اداء

اَداء انجام‌دادن یک عمل در همان وقتی است که شرع برای آن مشخص کرده‌ است. در مقابل آن قضاء قرار دارد که به معنای انجام دادن عمل خارج از وقت مشخص شده است.

اداء در اصطلاح فقها

اداء در اصطلاح فقها در دو معنا به کار برده می‌شود:

به معنای انجام دادن عمل در وقت معینی که شرع برای آن مشخص کرده است.
انجام دادن هر امری که از طرف شارع صادر شده است. این معنا عام‌تر است چرا که شامل انجام همه دستورات خداوند می‌شود چه در زمان آن و چه خارج از زمانش. مثلا گاهی گفته می‌شود که اداء نماز قضای صبح یا اداء قضای روزهٔ واجب که مربوط به اداء عمل در خارج وقت است یا اداء روزه واجب ماه رمضان به معنای اداء عمل در وقت مخصوص به آن.

اداء و قضاء

اعمال عبادی به دو دسته مُوَقَّت و غیر موقت تقسیم می‌شوند.

اعمال عبادی موقت: به آن دسته از اعمال عبادی گفته می‌شود که در شریعت، زمان معینی برای آنها مشخص شده است. مانند نماز‌های واجب یومیه و یا برخی از نماز‌های مستحب. مثلاً وقت معین نماز صبح از طلوع فجر تا طلوع خورشید است یا اینکه وقت نماز ظهر و عصر از ظهر شرعی تا غروب آفتاب است. یا اینکه وقت روزه از طلوع فجر تا غروب آفتاب است. حال انجام این اعمال دو صورت دارد:
- عمل عبادی در زمان مشخص شده انجام می‌شود، در این صورت گفته می‌شود مثلا نماز به صورت اداء خوانده شده است.
- عمل عبادی در زمان مشخص شده انجام نشده است در این صورت گفته می‌شود مثلا نماز قضا شده است و مکلف باید آن را در وقت دیگری انجام دهد. البته برخی اعمال عبادی موقت هستند و وقتی که زمان‌شان گذشت و عمل انجام نشود لازم نیست مکلف آنها را قضا(در غیر وقت‌شان انجام دهد) کند.

اعمال عبادی غیر موقت: اعمالی که در شرع زمان خاصی برای آنها معین نشده باشد مانند قضاء نمازهای فوت شده، ازاله نجاست از مسجد و امر به معروف و نهی از منکر.

پانویس

↑ موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، الموسوعة الفقهیة، ۱۴۲۸ق، ج۸، ص۱۲-۲۴.
↑ ذهنی تهرانی، بیان المراد، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۳۶۳-۳۶۴؛ فاضل موحدی لنکرانی، ایضاح الکفایه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۵۱۰-۵۱۴؛ مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن‌، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۴۲۹؛ موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، الموسوعة الفقهیة، ۱۴۲۸ق، ج۸، ص۲۴-۲۵.
↑ ذهنی تهرانی، بیان المراد، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۳۶۳-۳۶۴؛ فاضل موحدی لنکرانی، ایضاح الکفایه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۵۱۰-۵۱۴؛ مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن‌، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۴۲۹؛ موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، الموسوعة الفقهیة، ۱۴۲۸ق، ج۸، ص۲۴-۲۵.

منابع

ذهنی تهرانی، سید محمد جواد، بیان المراد، شرح فارسی بر اصول الفقه‌، قم، گنجینه ذهنی، ۱۳۸۸ش.
فاضل موحدی لنکرانی، محمد، ایضاح الکفایة؛ تعلیقه کفایة الأصول‌، قم، انتشارات نوح، ۱۳۸۵ش.
مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن‌، قم، مدرسة الامام علی بن ابی طالب(ع)، ۱۴۲۷ق.
موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، الموسوعة الفقهیة، قم، مؤسسة دائرة معارف الفقه الإسلامی، ۱۴۲۸ق.

[1] موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، الموسوعة الفقهیة، ۱۴۲۸ق، ج۸، ص۱۲-۲۴.

[2] ذهنی تهرانی، بیان المراد، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۳۶۳-۳۶۴؛ فاضل موحدی لنکرانی، ایضاح الکفایه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۵۱۰-۵۱۴؛ مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن‌، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۴۲۹؛ موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، الموسوعة الفقهیة، ۱۴۲۸ق، ج۸، ص۲۴-۲۵.

[3] ذهنی تهرانی، بیان المراد، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۳۶۳-۳۶۴؛ فاضل موحدی لنکرانی، ایضاح الکفایه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۵۱۰-۵۱۴؛ مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن‌، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۴۲۹؛ موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، الموسوعة الفقهیة، ۱۴۲۸ق، ج۸، ص۲۴-۲۵.

اصطلاحات فقهی
اجتهاد و تقلید	فقه فتوایی • فقه استدلالی • تکلیف • تقلید • اجتهاد • مجتهد • فقیه جامع‌الشرائط • مرجع تقلید • فتوا • اعلمیت • بلوغ • احتیاط واجب • احتیاط مستحب • احتیاط • حاکم شرع
احکام تکلیفی	واجب • واجب عینی • واجب کفایی • حرام • مستحب • مکروه • واجب تعیینی • واجب تخییری
قواعد	قاعده صحت • قاعده فراغ • قاعده حیازت • قاعده طهارت • قاعده حلیت • قاعده تسامح در ادله سنن • قاعده نفی سبیل • قاعده لاضرر • قاعده الزام • قاعده اضطرار • قاعده جب • قاعده درأ
سایر	تقیه • منطقة الفراغ • ولایت فقیه • قیاس • احکام عملی • احکام وضعی • احکام ثانویه • احکام شرعی • ضروری دین • ضروری مذهب • جاهل قاصر • جاهل مقصر • آیات الاحکام • فهرست آیات الاحکام • ابواب فقه • احکام تأسیسی • احکام امضائی • مسائل مستحدثه • اجماع • اجماع محصل • اجماع منقول • احکام اولیه • فریضه • فقه سیاسی • اسیر • فقه مقارن • معاملات • اجتهاد در مقابل نص • اداء و قضاء • درهم شرعی • دینار شرعی • مباهته • کنیز • ما فی الذمه • اکراه • شارع