مزارعهمزارعه در لغت از ریشه (زرع) مصدر باب مفاعله به معنای با همدیگر كاشتن می‌باشد. در اصطلاح عقد ی است كه به موجب آن یكی از طرفین زمینی را برای مدت معینی به طرف دیگر می‌دهد كه در آن زراعت نمایند و حاصل را تقسیم كنند. مالك زمین را مزارِع و كسی را كه زراعت می‌كند،عامل می‌گویند. در عقد مزارعه لازم نیست مزارع، مالك زمین باشد، بلكه طبق ماده ۵۲۲ قانون مدنی كافی است كه مالك منافع زمین باشد، یا این‌كه به عنوان ولایت یا قیمومت و یا وکالت حق تصرف داشته باشد و كسانی كه به نوعی دارای حق انتفاع مثل رقبی، سکنی و عمری از زمین هستند، ولی خود به دلایلی قادر به كشت و زرع زمین نیستند، می‌توانند به عقد مزارعه روی آورند و از بی‌مصرف ماندن زمین کشاورزی جلوگیری كنند. ۱ - مدت مزارعهدر عقد مزارعه باید مدتی كه زمین در اختیار عامل قرار می‌گیرد، معین شود. البته این مدت باید متناسب با كشت باشد؛ مثلاً اگر برای كشت گندم فقط شش ماه پائیز و زمستان را قرار دهند، در حالی‌كه گندم در بهار می‌روید، چنین عقدی باطل است؛ زیرا كه هدف طرفین از كشت گندم حاصل نمی‌شود. ۲ - زمین موضوع مزارعهزمین باید مستعد همان زراعتی باشد كه در عقد معین شده است؛ مثلاً اگر زمین مستعد گندم‌كاری، جهت كشت برنج، مزارعه داده شود، این عقد باطل است. علاوه بر این زمین باید امكان آب‌رسانی داشته باشد هر چند كه به اصلاح نیاز داشته باشد. هم‌چنین لازم است زمین از جهت مقدار معلوم باشد؛ مثلاً یك هكتار زمین كشاورزی، به مزارعه داده می‌شود. ۳ - سهم مزارع و عامل در عقدطبق ماده ۵۱۹ قانون مدنی در عقد مزارعه، سهم هر یك از مزارع و عامل باید به نحو مشاعی مثل ۴/۱ یا ۳/۱ یا ۲/۱ معین شود، و اگر به نحو اشاعه نبود، مثلاً یك میلیون تومان مال مزارع باشد، احكام مزارعه، بر این عقد جاری نیست. تعیین سهم با توجه به امكاناتی است كه طرفین در عقد مزارعه به کار می‌برند. ۴ - تعیین نوع کشتدر عقد مزارعه باید نوع زرع معین باشد؛ مثلاً گندم، مگر این‌كه برحسب عرف محل، نوع زرع معلوم با این‌كه برای مطلق كشت باشد، كه در این صورت عامل در تعیین نوع كشت مختار است. ۵ - حقوق و تكالیف عامل۱- برای عامل در مواردی حق فسخ قرار داده شده است؛ مثلاً در مورد عدم آگاهی او از این‌كه زمین مورد مزارعه، نیاز به حفر چاه دارد یا این‌كه در عقد مزارعه عامل مغبون واقع شود. یا قبل از تسلیم زمین مورد مزارعه شخص دیگری، زمین را غصب نماید. در این موارد قانون‌گذار در مواد ۵۲۳ و ۵۲۶ و ۵۲۸ قانون مدنی، برای عامل حق فسخ قرار داده است. ۲- عامل باید كشتی را انجام دهد كه مورد توافق طرفین بوده است. ۳- آن‌چه كه از جانب مزارع به عامل داده می‌شود، در دست او امانت است و در صورت تعدی یا تفریط نسبت به خسارات احتمالی به زمین، ضامن است. ۴- انجام اقدامات لازم برای كشت. ۵- حفاظت و مراقبت از زراعت. ۶- امكان این‌كه عامل، اجیر بگیرد، یا با دیگری شریك شود، ولی برای انتقال معامله به دیگری، رضایت مزارع شرط است. ۶ - حقوق و تكالیف مزارع۱- حق فسخ در مورد غبن و در موردی كه عامل، عمل زرع را انجام ندهد یا در اثناء عمل آن را ترك كند. و امكان اجبار عامل هم نباشد. ۲- تسلیم زمین به عامل ۳- امكان انتقال مالكیت زمین به شخص دیگری یا به عامل. ۷ - موارد بطلان عقد مزارعه۱- شرط تعلق تمام ثمرۀ مال به مزارع یا عامل كه در این صورت طبق ماده ۵۳۲ عقد باطل است. ۲- تغییر زرع مقصود: كه طبق ماده ۵۳۷ قانون مدنی عقد باطل است. ۸ - موارد انفساخ۱- خروج زمین از قابلیت انتفاع كه طبق ماده ۵۲۷ قانون مدنی عقد منفسخ می‌شود. ۲- فوت عامل با شرط مباشرت وی در عقد كه طبق ماده ۵۲۹ قانون مدنی عقد منفسخ می‌شود. [۱]
امامی، سیدحسن؛ حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۶۲، چاپ دوم، ص ۶۹.
[۲]
مدنی، سید جلال‌الدین؛ حقوق مدنی، تهران، انتشارات پایدار، ۱۳۸۵، چاپ اول، صص ۴۰-۲۰.
[۳]
كاتوزیان، ناصر؛ حقوق مدنی، عقود معین۲، تهران، شركت انتشار، ۱۳۷۶ ، چاپ ششم، ص ۱۵۰.
۹ - منابع۱- امامی، سیدحسن؛ حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۶۲، چاپ دوم. ۲- مدنی، سید جلال‌الدین؛ حقوق مدنی، تهران، انتشارات پایدار، ۱۳۸۵، چاپ اول. ۳- كاتوزیان، ناصر؛ حقوق مدنی، عقود معین۲، تهران، شركت انتشار، ۱۳۷۶ ، چاپ ششم. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعسایت پژوهه |