حرام
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
| فروع دین |
|---|
| نماز |
|
نماز واجب • نمازهای یومیه • نماز مستحبی • نماز جمعه • نماز عید • نماز جماعت • نماز آیات • نماز میت • ارکان نماز • واجبات نماز |
| دیگر عبادت‌ها |
|
روزه • خمس • زکات • حج • جهاد امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری |
| احکام طهارت |
|
وضو • غسل • تیمم نجاسات • مطهرات |
| احکام مدنی |
| وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث |
| احکام خانواده |
| ازدواج • ازدواج موقت • تعدد زوجات • نشوز • محارم • طلاق • مهریه • شیردادن • آمیزش • استمتاع • صیغه ازدواج • ام ولد • ظهار • لعان • ایلاء • خلع و مبارات |
| احکام قضائی |
| قضاوت • دیات • حدود • قصاص • تعزیرات |
| احکام اقتصادی |
| عقود: (تجارت • مضاربه • اجاره) • محرمات (رشوه • ربا • احتکار • مکاسب محرمه) • احکام وابسته (مجهول المالک، وجوهات شرعی • کفاره • جزیه) |
| احکام دیگر |
| حجاب • صدقه • نذر • تقلید • خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها • وقف • قسم • فسخ • ابراء • اقاله • وقف |
| جستارهای وابسته |
| بلوغ • فقه • احکام شرعی • توضیح المسائل • واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروه • نیت • قصد قربت • مسائل مستحدثه |
حرام، در فقه اسلامی، به عملی گفته می‌شود که ترک آن از مردم خواسته شده و انجام آن مستوجب عقاب است. حرمت، از احکام پنجگانه فقهی، و به معنای ممنوعیت انجام کار حرام است.
مفهوم‌شناسی
حرام در اسلام، عملی است که انجام آن ممنوع و ترک آن از مردم خواسته شده است. شخص مکلف در صورت انجام فعل حرام، گناهکار محسوب می‌شود.
چرایی حکم حرمت
بر اساس دیدگاه علمای شیعه در مورد تبعیت احکام از مصالح و مفاسد ،هر کاری که انجامش مفسده برای عموم افراد دارد و آن مفسده به اندازه‌ای است که اجتناب از آن ناگزیر است، حکم آن کار حرمت است حتی اگر انجام آن کار برای افراد خاصی داشته باشد.
اقسام حرام
اعمال حرام را می‌توان به اقسام و انواع مختلفی تقسیم کرد. در منابع فقهی، اقسام فراوانی برای حلال ذکر شده، اما تقسیم‌بندی حرمت و اعمال حرام، کمتر بیان شده است. منابع فقهی در بیان اقسام حرام، این موارد را برشمرده‌اند:
- ذاتی و عرضی: حرمت ذاتی، مستقیما از دلیل شرعی به دست می‌آید، مانند حرمت نوشیدن شراب، اما حرمت عرضی در موردی است که فعل موردنظر ذاتا حرام نیست، اما در پی نذر یا قسم، حرام می‌شود؛ مانند مکروهی که به دلیل نذر یا قسم شرعی، حرام می‌شود.
- شرعی و عقلی: حرمت شرعی، با دلیل شرعی ثابت می‌شود مانند دروغ گفتن، اما حرمت عقلی، به حکم عقل قطعی به اثبات می‌رسد؛ مانند خوردن غذایی که ضرر جدی دارد و به حکم «کلّ ما حکم به العقل حکم به الشرع»، حرمت آن روشن می‌شود.
- نفسی و غیری: حرمت نفسی، به خود عمل تعلق می‌گیرد، مانند ضرر زدن به دیگران که به خودی خود حرام است؛ اما حرمت غیری، حکم کاری است که مقدمه حرام باشد؛ مانند کشت انگور به نیت فراهم کردن شراب.
- ابدی و غیرابدی: حرمت ابدی، برای همیشه جاری است، مانند حرمت ازدواج با مادرزن، اما حرمت غیرابدی، ممکن است برداشته شود؛ مانند حرمت ازدواج با خواهرزن که تنها تا زمان پابرجا بودن ازدواج جاری است.
عبادت‌های حرام
- روزه مستحبی فرزند، اگر والدینش او را از روزه گرفتن نهی کرده باشند.
- روزه کسی که یقین دارد یا احتمال عقلایی می‌دهد که روزه برایش مضر است.
- روزه ایام تشریق برای کسانی که در سرزمین مِنا هستند.
- روزه مستحبی زن، در صورتی که باعث از بین رفتن حق شوهرش شود.
- روزه در یوم الشک، اگر به نیت اول ماه رمضان گرفته شود.
- روزه عید فطر
- روزه عید قربان
- روزه سکوت
- روزه وِصال
- روزه مسافر
- نماز زن حائض.
معاملات حرام
معاملات حرام چند دسته هستند:
| عنوان | ملاک تقسیم | مثال | توضیح |
|---|---|---|---|
| دسته اول | معامله کردن چیزهایی که عین نجس هستند | سگ و خوک خشکی، مردار، شراب و سایر مایعات مسکر | البته این حکم در صورتی است که خرید و فروش این چیزها، به قصد استفاده حلال و عقلایی دیگری نباشد. مثلا خرید و فروش خون در صورتی که به قصد استفاده در بیمارستان و تزریق به بیماران باشد، یا خرید و فروش مردار در صورتی که برای آموزش دانشجویان پزشکی باشد، حرمت ندارد. |
| دسته دوم | خرید و فروش با چیزهایی که حرمت آنها به جهت قصد طرفین از این معامله است | خرید و فروش ابزار و آلات قمار، ابزار موسیقی لهوی، ظرف‌های طلا و نقره، صلیب، بت | یا هیچ فایده دیگری غیر از استفاده حرام ندارند یا اگر دارند، قصد خریدار از خرید آن اجناس، استفاده در جهت حرام است. مانند فروش انگور به کسی که قصد ساخت شراب را دارد، به‌خصوص اگر خودش نیز به قصد ساخت شراب، این انگور را بفروشد. |
| دسته سوم | خرید و فروش چیزهایی که فایده‌ای که مورد توجه عقلاء باشد، ندارند | مانند خرید و فروش مار، عقرب | البته به این شرط که فایده عقلائی نداشته باشد، بنابراین اگر در زمان یا مکانی، این چیزها فایده عقلایی داشته باشند، خرید و فروشش ایرادی ندارد. |
| دسته چهارم | کسب در آمد از کارهایی که خود آن کارها حرام است | تدلیس ماشطه، تطفیف، تنجیم، رشوه، دشنام دان به مومنان، سحر و جادو، شعبده، غش در معامله، غناء، غیبت، قمار |
محرمات دیگر
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۴۳۰.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۲۹۱
- ↑ سبحانی، إرشاد العقول الى مباحث الأصول، ج۳، ص: ۳۹۴.
- ↑ مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۴۳۰.
- ↑ مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۴۳۰.
- ↑ مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۴۳۰.
- ↑ مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۴۳۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۶۶۱-۶۶۳.
- ↑ انصاری، مکاسب محرمه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۵-۳۸۰
- ↑ یعنی نیت کند که علاوه بر مفطرات دیگر روزه، از سخن گفتن در طول روز هم پرهیز کند.(طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۶۶۲)
- ↑ یعنی عمدا روزۀ دو روز را به هم پیوند دهد بدون اینکه بین آنها افطار کند.(طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۶۶۲)
- ↑ تزیین کردن زن به صورتی که باعث اشتباه و فریب نامزدش شود و به خاطر همان آرایش او را برای ازدواج انتخاب کند.
- ↑ فریب دادن مشتریان از طریق کم و زیاد کردن وسیله سنجش اجناس
- ↑ پیش بینی از اخبار آینده از طریق رصد کردن اوضاع ستارگان
- ↑ فریب دادن مشتری به وسیله مخلوط کردن جنس بد با جنس مرغوب
منابع
- انصاری، مرتضی، المکاسب المحرمه، قم، کنگره جهانی شیخ انصاری، ۱۴۱۵ق.
- طباطبایی یزدی، سیدمحمد کاظم، العروة الوثقی، قم، دفتر نشر اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت، قم، ۱۴۲۶ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، قم، مدرسة الامام علی بن ابی طالب (ع)، ۱۳۸۵ش.
پیوند به بیرون