آب
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
| فروع دین |
|---|
| نماز |
|
نماز واجب • نمازهای یومیه • نماز مستحبی • نماز جمعه • نماز عید • نماز جماعت • نماز آیات • نماز میت • ارکان نماز • واجبات نماز |
| دیگر عبادت‌ها |
|
روزه • خمس • زکات • حج • جهاد امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری |
| احکام طهارت |
|
وضو • غسل • تیمم نجاسات • مطهرات |
| احکام مدنی |
| وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث |
| احکام خانواده |
| ازدواج • ازدواج موقت • تعدد زوجات • نشوز • محارم • طلاق • مهریه • شیردادن • آمیزش • استمتاع • صیغه ازدواج • ام ولد • ظهار • لعان • ایلاء • خلع و مبارات |
| احکام قضائی |
| قضاوت • دیات • حدود • قصاص • تعزیرات |
| احکام اقتصادی |
| عقود: (تجارت • مضاربه • اجاره) • محرمات (رشوه • ربا • احتکار • مکاسب محرمه) • احکام وابسته (مجهول المالک، وجوهات شرعی • کفاره • جزیه) |
| احکام دیگر |
| حجاب • صدقه • نذر • تقلید • خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها • وقف • قسم • فسخ • ابراء • اقاله • وقف |
| جستارهای وابسته |
| بلوغ • فقه • احکام شرعی • توضیح المسائل • واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروه • نیت • قصد قربت • مسائل مستحدثه |
آب، تنها مایعی که در احکام اسلامی جزو پاک کننده‌های نجاست است. وضو و غسل نیز فقط با آب صحیح است، چنان‌که بعضی از اشیاء متنجس نیز فقط با آب پاک می‌شوند.
۱۳۲ آیه قرآن و روایات متعدد، جایگاه آب را در منابع دینی نشان می‌دهند. در فقه آب به چند نوع تقسیم می‌شود که هر یک احکام خاص خود را دارند. بخش زیادی از این احکام در کتاب‌های حدیثی و فقهی در کتاب طهارت و در بخش احکام المیاه (احکام آبها) مورد بحث قرار می‌گیرند. بسم الله گفتن پیش از نوشیدن آب و لعن بر قاتلان امام حسین(ع) پس از آن مستحب است.
جایگاه آب در منابع دینی
در متون اسلامی، آب با اهمیت فراوان تلقّی شده و سخن بسیار و آثار و احکام و آداب فراوانی برای آن ذکر شده است. در ۱۳۲ آیه قرآن به آب (ماء، بَرَد، نهر، بحر) اشاره شده و نزولات آسمانی از نعمت‌های الهی شمرده شده‌اند:
- و جعلنا من الماء کلّ شئ حی
- و اللّه خلق کلّ دابة من ماء
- و أنزلنا من السّماء ماء طهورا
در قرآن به رابطه بادها و باران اشاره شده و برخی جمع بسته شدن بادها در این آیات را از معجزات علمی قرآن می‌دانند. در بهشت نیز نهرهای جاری از نعمت‌های الهی شمرده شده است.
برخی آیات نیز اشاره به ملکوت آب دارند: وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماء (ترجمه: عرش پروردگار بر آب قرار داشت)
در روایات، استشفاء و تبرک جستن به برخی آبها مانند آب باران بخصوص آب نیسان، آب زمزم و آب فرات توصیه شده و نگاه به آب جاری مایه روشنی چشم معرفی گردیده است. در حدیث نبوی آمده است:آب در دنیا و آخرت بهترین و برترین آشامیدنی است. آشامیدن از آب کوثر یا حوض کوثر در بهشت آرزوی مؤمنان است و سوره‌ای از قرآن به نام کوثر می‌باشد.
معجزات فراوانی همچون پر آب شدن چاه، جوشش آب از سنگ، و زمین جاری شدن چشمه زمزم، شفا گرفتن... نیز در منابع دینی نقل شده است.
در روایات اسلامی داستانهای زیادی از دعای باران و استسقای رسول اکرم و امامان اهل بیت طی حوادث مختلف، و نزول باران پس از آن به امر خداوند آمده است. حضرت ابوطالب در سنین کودکی پیامبر او را واسطه قرار داد و به هنگام خشکسالی طلب باران کرد؛ شعر معروف «و أبیض یستسقی الغام بوجهه» یادگار این حادثه است. همچنین خلیفه دوم نیز هنگام استسقاء، با توسل به عباس عموی پیغمبر، او را وسیله طلب باران قرار می‌داد.
برای شیعیان، محروم کردن کاروان امام حسین(ع) در کربلا و شهادت ایشان با لب تشنه از روضه‌های رایج عاشوراست. آنها بسم الله گفتن پیش از نوشیدن آب و سلام بر سیدالشهداء و لعن بر قاتلان امام حسین پس از آن را مستحب می‌دانند.
تأویل آب به علم
آب، در آیه وَ ألّو استقاموا علی الطّریقة لأسقیناهم ماء غدقا از قول امام صادق(ع)، به علم تأویل گردیده که مردم آن را از زبان اهل بیت می‌آموزند.
علامه مجلسی گفته است استعاره آب از علم شایع است زیرا علم، سبب حیات روح است همان‌طور که آب، مایه حیات بدن است.معّبران خواب نیز آب را به علم تعبیر کنند و اگر کسی خواب ببیند که در آب شنا می‌کند آن را نشانه عالم شدن وی می‌دانند. در بحار الانوار بابی به عنوان «إنّهم-الأئمة-علیهم السلام الماء المعین» آمده است.
امام علی(ع) را نیز ساقی حوض کوثر شمرده‌اند چرا که وی در دنیا معدن معرفتی است که انسان‌ها از علم او سیراب می‌شوند و ظهور این بهره‌گیری، ساقی بودن ایشان در بهشت خواهد بود.
کاربردهای آب در فقه
بخش مهمی از کتاب طهارت، کتاب أطعمه و اشربه، کتاب إحیاء الموات، کتاب مزارعه و مساقات مرتبط با احکام آب است. در موارد زیر نیز به برخی احکام مربوط به آب اشاره شده است: شرب آب زمزم در هنگام حج، سقایت حجّاج، منع آب از دشمن در جهاد، آب دادن به اسیر، قاطی کردن شیر با آب، حکم ربا در خرید و فروش آب، آب و علف دادن به حیوانات، شستن و کام برداشتن نوزاد با آب فرات، فروع و احکام سوگند یاد کردن بر ننوشیدن آب، کشتن کسی با افکندن او در آب.
تقسیم‌بندی فقهی آبها
آب به لحاظ ماهیت آن به مطلق و مضاف، به لحاظ تغییرپذیری از نجاست به کثیر و قلیل تقسیم می‌شود.
- آب مطلق به مایعی گفته می‌شود که عنوان «آب» بدون قید و اضافه بر آن صادق باشد. آب قلیل و آب کثیر از اقسام آب مطلق هستند.
- آب مضاف آبی است که چیزی به آن اضافه شده و خالص نباشد به گونه‌ای که در عرف به آن آب نگویند. آب بسیار گِل آلود، گُلاب و آب‌میوه‌ها، مثال‌هایی برای آب مضاف هستند.
برخی احکام آب
- آب مطلق، پاک و پاک کننده هر چیز نجسی است که قابل پاک شدن است، و نیز بر طرف کننده حَدَث می‌باشد. یعنی وضو و غسل با آب مطلق صحیح است.
- آب با تغییر رنگ، بو یا مزه آن به سبب نجاست نجس می‌شود. آب قلیل بنابر مشهور با ملاقاتِ نجاست نیز نجس می‌گردد.
- در حالت عادی، وضو و غسل جز با آب صحیح نیست.
- ادرار کردن در آب، مکروه است.
- نماز گزاردن در گذرگاه آب و نیز آب بستن به منطقه دشمن در حال جهاد کراهت دارد.
- به قول مشهور، فروبردن سر در آب برای روزه‌دار در روزه واجب معین و نیز قضای روزه ماه رمضان در بعد از ظهر، حرام است؛ لیکن در بطلان روزه به آن اختلاف است.
- آب‌های عمومی، مانند دریاها که همگان در بهره‌برداری از آن یکسانند، از مشترکات و با حیازت تملّک‌پذیر است.
- بنا به قول مشهور، کندن چاه در زمین مباح به قصد تملّک یا در ملک خود، سبب تملّک آب آن می‌شود.
- آب‌های مباح، مانند چشمه و باران که در جوی‌های شخصی جمع می‌شود، به قول مشهور از آنِ مالک آن است.
- فروختن آب با پیمانه، وزن یا مشاهده در صورت محصور بودن، مانند آب حوض جایز است؛ لیکن در صحّت خرید و فروش مثل آب چاه که دارای جوشش است و دائم آب تازه با آب قبلی مخلوط می‌شود اختلاف است. در آب، ربا نیست.
- برای نوشیدن آب آدابی ذکر شده است، مانند گفتن بسم الله، نشسته نوشیدن در شب و ایستاده نوشیدن در روز.
- از شرایط صحّت عقد مزارعه، قابلیت زمین برای بهره‌برداری به دلیل داشتن آب هرچند به امکان رساندن آب چشمه یا نهر به آن است.
- دادن آب به حیوان پیش از ذبح آن مستحب است.
- عرضه آب بر حیوان هنگام رسیدن به آب از حقوق چارپا بر صاحبش شمرده شده است.
پیوند به بیرون
پانویس
- ↑ -سوره انبیاء/۳۰.
- ↑ -سوره نور/۴۵.
- ↑ -سوره فرقان/۴۸.
- ↑ -مستدرک الوسائل ج۳ ص۱۳۴.
- ↑ -محاسن برقی ص۶۲۲.
- ↑ اَلماء سید الشراب فی الدّنیا و الآخرة مستدرک ج۳ ص۱۲۹.
- ↑ -سفینة البحار ج۱ ص۳۵۹.
- ↑ -سفینة البحار ج۲ ص۵۶۰ و ص۵۶۱ و ج۱ ص۶۳۵. سفینة ج۲ ص۶۵۲.
- ↑ بقره/۶۰
- ↑ سفینة البحار ج۱ ص۷۰۷.
- ↑ -سفینه البحار ج۱ ص۶۳۵ و ۶۳۶.
- ↑ -سفینة البحار ج۱ ص۶۳۵.
- ↑ -سفینة البحار ج۲ ص۵۶۲.
- ↑ -سفینة البحار ج۱ ص۳۵۹.
- ↑ -شرایع الاسلام ج
- ↑ -شرایع الاسلام ج۱ ص۳۱۲
- ↑ -شرایع الاسلام ج۱ ص۳۱۸
- ↑ -شرایع الاسلام ج۲ ص۱۰
- ↑ -شرایع الاسلام ج۲ ص۴۵
- ↑ -شرایع الاسلام ج۲ ص۱۶۳، ۱۶۴، ۱۶۵
- ↑ -مستدرک الوسائل ج۲ص ۶۲۰
- ↑ -شرایع الاسلام ج۳ ص۱۷۴، ۱۷۵، ۱۷۹
- ↑ -شرایع الاسلام ج۴ ص۱۹۷
- ↑ العروة الوثقی، ج۱، ص۲۶ـ۵۴
- ↑ العروة الوثقی، ج۱، ص۲۶
- ↑ الروضة البهیة، ج۱، ص۲۵۱ و ۲۵۸؛ العروة الوثقی، ج۱، ص۳۰ و ۳۴
- ↑ تحریر الوسیلة، ج۱، ص۱۰۱ـ۱۰۳
- ↑ جواهر الکلام، ج۲، ص۶۸
- ↑ جواهر الکلام، ج۸، ص۳۴۴
- ↑ جواهر الکلام، ج۲، ص۲۱ـ۶۶
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۶، ۲۲۷ـ۲۲۹؛ مستمسک العروة، ج۸، ص۲۶۲
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۷، ص۵۲ و ج۱۶، ص۲۲۷ـ۲۲۸
- ↑ جواهر الکلام، ج۳۸، ۱۱۶ـ۱۲۱
- ↑ جواهر الکلام، ج۳۸، ۱۲۶
- ↑ جواهر الکلام، ج۳۸، ۱۲۰
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۶۱
- ↑ جواهر الکلام، ج۳۶، ص۵۰۵ـ۵۰۸
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۷، ص۲۰
- ↑ جواهر الکلام، ج۳۶، ص۱۳۳
- ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۴۱۵
- ↑ در قرآن، هر جا باد در رابطه با باران آمده همه جا به لفظ (ریاح)جمع است که مورد اعجاب متخصّصان فنّ قرار گرفت و آن را معجزه می‌دانند، زیرا ثابت گردیده تا بادها از چند جانب ابرها را احاطه نکنند و آن را فشار ندهند.تبدیل به باران و آب نمی‌شود و به همین علّت، قرآن این‌گونه از ابرها (معصرات) نامیده (و أنزلنا من المعصرات ماء ثجّاجا(سوره عمّ/۱۴) این درحالی است که لفظ (ریح) به صیغه مفرد غالبا نشانه غضب و عذاب و ویرانی است و بارانی را به دنبال ندارد و به همین جهت آن را (ریح عقیم) نامیده است:(إذا ارسنا علیهم الرّیح العقیم(سوره الذریات/۴۱.) و امّا عاد فأهلکوا بریح صرصر عاتیة(سوره الحاقه/۶ و چند آیه دیگر.) نقطه تراکم و فشار باد را در ابر، اصطلاحا(خانه باران)می‌گویند که در قرآن از آن به(مزن) تعبیر شده است:(ءأنتم أنزلتموه من المزن أم نحن المنزلون(سوره واقعه/۶۹) مشروح بحث «باد و باران در قرآن» را در کتابی به همین نام ملاحظه نمائید.
- ↑ از حضرت امام رضا علیه‌السلام نیز آورده‌اند که در بیابانی همراهانش را عطش فراگرفت و او به اعجاز، آب از زمین بیرون آورد و آنان را سیرآب کرد. سفینة البحار ج۲ ص۵۶۲.
منابع
- قرآن کریم
- فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام
- طباطبائی یزدی، محمد کاظم، العروة الوثقی، مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم، ۱۴۱۷ـ۱۴۲۰ق.
- حکیم، محسن، مستمسک العروه الوثقی، مکتبة آیة الله مرعشی نجشفی، ۱۳۸۸ـ۱۳۹۱ق.
- خمینی، روح الله، تحریرالوسیله، دارالکتب العلمیه، اسماعیلیان، قم، ۱۴۰۸ق.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، انتشارات داوری، قم، ۱۴۱۰ق.
- شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، نجم الدین جعفر الحلی (م. ۶۷۶ ق.)، اول، تهران، اعلمی، ۱۳۸۹ ق.
- شیخ عباس قمی، سفینه البحار و مدینه الحکم و الاثار، دفتر انتشارات اسلامی، قم، ۱۳۷۸ش
- جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، محمد حسن نجفی (م. ۱۲۶۶ ق.)، هفتم، بیروت،دار احیاء التراث العربی.
- مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری (م. ۱۳۲۰ ق.)، به کوشش مؤسسة آل البیت(علیه‌السلام)، دوم، بیروت، مؤسسه آل البیت لاحیاءالتراث، ۱۴۰۸ ق.
- المحاسن، برقی، احمد بن محمد بن خالد(۲۷۴ق یا ۲۸۰ ق)،دار الکتب الإسلامیة، قم، ۱۳۷۱ق