خاکخاک، به مواد ناپیوسته پوشاننده قسمتهاى زیادى از زمین گفته می شود که از احکام آن در بابهاى طهارت، صلات، و اطعمه و اشربه سخن گفته‌اند. ۱ - خاک و طهارت۱.۱ - خاک و تطهیر ولوغ سگبنابر قول مشهور، براى تطهیر ظرفى که با ولوغ سگ نجس شده، نخست باید آن را خاک مال کنند، سپس آب بکشند. برخى، خوک را نیز در حکم یاد شده به سگ ملحق کرده‌اند . [۲]
أصباح الشیعة، ص ۲۶.
به نظر امام خمینی «در ظرفی که خوک از آن چیزی آشامیده خاک‌مالی کردن قبل از هفت مرتبه شستن احوط (استحبابی) است.» ۱.۲ - خاک و تطهیر کف پا و کفشخاک به عنوان بارزترین مصداق زمین از مطهِرات است که ته کفش و کف پاى نجس با راه رفتن و مسح کردن بر روى آن- پس از زوال عین نجاست- پاک مى‌گردد. ۱.۳ - خاک و تیمماز چیزهایى که تیمم بر آنها صحیح است خاک پاک است. اگر در چیزی شک کند که خاک است یا غیر آن از چیزهایی که تیمّم بر آن صحیح نیست، چنانچه بداند قبلاً خاک بوده و در استحاله شدن آن به چیز دیگری شک دارد، تیمّم به آن جایز است. و اگر حالت سابق آن را نداند و از چیزهایی که در رتبه اول می‌شود بر آن تیمّم کرد، فقط همین (مشکوک) را داشته باشد باید بین تیمّم به آن و به چیزی که در رتبه بعد است - یعنی غبار و گل، درصورتی‌که در دسترس باشد - جمع نماید و اگر غبار و گل نباشد باید احتیاط کرده و بین تیمّم به آن و نماز در وقت و قضای نماز در خارج وقت جمع نماید. ۱.۴ - خاک و میتامام خمینی در تحریرالوسیله در باب شرایط نماز میت می‌فرماید: و باید عورتش (میت) پوشیده باشد و کسی که اصلاً کفن ندارد اگر با چیزی ستر عورت او قبل از قراردادن در قبر ممکن است باید با آن چیز پوشیده و نماز بر او بخواند، وگرنه باید قبر را کنده و او را در لحدش به پشت بخوابانند و پس از پوشاندن عورت او با خشت یا سنگ یا خاک بر او نماز خوانده شود، و سپس بعد از نماز او را به حالتی که واجب است در قبرش می‌خوابانند و دفن می‌نمایند. مستحب است پس از گذاشتن میت در قبر و باز کردن گره‌هاى کفن، گونه راست او را روى خاک بگذارند و بالشى از خاک زیر سرش بسازند. [۸]
توضیح المسائل مراجع، ۱، ص ۳۴۴ م ۶۲۸.
چنان که مستحب است حاضران- جز خویشاوندان میت- با پشت دست سه بار بر قبر خاک بریزند. این کار براى نزدیکان میت کراهت دارد. [۱۰]
جواهر الکلام، ج۴، ص ۳۳۴. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۹۷، کتاب الطهارة، القول فی مستحبات الدفن و مکروهاته، اما المکروهات.
۲ - خاک و صلاتکسی که هیچ یک از دو طهور - آب‌وخاک - را ندارد، قضای نماز بر او واجب است و بنابر اقوی ادای نماز از او ساقط است، لکن احتیاطاً ادا را (هم) به جا آورد و ترک این احتیاط سزاوار نیست. ۲.۱ - خاک و مسجدبنابر قول برخى، بیرون آوردن خاک مسجد- جز خاک حاصل از نظافت و جارو کردن- حرام است. برخى، آن را مکروه دانسته‌اند. ۲.۲ - خاک و سجدهاز چیزهایى که سجده بر آنها صحیح، بلکه افضل از همه است، خاک پاک، بویژه تربت امام حسین علیه السّلام است . [۱۴]
توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص ۵۸۷ م ۱۰۸۳.
۳ - خاک و اطعمه و اشربه۳.۱ - خوردن گلخوردن گل (خاک آمیخته با آب) حرام است، لیکن در اینکه خوردن خاک نیز حرام است یا نه، اختلاف است. به نظر امام خمینی «خوردن «گِل» حرام است. و گل، خاک مختلط با آب است در حال تری و همچنین است «کلوخ» و آن گل خشک است؛ و خاک بنابر احتیاط (مستحب) به آنها ملحق می‌شود اگرچه عدم الحاق آن خالی از قوت نیست مگر با ضرر رساندن آن. و آنچه که از خاک و کلوخ با گندم و جو مختلط است و به‌صورت گرد درآمده و در آن مستهلک گردیده اشکالی ندارد. و همچنین است آنچه که از غبار و خاک روی میوه‌ها و مانند آنها می‌نشیند. و همچنین است گِلی که با آب ممزوج گردد و آب را گل‌آلود نموده باشد به‌طوری‌که آب بر مطلق بودنش باقی باشد. البته اگر ذائقه انسان در وقت آشامیدن آن، اجزای گل را احساس کند، احتیاط (مستحب) آن است که اجتناب نماید تا صاف شود اگرچه اقرب آن است که در صورت استهلاک، خوردنش جایز باشد.» [۱۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۷۴، کتاب الاطعمة و الاشربة، فی غیر الحیوان، مسالة۲.
۳.۲ - خوردن تربت امام حسین علیه السلامخوردن مقدارى از تربت امام حسین علیه السّلام به قصد شفا اشکال ندارد. امام خمینی دراین‌خصوص می‌فرماید: از (حرمت خوردن) گل، گل قبر آقایمان اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) جهت استشفاء استثنا شده است و خوردن آن برای غیر استشفاء و خوردن بیشتر از مقدار یک نخود متوسط، جایز نیست و گل غیر قبر آن حضرت، حتی قبر پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و ائمه (علیهم‌السّلام)، بنابر اقوی به آن ملحق نمی‌شود. البته اگر با آب یا شربتی ممزوج شود و در آن مستهلک گردد و با آن آب و شربت تبرّک و استشفاء شود اشکالی ندارد. [۱۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۷۶، کتاب الاطعمة و الاشربة، فی غیر الحیوان، مسالة۹.
و «از جهت اینکه خاک به طور مطلق حرام نمی‌باشد، اشکالی ندارد که از حائر شریف و غیر آن تا سر یک میل بلکه بیشتر از آن تا حدودی که احادیث، مشتمل بر آن است جهت استشفاء به قصد رجاء گرفته شود و خوردن آن حرام نمی‌باشد، لیکن ترک احتیاط سزاوار نیست.» [۱۹]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۷۶، کتاب الاطعمة و الاشربة، فی غیر الحیوان، مسالة۱۱.
۴ - خاک کرات دیگرتطهیر از حدث و خبث به آب آن کرات و زمین آنها بعد از صدق آب و خاک و سنگ و مانند این‌ها بر آنها صحیح است. و سجده بر زمین آنها و آنچه که در آنها می‌روید، صحیح می‌باشد. [۲۰]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۶۸۱، المسائل المستحدثة، مسائل الصلاة و الصوم و غیرهما، خاتمة، مسالة۱.
۵ - پانویس۶ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۳،ص۴۱۵. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رده‌های این صفحه : احکام خوردنی و آشامیدنی ها | دیدگاه های فقهی امام خمینی | سجده | طهارت | فقه | نماز
|