حلال

حَلال در مقابل حرام و به‌معنای آن‌چه که از نظر شرع و عقل، روا و جایز است. در برخی منابع فقهی، واژه «حلال» مترادف با مباح در نظر گرفته شده، اما در تفاوت آن دو گفته‌اند حلال از احکامی است که به‌طور مستقیم به افعال مکلفین تعلق نمی‌گیرد و از مباح، عام‌تر است؛ چرا که هر مباحی حلال است ولی هر حلالی، مباح نیست.

بنا به نظر فقها، اگر در حرام یا حلال‌بودن چیزی شک شد، مطابق قاعده حلیت، به حلال‌بودن آن، حکم می‌شود. در روایات به یادگیری احکام حلال و حرام و کسب روزی حلال سفارش شده است.

در سال ۲۰۰۷م مؤسسه جهانی حلال برای گسترش فرهنگ حلال تأسیس شد. همچنین روز ۱۷ رمضان به روز جهانی حلال نامگذاری شده است.

معناشناسی

حلال در مقابل حرام، به‌معنای آن‌چه که از نظر شرع و عقل، روا و جایز است. به بیانی دیگر، آن‌چه که حکم حرمت از آن برداشته شده و انجام و ترکش موجب عقاب نمی‌شود.

حلال در لغت به‌معنای «باز کردن گره» است. به‌گفته علی‌اکبر قرشی، «حِل» به معنای حلال و استعاره از باز کردن و گشایش در چیزی است و حلال، آن چیزی است که از ممنوعیت باز شده است.

بنا به‌گفته برخی محققان، کاربرد «یَجوز» در کلام فقها گاهی به‌معنای «یَصِح» (درست بودن چیزی) و گاهی نیز به‌معنای «یَحِل»، (حلال بودن چیزی) است و در اموری که شرعاً ممنوعیتی در آن نیست، به‌کار می‌رود.

در روایتی که از امام صادق(ع) نقل شده، فراگیری یک حدیث درباره حلال و حرام از شخص راستگو، از دنیا و طلا و نقره‌های آن برتر دانسته شده است.

تفاوت با مباح

نوشتار اصلی: مباح

برخی واژه «حلال» را با «مباح» مترادف دانسته‌اند؛ برخی دیگر بین این دو واژه فرق گذاشته و تفاوت‌هایی برای آنها ذکر کرده‌اند که عبارتند از:

  • حلال در فقه مقابل حرام به‌کار می‌رود و شامل امور غیرحرام مانند: واجب، مستحب، مکروه و مباح نیز می‌شود. از این‌رو حلال عام‌تر از مباح است؛ یعنی هر مباحی حلال است ولی هر حلالی مباح نیست. مانند: مکروه که حلال است اما مباح نیست.
  • مباح از احکام تکلیفی است و به طور مستقیم به افعال مکلفان تعلق می‌گیرد؛ اما حلال از احکام وضعی است و به وجودات خارجی تعلق می‌گیرد.
  • حلال به‌معنای باز کردن گره تحریم و رفع ممنوعیت است؛ در حالی‌که مباح به‌معنای توسعه در فعل، از جهت انجام و ترک است.

قاعده حلیت

نوشتار اصلی: قاعده حلیت

قاعده‌ای فقهی که بر جایز بودن تصرف در اموری که در حلال یا حرام بودن آن تردید وجود دارد، دلالت می‌کند. بر اساس این قاعده زمانی که در حرام یا حلال بودن چیزی شک شود، به حلال بودن آن حکم می‌شود. برای اثبات این قاعده به آیه ۲۹ سوره بقره «اوست که همه آن‌چه را در زمین است برای شما آفرید.» و حدیث «هر چیزی بر تو حلال است مگر آن که به حرام بودن آن علم داشته باشی.» استناد شده است.

روزی حلال

روزی حلال، درآمدی است که در چهارچوب قوانین شرعی کسب شده و در آن حقوق خدا مانند: خمس و زکات رعایت شده باشد و همچنین حق‌الناسی در آن نباشد. در روایات به اهمیت کسب روزی حلال اشاره شده است. به عنوان نمونه در روایتی از امام صادق(ع) کسی که برای کسب روزی حلال تلاش می‌کند به کسی که در راه خدا جهاد می‌کند، تشبیه شده است. همچنین در روایتی از پیامبر (ص) نقل شده که عبادت هفتاد جزء دارد و بالاترین جزء آن کسب روزی حلال است.

مؤسسه جهانی حلال

لوگوی مؤسسه جهانی حلال

مؤسسه جهانی حلال در سال ۲۰۰۷م به منظور گسترش فرهنگ حلال تأسیس شد. این مؤسسه در حوزه‌های صنایع و مواد غذایی، دارویی و آرایشی، رستوران و هتل‌ها، گردشگری، ورزش و بازرگانی حلال فعالیت می‌کند. همچنین روز ۱۷ رمضان به عنوان روز جهانی حلال نامیده شده است. بنا به گزارش پایگاه خبری ایکنا، به جهت اینکه در ۱۷ رمضان آیه «يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُواْ مِمَّا فِي الأَرْضِ حَلاَلًا طَيِّبًا؛ ای مردم از آن‌چه در زمین حلال و پاکیزه است بخورید.» نازل شده، این روز به روز جهانی حلال نامگذاری شده است. همه ساله در این روز، همایش بزرگداشت روز جهانی حلال برگزار می‌شود و مهم‌ترین رویدادها، مسائل و مشکلات صنعت حلال مورد بررسی قرار می‌گیرد. اولین دوره این همایش در ایران، در ۱۵ تیر ۱۳۹۳ش و در مرکز همایش‌های برج میلاد تهران، برگزار گردید.

جستارهای وابسته

  • اصل اباحه

پانویس

  1. مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۲۱۶.
  2. عبدالمنعم، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، دارالفضیله، ج۱، ص۵۸۵.
  3. راغب اصفهانی، المفردات، ذیل واژه «حل».
  4. قرشی، قاموس قرآن، ذیل واژه «حل».
  5. حفناوی، گنجینه اصطلاحات فقهی و اصولی، ۱۳۹۵ش، ص۸۹.
  6. برقی، المحاسن، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۲۲۹.
  7. مؤسسه دایره المعارف الفقه الاسلامی، موسوعه الفقه الاسلامی، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۸۳.
  8. مؤسسه دایره المعارف الفقه الاسلامی، موسوعه الفقه الاسلامی، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۸۴.
  9. سعدی، القاموس الفقها لغة و اصطلاحاً، ۱۴۰۸ق، ص۹۹.
  10. سعدی، القاموس الفقها لغة و اصطلاحاً، ۱۴۰۸ق، ص۹۹.
  11. صدر، دروس فی علم الاصول، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۵۳؛ مؤسسه دایرة المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۱۸.
  12. مرکز اطلاعات و منابع اسلامی، فرهنگ‌نامه اصول فقه، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۱۰۶.
  13. مؤسسه دایرة المعارف الفقه الاسلامی، موسوعه الفقه الاسلامی، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۸۴.
  14. نگاه کنید به ولایی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۸۵.
  15. مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، الموسوعه الفقهیه، ۱۴۲۳ق، ج۱۳، ص۳۲۰.
  16. فاضل تونی، الوافیه، ۱۴۱۲ق، ص۱۸۵.
  17. کلینی، الکافی، ۱۴۳۰ق، ج۱۰، ص۵۴۲؛ فاضل لنکرانی، تفصیل الشریعة، ۱۴۲۶ق، ص۱۹۳.
  18. عیسی‌زاده،«نقش رزق حالل در سلامت معنوی انسان از دیدگاه آیات و روایات»، ص۳.
  19. نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۱۲.
  20. قاضی نعمان مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۱۵.
  21. نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۱۲.
  22. ، سایت مؤسسه جهانی حلال.
  23. ، خبرگزاری ایکنا.
  24. سوره بقره، آیه۱۶۸.
  25. ، خبرگزاری ایکنا.
  26. ، مؤسسه بین‌المللی حلال.
  27. ، مؤسسه بین‌المللی حلال.

منابع

  • اکبری، محمود، حلال و حرام، انتشارات فتیان، ۱۳۹۱ش.
  • برقی، احمد بن محمد، المحاسن، قم، دار الکتب الإسلامیة، بی‌تا.
  • ، مؤسسه بین‌المللی حلال، مشاهده: ۳ مرداد ۱۴۰۱ش.
  • حفناوی، محمدابراهیم، گنجینه اصطلاحات فقهی و اصولی، ترجمه: فیض محمد بلوچ، تربت جام، انتشارات خواجه عبدالله انصاری، ۱۳۹۵ش.
  • ، خبرگزاری ایکنا، درج مطلب ۲۷ مهر ۱۳۹۳ش، مشاهده ۳ مرداد ۱۴۰۱ش.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دار القلم، ۱۴۱۲ق.
  • سعدی، ابوالجیب، القاموس الفقها لغة و اصطلاحاً، دمشق، دارالفکر، ۱۴۰۸ق.
  • صدر، محمدباقر، دروس فی علم الاصول، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، ۱۴۰۶ق.
  • عبدالمنعم، محمود عبدالرحمان، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیه، قاهره، دار الفضیله، بی‌تا.
  • عیسی‌زاده، عیسی و نیکزاد عیسی‌زاده،«نقش رزق حالل در سلامت معنوی انسان از دیدگاه آیات و روایات»، ویژه‌نامه علوم انسانی سلامت، شماره۱، پاییز۱۳۹۸ش.
  • فاضل تونی، عبدالله بن محمد، الوافیه فی اصول الفقه، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
  • فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (الاجتهاد والتقلید)، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۴۲۶ق.
  • قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، انتشارات دارالحدیث، چاپ اول، ۱۴۳۰ق.
  • نوری، میرزاحسین، مستدرک‌الوسائل، قم، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام، ۱۴۰۸ق.
  • مرکز اطلاعات و منابع اسلامی، فرهنگ‌نامه اصول فقه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۹ش.
  • مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، قم، نشر الهادی، ۱۴۱۹ق.
  • مؤسسه دایره المعارف الفقه الاسلامی، موسوعه الفقه الاسلامی، قم، مؤسسه دایره المعارف الفقه الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
  • مؤسسه دایره المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه فارسی، قم، مؤسسه دایره المعارف الفقه الاسلامی، ۱۳۸۷ش.
  • موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، الموسوعه الفقهیه، قم، موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۴۲۳ق.
  • ، مشاهده ۳ مرداد ۱۴۰۱ش.
  • ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران، نشر نی، ۱۳۸۷ش.