نماز. ۳ – مباح: مثل مسابقه با اسب. ۴ – واجب: همچون فراهم کردن آلات نظافت و آشپزی براى زن توسط شوهر. ۵ – مستحب: مانند خریدن آلات عبادت براى نگهدارى. البته گاهى نیز- به جهت پیدایش برخى عناوین ثانوی- حکمى ویژه بر آلات مترتب مى‌گردد، مانند حرمت فروش آلات جنگی (ابزار جنگى) به کافران از آن جهت که مصداق عنوان اعانت بر گناه بشمار مى‌رود. ۳.۱ - احکام وضعی شامل چه آلاتی می شوداحکام وضعی بسیارى همچون صحت، بطلان، حصول تذکیه و طهارت به آلات تعلق مى‌گیرد. مانند صحت مسابقه با اسب؛ بطلان داد و ستد آلات لهو؛ تحقق تذکیه به پاره‌اى آلات تذکیه ( ذبح و نحر ) ، مانند سگ شکاری و آهن برنده و طهارت آلات مورد استفاده در غسل میت به تبع طهارت میت. ۳.۲ - حکم ارث زن از بنابنابر قول مشهور، زن از عین و قیمت زمین ارث نمى‌برد، لیکن از قیمت بنا و نیز آلات بنا ارث مى‌برد. ۳.۳ - اقسام آلات تطهیرآلات تطهیر بر حسب نوع تطهیر، متفاوت است. مثل آب، سنگ، دست و ظروف. ۳.۳.۱ - نقش آب و سنگ به عنوان آلت تطهیرآب، وسیله تطهیر از بول و غایط و سنگ، آلت تطهیر از غایط است. ۳.۳.۲ - پاک شدن آلات، در تطهیر متنجسآلاتى که در شستن اشیاى متنجس مانند ظرف نجس به کار مى‌رود، از قبیل دست و ظرفى که شستشو در آن انجام مى‌گیرد به تبع طهارت چیز شسته شده، پاک مى‌گردد. بعضى طهارت آلات را در این فرض به خود شسته شدن آلات در ضمن شستن مغسول دانسته‌اند نه به تبع طهارت آن. ۳.۳.۳ - تطهیر آلات جوشاندن آب انگورآب انگور جوشیده- بنا بر قول به نجاستش- با کم شدن دو سوم آن پاک مى‌شود. آلات استفاده شده در جوشاندن آن نیز به تبع طهارت آب انگور، پاک مى‌گردد. ۳.۳.۴ - تطهیر آلات غسل میتهمچنین ابزارى که در غسل میت به کار رفته مانند دست غسل دهنده و تختى که مرده بر روى آن نهاده شده است به تبع طهارت میت، پاک مى‌شود. ۳.۴ - تعریف آلات مرکبآلات مرکب به وسائلى که به طور معمول در انتفاع از مرکب (وسیله سوارى)، مورد استفاده قرار مى‌گیرد گفته می شود که به اختلاف نوع مرکب، زمان، هدف و عرف، مختلف است. ۳.۴.۱ - خرید و فروش آلات مرکبآلات مرکب، جزء مرکبى که مورد معامله قرار گرفته است، نمى‌باشد؛ مگر آن که عرف آن را جزء آن بداند. ۳.۴.۲ - اجاره دادن آلات مرکبدر صورت اجاره (کرایه) دادن مرکب، دخول آلات مرکب در اجاره- در صورت عدم شرط آن در عقد- به نظر عرف بستگى دارد. ۳.۵ - اقسام آلات سفرابزارى که مسافر بر حسب عادت بدان نیاز دارد، مانند مرکب، غذا، وسائل آشپزى و غیر آن که بر حسب مدت و نوع سفر از حیث کوتاه بودن یا طولانى بودن، خشکى یا دریایى و زمینى یا هوایى، متفاوت است. ۳.۵.۱ - نقش آلات سفر در استطاعت براى حجوجود عین یا قیمت آلات سفر، شرط تحقق استطاعت براى حج است، چنانچه تناسب داشتن آن با شأن مسافر از حیث قوی یا ضعیف بودن وى- نه ثروت و فقر- نیز شرط است. ۳.۵.۲ - هزینه آلات سفر در مضاربهدر این که هزینه آلات سفر در مضاربه از اصل سرمایه تأمین مى‌شود یا بر عهده عامل است، اختلافى مى‌باشد، قول اول، مشهور است. ۳.۶ - تعریف آلات مسابقهبه ابزارى که با آن مسابقه داده مى‌شود یا در شریعت بر جواز مسابقه با آن تصریح شده است، مانند مسابقه تیراندازی و مسابقه با چارپایان از قبیل اسب، شتر، قاطر و الاغ و یا تصریح نشده است، مانند مسابقه کشتى، و دو و میدانى، آلات مسابقه اطلاق می شود. ۳.۶.۱ - استفاده از آلات مسابقه منصوص و غیر منصوصمسابقه با قرار دادن عوض در قسم اول جایز است ولى در قسم دوم جایز نیست و بدون عوض، اختلاف است. ۳.۷ - تعریف آلات مسجدمجموع اجزاء ساختمان مسجد را آلات مسجد می نامند. آلات مسجد اعم از سنگ، چوب، آهن، فرش، چراغ و جز آن‌ها مى‌باشد. ۳.۷.۱ - نجس کردن آلات مسجدنجس کردن آلات مسجد، حرام و در صورت نجس شدن، تطهیر آن واجب است. ۳.۷.۲ - آلات بلا استفاده مسجددر صورت نیاز نداشتن مسجد به یکى از آلات یا عدم امکان استفاده از آن در مسجد به جهت خراب شدن مسجد، به کارگیرى آن در مساجد دیگر، جایز است. ۳.۷.۳ - فروختن آلات مسجدفروختن آلات مسجد، بدون داشتن مصلحت، حرام و با داشتن مصلحت، اختلاف است. ۳.۸ - تعریف آلات قرآنمجموع اجزاى قرآن مانند ورق، جلد و قالب، به جز نوشته‌ها را آلات قرآن گویند. ۳.۸.۱ - نجس کردن آلات قرآننجس کردن آلات متصل به قرآن از قبیل ورق و جلد، حرام و تطهیر آن واجب فوری است. ۳.۸.۲ - مس آلات قرآنمس غیر نوشته قرآن، مانند جلد و ورق براى محدث به حدث اکبر- مانند جنب و حائض- مکروه است. ۳.۸.۳ - بیع آلات قرآنخرید و فروش آلات قرآن جایز است. ۳.۹ - تعریف آلات نظافت و آشپزىآلات مورد نیاز براى نظافت خویش، مانند شانه، روغن و صابون و نیز براى پختن و خوردن غذا و نوشیدن آب آلات نظافت و آشپزی نامیده می شود. ۳.۹.۱ - وجوب تهیه آلات نظافت و آشپزىتهیه آلات یاد شده براى زن، بر شوهر واجب است. کم و کیف آن بر حسب متعارف براى امثال زن و نیاز محلى که در آن زندگى مى‌کند، لحاظ مى‌گردد. ۳.۱۰ - تعریف آلات کسبابزار مورد استفاده در صنعت و کسب از قبیل ابزار نجاری براى نجار و ابزار زراعت براى کشاورز الات کسب نامیده می شود. ۳.۱۰.۱ - فروش آلات کسب برای تأمین هزینه حجفروختن آلات کسب مورد نیاز، براى تأمین هزینه سفر حج، واجب نیست. [۲۲]
العروة الوثقى ج۲، ص۴۳۲.
۳.۱۰.۲ - خمس آلات کسبپرداخت خمس ابزار کسبى که بر حسب شأن کاسب و صنعتگر مورد نیاز او است، واجب نیست. هر چند برخى پرداخت آن را مطابق احتیاط دانسته‌اند. [۲۳]
العروة الوثقى ج۲، ص۳۹۴.
۳.۱۱ - نحوه پرداخت خمس گنج و معدناخراج خمس گنج، معدن و نیز آنچه با غواصی از دریا به دست آمده پس از کسر هزینه‌هاى انجام گرفته از جمله هزینه ابزار استفاده شده، مى‌باشد. ۳.۱۲ - نحوه پرداخت زکات غلاتدر این که زکات در غلات (گندم، جو، کشمش و خرما) پس از کسر هزینه آن- از جمله آلات به کار رفته در آن‌ها- و رسیدن باقى مانده به حد نصاب، واجب مى‌شود، یا قبل از آن، اختلاف است. [۲۶]
العروة الوثقى ج۲، ص۲۹۳.
۳.۱۳ - آلات کشاورزی و آبیاری بر عهده کیستتهیه آلات کشاورزی در مزارعه و آبیاری در مساقات در صورت شرط نکردن آن بر مالک، بر عهده عامل است. ۳.۱۴ - تعریف آلات حدود و تعزیراتابزارى که براى اجراى حد و تعزیر به کار مى‌رود؛ مانند تازیانه که در حدود معین، همچون حد نوشیدن شراب و قذف و نیز در موارد تعزیر به کار مى‌رود و سنگ که ابزار اجراى حد رجم در برخى گناهان، همچون زنای محصن است، آلات حدود و تعزیرات نامیده می شود. ۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۱۴۴-۱۴۸. |