غسل
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
| فروع دین |
|---|
| نماز |
|
نماز واجب • نمازهای یومیه • نماز مستحبی • نماز جمعه • نماز عید • نماز جماعت • نماز آیات • نماز میت • ارکان نماز • واجبات نماز |
| دیگر عبادت‌ها |
|
روزه • خمس • زکات • حج • جهاد امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری |
| احکام طهارت |
|
وضو • غسل • تیمم نجاسات • مطهرات |
| احکام مدنی |
| وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث |
| احکام خانواده |
| ازدواج • ازدواج موقت • تعدد زوجات • نشوز • محارم • طلاق • مهریه • شیردادن • آمیزش • استمتاع • صیغه ازدواج • ام ولد • ظهار • لعان • ایلاء • خلع و مبارات |
| احکام قضائی |
| قضاوت • دیات • حدود • قصاص • تعزیرات |
| احکام اقتصادی |
| عقود: (تجارت • مضاربه • اجاره) • محرمات (رشوه • ربا • احتکار • مکاسب محرمه) • احکام وابسته (مجهول المالک، وجوهات شرعی • کفاره • جزیه) |
| احکام دیگر |
| حجاب • صدقه • نذر • تقلید • خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها • وقف • قسم • فسخ • ابراء • اقاله • وقف |
| جستارهای وابسته |
| بلوغ • فقه • احکام شرعی • توضیح المسائل • واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروه • نیت • قصد قربت • مسائل مستحدثه |
غُسل عملی عبادی در فقه اسلامی است به معنای شستن تمامی بدن از سر تا پا با کیفیتی خاص.
غسل بر دو نوع است: واجب و مستحب. غسلهای واجب عبارت‌اند از غسل جِنابَت، غسل میّت، غسل مَسّ میّت و غسلهای سه گانه بانوان (غسل حیض، نفاس و استحاضه). غسلهای مستحبی فراوانی وجود دارد مانند غسل جمعه، غسل زیارت و غسل اعیاد سه‌گانهٔ فطر و قربان و غدیر.
همه غسلها را می‌توان به دو صورت ترتیبی و ارتماسی انجام داد و بهتر است مقدار آب مصرف شده برای غسل ترتیبی بیش از سه لیتر نباشد. با غسل جنابت می‌توان نماز خواند و نیازی به وضو نیست؛ ولی در مورد سایر غسلها اختلاف نظر وجود دارد.
معرفی اجمالی
کلمه «غَسل» در لغت به معنی شستن است. غُسل در اصطلاح فقهی نیز به معنی شستن تمامی بدن از سر تا پا با کیفیت تعیین شده از سوی شرع، به قصد قربت و انجام فرمان الهی است. در غسل دست کشیدن لازم نیست و به هر صورتی آب به بدن برسد کافی است. از احکام آن به تفصیل در باب طهارت رساله‌های عملیه سخن گفته‌اند.
قرآن در آیات ۶ مائده و ۴۳ نساء به این موضوع پرداخته و بیش از ۲۴۰۰ حدیث نیز در این موضوع وجود دارد.
یکی از آثار غسل، پاک شدن و طراوت روح و آمادگی آن برای نزدیک شدن به خدا و عبادت است. در روایت از اینکه کسی با حالت جنابت بخوابد نهی شده است.
غسل را یک عمل عبادی دانسته‌اند.
غسلهای واجب
در فقه شیعه ۶ غسل واجب وجود دارد؛
- غسل جنابت
- غسل مسّ میت
- غسل میت
- غسلهای سه‌گانه خاص بانوان (غسل حیض، غسل نفاس، غسل استحاضه).
- گاهی غسل با نذر، عهد یا قسم نیز واجب می‌شود، مانند کسی که نذر کرده برای زیارت غسل کند.
از دیدگاه مشهور فقها همه غسلهای واجب، واجب غیری‌اند، بدین معنا که انجام دادن آنها به خودی خود واجب نیست؛ بلکه برای به جا آوردن عملی که مشروط به طهارت است، مانند نمازهای واجب روزانه، واجب می‌شوند.
غسلهای مستحب
غسلهای مستحب فراوانی وجود دارد. شمار آنها را تا صد غسل نیز نوشته‌اند. مهم‌ترین غسلهای مستحبی عبارتند از:
کیفیت انجام غسل
غسل به دو گونه انجام می‌شود: ترتیبی و ارتماسی.
غسل ترتیبی
در غسل ترتیبی ابتدا سر و گردن، سپس سمت راست و پس از آن سمت چپ بدن شسته می‌شود. بر ترتیب یاد شده ادعای اجماع نیز شده است. برخی ترتیب میان سمت چپ و راست را واجب ندانسته‌اند.
ترتیب میان اعضا شرط واقعی است؛ از این‌رو، غسل کردن بر خلاف ترتیب یاد شده، حتی از روی ندانستن مسئله یا فراموشی باعث بطلان غسل خواهد بود.
به فتوای بیشتر مراجع تقلید، ترتیب در هر عضو، به معنای آغاز کردن از بالا به پایین، واجب نیست. چنان که موالات نیز واجب نخواهد بود (موالات یعنی پی درپی شستن اعضا و فاصله نینداختن میان آنها).
مستحب است آب مصرف شده در این غسل بیش از سه لیتر نباشد. برخی افراد بر خلاف دستور دین، زمان و آب زیادی برای غسل مصرف کرده و گرفتار وسواس شده‌اند. برای رهایی از این حالت، شخص وسواسی باید به فکر خود اهمیت نداده و همان‌گونه که افراد عادی غُسل می‌کنند برای آن وقت بگذارد.
غسل ارتماسی
مقصود فروبردن یکباره یا به تدریج تمامی بدن در آب است. لازم است آب، همه بدن را در یک لحظه فرا بگیرد (پس اگر به نیت غسل ارتماسی در آب فرو رود چنانچه پای او روی زمین باشد باید آن را از زمین بلند کند).
اگر بعد از آن که همه بدن زیر آب قرار گرفت نیت غسل کند طبق فتوای برخی مراجع تقلید غسل صحیح نخواهد بود (پس بهتر است زمانی نیت کند که مقداری از بدن، خارج از آب باشد).
واجبات غسل
واجبات غسل که تحقق و صحّت غسل منوط به آنها است عبارت‌اند از:
- نیت؛ یعنی قصد تقرب به خدا. بنابراین، غسل بدون قصد قربت باطل است.
- استمرار نیت تا پایان غسل.
- شستن همه بدن؛ به گونه‌ای که نزد مردم شستن صدق کند. به تصریح برخی، شستن با جریان دادن آب بر پوست، هرچند با کمک دست و مانند آن تحقق می‌یابد.
- شستن باطن بدن، مانند داخل چشم، بینی و دهان و آن بخش از گوش که دیده نمی‌شود و نیز زیر ناخنهایی که خیلی بلند نیستند لازم نیست.
- شستن بخش‌هایی از ظاهر بدن که دیده می‌شوند ولی به صورت معمول آب به آنها نمی‌رسد (مانند قسمت‌هایی از گوش یا زیر انگشتر) واجب است.
- مباشرت؛ بدین معنا که خود غسل کننده، بدن خود را غسل دهد نه دیگری.
- پاک بودن بدن هنگام غسل.
- آب غسل باید مطلق، پاک و مباح باشد. بنابراین، غسل با آب مضاف، نجس و غصبی باطل است.
مبطلات غسل
بنابر نظر امام خمینی و برخی دیگر از مراجع تقلید، «اگر در بین غسل یا بعد از آن، حَدَث اصغر (چیزی که وضو را باطل می‌کند) مثل بول‌کردن سر بزند، غسل باطل نمی‌شود»، یعنی دوباره غسل کردن لازم نیست؛ ولی برای نماز (و سایر کارهای مشروط به وضو) باید وضو گرفته شود. مبطلات وضو با مبطلات غسل فرق می‌کند. چیزهایی که غسل را باطل می‌کند، آنهایی است که به واسطه آنها غسل واجب می‌شود، مانند:۱. جنابت، ۲. خون حیض، ۳. خون استحاضه، ۴. خون نفاس.
بنابر نظر برخی دیگر از مراجع تقلید، اگر در بین غسل، حَدَث اصغر (چیزی که وضو را باطل می‌کند) رخ دهد، غسل را باید از سر گرفت و برای کارهای مشروط به طهارت وضو هم بگیرد.
کفایت غسل از وضو
فقیهان شیعه درباره کفایت غسل جنابت از وضو اختلافی ندارند و بسیاری از آنان در این‌باره ادعای اجماع نموده‌اند. افزون بر این، مشهور فقها با غسل جنابت وضو را نامشروع می‌دانند شیخ طوسی به استحباب وضو همراه با غسل جنابت فتوا داده است. درباره کفایت دیگر غسلها از وضو در میان مراجع تقلید اختلاف است و مشهور فقیهان نظریه عدم کفایت را برگزیده‌اند. سیدمرتضی، ابن جنید، و سید محسن حکیم آن را بعید ندانسته‌اند. در میان فقهای معاصر این نظریه طرفداران بیشتری پیدا کرده است.
به فتوای آیات امام خمینی، خامنه‌ای، صافی، سبحانی، گلپایگانی، فاضل و بهجت کسی که غسل جنابت کرده، نباید برای نماز وضو بگیرد. با غسلهای واجب دیگر مانند غسل حیض و نفاس و استحاضه نمی‌شود نماز خواند و باید وضو گرفت. با غسلهای مستحب هم نمی‌شود نماز خواند.
به فتوای آیات وحید خراسانی، سیستانی، نوری همدانی، تبریزی و خوئی با غسلهای واجب غیر از غسل استحاضه متوسطه می‌شود بدون وضو نماز خواند، اگرچه احتیاط مستحب آن است که وضو هم بگیرد. با غسلهای مستحبی دسته اول نیز می‌توان نماز خواند، اگرچه احتیاط مستحب است که وضو هم بگیرد.
به فتوای آیت الله شبیری زنجانی با هر غسل واجب (غیر از غسل استحاضه) و غسلهای مستحبی دسته اول می‌توان نماز خواند، اگرچه احتیاط مستحب است که وضو هم گرفته شود.
به نظر آیت‌الله مکارم شیرازی با هر غسلی می‌توان نماز خواند و وضو واجب نیست، خواه جنابت باشد یا غیر آن، واجب باشد یا مستحب، ولی احتیاط مستحب آن است که مکلّف در غیر غسل جنابت وضو بگیرد.
انجام چند غسل با هم
اگر چند غسل بر عهده کسی باشد و همه غسلها واجب باشند می‌تواند به نیت همه آنها یک غسل انجام دهد.
اگر در بین این چند غسل غسل جنابت هم وجود داشته باشد، بنا به نظر بیشتر فقها انجام یک غسل فقط با نیت غسل جنابت کافی است و نیت غسلهای دیگر نیاز نیست.
چنانچه همه غسلها مستحب یا برخی واجب و برخی مستحب باشند، به نظر بیشتر فقها یک غسل کافی است. البته تعدادی از فقیهان نیز هستند یک غسل را کافی نمی‌دانند.
جُستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۳۹۰.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، ج۴، ص۱۸۲؛ همدانی، مصباح الفقیه، ج۳، ص۲۱۹؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۴۶۶؛ آملی، مصباح الهدی، ج۴، ص۷۰.
- ↑ طباطبایی حکیم، مستمسک العروة، ج۳، ص۶۸، ۷۲ و ۳۴۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۲، ص۱۴۲.
- ↑ ؛ طباطبایی حکیم، مستمسک العروة، ج۳، ص۷۹ و ۸۲؛ آملی، مصباح الهدی، ج۴، ص۲۰۰-۲۱۱؛ خویی، موسوعة الخوئی، ج۶، ص۳۶۶ و ۳۷۹.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۴۹۴.
- ↑ آملی، مصباح الهدی، ج۴، ص۲۱۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ج۳، ص۱۰۵.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ج۳، ص۱۰۶ و ۱۲۲؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۵۱۲-۵۱۳.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۴۹۵؛ طباطبایی حکیم، مستمسک العروة، ج۳، ص۸۵-۸۶
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ج۳، ص۹۹؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۴۹۶؛ طباطبایی حکیم، مستمسک العروة، ج۳، ص۸۶-۸۷؛ خویی، موسوعة الخوئی، ج۶، ص۳۸۸-۳۸۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ج۳، ص۷۸.
- ↑ جواهرالکلام ۳/ص ۷۹
- ↑ موسوی عاملی، مدارک الاحکام، ج۱، ص۲۹۱؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ج۳، ص۸۷.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، ج۳، ص۹۱-۹۲؛ سبزواری، مهذب الاحکام، ج۳، ص۵۷-۵۸.
- ↑ جواهرالکلام ۳/ ۸۰
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، ج۳، ص۹۵.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۵۰۴.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل محشی، مسئله ۳۸۶.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل محشی، ذیل مسئله ۳۸۶، نظر آقایان سیستانی، نوری همدانی و شبیری زنجانی.
- ↑ ، مرکز پاسخگویی به سؤالات دینی.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل محشی، ذیل مسئله ۳۸۶، نظر آقایان خویی، بهجت، تبریزی، مکارم شیرازی.
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑ ، مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی.
- ↑ مستند الشیعة ۲/ ۳۶۷ ۳۷۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۲، ص۱۱۴ و ۱۳۷؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۵۲۲ و ۵۲۵؛ طباطبایی حکیم، مستمسک العروة، ج۳، ص۱۳۷ و ۱۴۰.
- ↑ در مسئله علاوه بر دیدگاه یاد شده چند دیدگاه دیگر وجود دارد که عبارت‌اند از پاک بودن تمامی بدن از نجاست هنگام غسل. بنابر این، باید قبل از غسل تمام بدن تطهیر شود؛ باقی نبودن بر نجاست بعد از غسل؛ بدین معنا که با جاری ساختن آب بر عضو نجس به قصد غسل، آن را نیز تطهیر کند. بنابر این، یک بار جریان دادن آب بر موضع نجس، هم برای تطهیر آن و هم برای غسل کفایت می‌کند؛ تفصیل در مسئله بین اینکه غسل با آب کثیر( آب کثیر) انجام شود یا اینکه عضو نجس آخرین عضو باشد و بین غیر آن که در دو صورت نخست، یک بار شستن کفایت می‌کند، و دیدگاه آخر، شرط نبودن هیچ یک از امور یاد شده و اینکه غسل صحیح است، هرچند عضو نجس حتی پس از غسل بر نجس بودن باقی بماند، به شرط آنکه عین نجس در بدن وجود نداشته باشد (نجفی، جواهر الکلام، ج۳، ص۱۰۱-۱۰۲؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۴۹۹؛ آملی، مصباح الهدی، ج۴، ص۲۴۴).
منابع
- امام خمینی، توضیح المسائل محشی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ۸، ۱۴۲۴ق.
- آملی، محمدتقی، مصباح الهدی، فردوسی تهران.
- بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامی، قم.
- حلبی، سید حمزة بن علی بن زهرة، غنیة النزوع، مؤسسة الامام الصادق(ع)، قم
- خویی، سید ابوالقاسم، موسوعة الخوئی، مؤسسة الخویی الاسلامیة.
- سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذب الاحکام، مؤسسة المنار، قم
- طباطبایی حکیم، سید محسن، مستمسک العروة، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
- طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی، مؤسسة النشر الاسلامی، قم.
- طباطبایی، سید علی، ریاض المسائل، مؤسسة النشر الاسلامی، قم.
- طوسی، محمد بن حسن، النهایة، دار الکتاب العربی، بیروت
- علامه حلی، تحریر الاحکام، مؤسسة الامام الصادق(ع)، قم
- علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة، مکتب الاعلام الاسلامی، قم.
- محقق حلی، المختصر النافع، دارالاضواء، بیروت
- مستند الشیعة، احمد بن محمد مهدی نراقی، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، مشهد
- موسوی عاملی، سید محمد بن علی، مدارک الاحکام، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، دار احیاء التراث، بیروت
- همدانی، آغا رضا بن محمد هادی، مصباح الفقیه، مؤسسة النشر الاسلامی
پیوند به بیرون