غواصیغوّاصی یعنی فرو رفتن در دریا و مانند آن است. ۱ - معنای لغوی و اصطلاحیغواصی عبارت است از فرو رفتن در دریا و مانند آن، معمولا برای تحقیق یا به دست آوردن مروارید و یا ورزش و تفریح. مراد از آن در کلمات فقها فرورفتن در آب برای به دست آوردن اشیای قیمتی، همچون مروارید، طلا و نقره است. [۱]
سداد العباد، ص۲۱۴.
[۲]
مستند العروة (الخمس)، ص۱۰۸.
۲ - احکام مرتبطاز احکام آن در باب خمس سخن گفته‌اند. ۲.۱ - در خمسبه جواهری که با غواصی به دست می‌آید در صورت رسیدن به حدّ نصاب خمس تعلّق می‌گیرد. نصاب آن به قول مشهور، یک دینار است. بنابر این، اگر ارزش جواهر به دست آمده به یک دینار (= یک مثقال شرعی طلا ) برسد، خمس آن واجب می‌شود. قول مقابل مشهور، بیست دینار است. [۷]
جامع عباسی، ص۱۰۲.
۳ - شرایط وجوب خمس در جواهرمراد از رسیدن به حدّ نصاب، پس از کسر هزینه‌های غواصی است. بنابر این، با کسر هزینه‌ها چنانچه به حدّ نصاب نرسد، خمس واجب نمی‌شود، هرچند پیش از آن به حدّ نصاب رسیده باشد. [۸]
البیان، ص۳۴۵.
به قول مشهور، شرط وجوب خمس در جواهر آن است که با غواصی به دست آید. بنابر این، در صورتی که از روی آب و یا ساحل به دست آید، خمس ندارد. قول مقابل مشهور، وجوب خمس در آن است. [۱۱]
البیان، ص۳۴۵.
آیا جواهری که بدون غواصی، لیکن با ابزار از داخل آب بیرون آورده می‌شود، حکم بیرون آوردن با غواصی را دارد یا نه؟ مسئله اختلافی است. [۱۴]
کشف الغطاء، ج۴، ص۲۰۳.
۴ - دیگر شرایطاز دیگر شرایط وجوب خمس در جواهر به دست آمده از راه غواصی آن است که از مباحات اصلی باشد؛ بدین معنا که ملک کسی نباشد. بنابر این،به جواهری که مالک داشته و در دریا غرق شده است خمس تعلق نمی‌گیرد؛ بلکه در صورت اعراض و قطع امید مالکش از آن، مال یابنده آن خواهد بود همچنین خمس آنچه از دریا به دست می‌آید، در صورتی واجب است که به طور متعارف از راه غواصی استخراج شود؛ از این رو، در ماهی و مانند آن، چنانچه از راه غواصی گرفته شود، خمس واجب نیست؛ هرچند وجوب آن از برخی نقل شده است. ۵ - حکم جواهربدست آمده از شکم حیوانآیا در جواهر به دست آمده از شکم حیوانِ صید شده در دریا با غواصی، خمس واجب است یا نه؟ اگر صید، صیدی است که به طور معمول درون آن محل تکوّن آن جواهر است، مانند صدف، با وجود شرایط خمس در آن واجب خواهد بود؛ اما اگر چنین نباشد، مسئله اختلافی است. [۲۰]
کشف الغطاء، ج۴، ص۲۰۴.
۶ - حکم نهرهای بزرگبه تصریح برخی، نهرهای بزرگ، از قبیل دجله، نیل و فرات، در صورتی که در آنها نیز همچون دریا، اشیای با ارزشی چون مروارید، پرورش یابد محکوم به حکم دریا است. ۷ - شرایط رسیدن به حدّ نصابدر رسیدن به حدّ نصاب، تفاوت نمی‌کند آنچه با غواصی به دست می‌آید یک جنس باشد یا دو جنس، مانند مروارید و مرجان. بنابر این، چنانچه مجموع اجناس به دست آمده به حدّ نصاب برسد، خمس آن واجب می‌شود. چنان که فرق نمی‌کند مقدار نصاب در یک بار غواصی به دست آمده باشد یا در چند بار، به شرط عدم فاصله طولانی بین آنها. در صورت وجود فاصله طولانی، مانند آنکه یکی امروز و دیگری روز بعد انجام گیرد، آیا میزان، رسیدن هر بار به حدّ نصاب است یا با رسیدن مجموع به حدّ نصاب خمس واجب می‌شود؟ مسئله محل اختلاف است. [۲۸]
مستند العروة (الخمس)، ص۱۱۵.
اگر چند نفر غواص به اشتراک به جواهری دست یابند، در وجوب خمس، آیا رسیدن مجموع سهام به حدّ نصاب کفایت می‌کند یا باید سهم هر یک جدا گانه به حدّ نصاب برسد؟ اختلاف است. ۸ - وجوب خمس بر اجیر کنندهبر غواصی که اجیر دیگری است خمس واجب نیست؛ بلکه بر اجیر کننده او واجب است.در تعلّق خمس به جواهر به دست آمده از غواصی، گذشت سال شرط نیست؛ بلکه به محض دستیابی به آن در صورت رسیدن به حدّ نصاب، خمس واجب می‌شود. [۳۳]
غایة المرام، ج۱، ص۲۹۱.
۹ - عدم لزوم پرداخت عیندر خمس جواهر به دست آمده، پرداخت عین لازم نیست؛ بلکه دادن قیمت آن نیز کفایت می‌کند. [۳۶]
البیان، ص۳۴۶.
۱۰ - حکم عنبر استخراج شده از دریابه قول اکثر فقها بر عنبر استخراج شده از دریا با غواصی، حکم غواصی جاری می‌شود؛ اما عنبری که از روی آب گرفته می‌شود، حکم معدن را دارد. ۱۱ - پانویس۱۲ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۶۱۴، برگرفته از مقاله «غوّاصی ». |