تیراندازیتیراندازی، پرتاب کردن تیر با ابزار مناسب است. فهرست مندرجات۲ - الفاظ مرتبط در قرآن ۳ - ابزار تیراندازی ۳.۱ - اختراع ابزار تیراندازی ۳.۲ - تحولات در ابزار تیراندازی ۴ - مسابقه تیراندازی ۵ - مأموریت مسلمانان ۶ - تاکید بر کسب مهارت تیراندازی ۶.۱ - جواز بُرد و باخت ۶.۲ - مشروعیت سَبْق و رِمایَه ۷ - امداد غیبی و اراده الهی ۷.۱ - شأن نزول ۷.۲ - تفسیر مفسران ۸ - فهرست منابع ۹ - پانویس ۱۰ - منبع ۱ - مراد از تیراندازیمراد از تیراندازی، پرتاب کردن تیر است؛ خواه با کمان باشد یا تفنگ ، توپ و دیگر ابزارهای جنگی. [۱]
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، ج ۵، ص ۷۱۹۶.
[۲]
فرهنگ بزرگ سخن، انوری، حسن، ج ۳، ص ۲۰۰۳، «تیرانداختن».
۲ - الفاظ مرتبط در قرآنمعادل عربی آن «رِمایَه» است. [۴]
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، ج ۵، ص ۷۱۹۶.
در قرآن با تعبیرهایی گوناگون از آن یاد شده است؛ از جمله در آیه۱۷ سوره انفال با صریح‌ترین تعبیر «وما رَمَیتَ اِذ رَمَیتَ ولکِنَّ اللّهَ رَمی». در آیه ۶۰ سوره انفال نیز واژه «قُوَّةٍ» به کار رفته است: «واَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ» که احادیث یکی از مصادیق آن [۸]
سجستانی، سنن ابی داود، ج ۲، ص ۲۱۶.
را تیراندازی شمرده‌اند.۳ - ابزار تیراندازیدر آیاتی دیگر از ابزار تیراندازی سخن به میان آمده؛ مانند واژه «قَوْس» که به معنای کمان است: «فَکانَ قابَ قَوسَینِ اَو اَدنی» و واژه « اسلحه »، جمع سِلاح به معنای ابزار ویژه جنگ یا دفاع که ۴ بار در آیه ۱۰۲ سوره نساء به کار رفته است: «لَوتَغفُلونَ عَن اَسلِحَتِکُم»؛ همچنین واژگانی دیگر مانند «سَهْم» به معنای تیر کامل، «ازلام» به معنای تیرهای بی پیکان و مخصوص [۱۸]
بخاری، صحیح البخاری، ج ۵، ص ۲۲۴.
و نیز «اَقْلام» در قرآن کریم آمده‌اند. با توجه به آیات مربوط، از این تیرها عمدتا برای اهداف غیر جنگی مانند قمار ، قرعه‌کشی و آگاهی از آینده و دانستن نیک و بد کارها استفاده می‌شده است. ۳.۱ - اختراع ابزار تیراندازیاختراع ابزار تیراندازی مانند کمان و تیر از کهن‌ترین اختراعات بشر است که در آغاز از آن برای شکار حیوانات و تأمین نیازهای زندگی بهره‌گیری می‌شد؛ ولی به تدریج کاربرد آن گسترش یافت و در میادین جنگ هم از آن استفاده شد. ۳.۲ - تحولات در ابزار تیراندازیمصریان را نخستین اقوامی دانسته‌اند که در میدان جنگ از تیر استفاده کرده‌اند. سپس اقوام دیگر از جمله ترک‌ها در این ابزار تحولاتی پدید آوردند تا آن‌که در سال ۱۵۰۰ میلادی ابزارهای جدیدتر تیراندازی مانند تفنگ جای تیر و کمان را گرفت. [۲۶]
موسوعة العربیة العالمیه، ج ۱۱، ص ۲۸۱ - ۲۸۲.
با وجود این امروزه کمان و تیرهای چوبین در مقاصد دیگر مانند مسابقات ورزشی و فنون رزمی استفاده می‌شود. [۲۷]
موسوعة العربیة العالمیه، ج ۱۱، ص ۲۸۰ - ۲۸۲.
۴ - مسابقه تیراندازیبرخی مفسران در آیه ۱۷ سوره یوسف که بیانگر رواج مسابقات در عصر حضرت یعقوب علیه‌السلام است:«قالوا یاَبانا اِنّا ذَهَبنا نَستَبِقُ...» مراد از «نَسْتَبِق» را مسابقه تیراندازی میان فرزندان یعقوب علیه‌السلام دانسته‌اند. برخی دیگر مراد از آن را مسابقه دو دانسته‌اند. ۵ - مأموریت مسلماناندر آیه ۶۰ سوره انفال مسلمانان مأمور شده‌اند تا برای رویارویی با دشمنان خدا و ترساندن آنان هرچه می‌توانند قوا و تجهیزات نظامی فراهم آورند: «واَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ و مِن رِباطِ الخَیلِ تُرهِبونَ بِهِ عَدُوَّ اللّهِ وعَدُوَّکُم». در احادیث متعدد «قُوَّةٍ» در این آیه به تیراندازی تفسیر شده است. [۳۶]
سجستانی، سنن ابی داود، ج ۲، ص ۲۱۶.
۶ - تاکید بر کسب مهارت تیراندازیافزون بر قرآن، در احادیث نیز بر کسب مهارت در تیراندازی بسیار تأکید شده است، تا آن‌جا که بُرد و باخت و تعیین جایزه در عین ممنوع بودن در دیگر موارد و مسابقات، در مسابقه تیراندازی جایز به شمار رفته است؛ همچنین در احادیث متعدد برای تیراندازان و سازندگان تیر، پاداش اخروی مقرر شده است. [۳۸]
المتقی الهندی، کنزالعمال، ج ۴، ص ۳۴۴.
[۳۹]
سيوطی، عبدالرحمن بن ابوبکر، الدرالمنثور فی التفسير بالماثور، ج ۳، ص ۱۹۴.
در برابر، آن‌ها که تیراندازی را پس از فراگیری آن رها کنند مذمت شده‌اند واین کار سرپیچی از فرمان پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و ناسپاسی نعمت الهی به شمار رفته است. [۴۰]
احمد بن حنبل، مسند احمد، ج ۴، ص ۱۴۸.
[۴۱]
الحاکم النیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج ۲، ص ۹۵.
[۴۲]
بیهقی، السنن الکبری، ج ۱۰، ص ۱۳.
۶.۱ - جواز بُرد و باختفقها بر پایه آیات و احادیث یاد شده فصلی را در منابع فقهی با عنوان «السَبْق» [۴۴]
شافعی، محمد بن ادریس، الام، ج ۴، ص ۲۴۳.
[۴۵]
فقه الکتاب و السنه، ج ۳، ص ۱۷۳۷.
یا «السَبْق و الرِّمایَه» [۴۸]
مزنی، مختصر المزنی، ص۲۸۷.
یا «مُناضَله» [۴۹]
عبدالله بن قدامة، المغنی و الشرح الکبیر، ج ۱۱، ص ۱۳۹.
[۵۰]
عبدالله بن قدامة، المغنی و الشرح الکبیر، ج ۱۱، ص ۱۴۶.
[۵۱]
بهوتی، منصور، کشاف القناع، ج ۴، ص ۶۶.
به موضوع مسابقه در تیراندازی و اسب سواری اختصاص داده و بُرد و باخت در آن را با تحقق شرایطی خاص جایز شمرده‌اند. [۵۴]
روضة الطالبین، ج ۷، ص ۵۳۶.
۶.۲ - مشروعیت سَبْق و رِمایَهافزون بر آیات ۶۰ سوره انفال و ۱۷ سوره یوسف، آیه ۶ سوره حشر نیز دالّ بر مشروعیت سَبْق و رِمایَه به شمار رفته است: «فَما اَوجَفتُم عَلَیهِ مِن خَیلٍ ولا رِکابٍ». البته برخی مؤلفان بر آن‌اند که تجویز مسابقه تیراندازی به ابزار کهن اختصاص ندارد، بلکه شامل ابزار نظامی جدید مانند تفنگ و توپ و ابزار دیگر نیز می‌شود، زیرا ذکر مسابقات اسب سواری و تیراندازی در احادیث و منابع فقهی متقدم بدان جهت است که در آن اعصار این نوع مسابقات به عنوان مهارت‌های نظامی بیش‌تر مطرح بوده است. [۵۹]
مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، ص ۲۹۲.
[۶۰]
عقیقی بخشایشی، مشکلات اجتماعی عصر ما، ص ۱۶۵ - ۱۶۶.
۷ - امداد غیبی و اراده الهیاز دیدگاه قرآن کریم تیراندازی مؤمنان در نبرد با دشمنان خدا تنها با امداد غیبی و اراده الهی مؤثر و کارساز است؛ آیه ۱۷ سوره انفال خطاب به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌فرماید: این تو نبودی که تیرانداختی، بلکه خداوند آن‌ها را افکند: «وما رَمَیتَ اِذ رَمَیتَ ولکِنَّ اللّهَ رَمی». ۷.۱ - شأن نزولدر شأن نزول این آیه نقل شده که آن حضرت در جنگ بدر مشتی خاک و سنگ‌ریزه به سوی دشمن پرتاب کرد و بر اثر آن، دشمن بینایی خود را از دست داد و مسلمانان آنان را شکست دادند. به نقلی دیگر پیامبر در این جنگ سه سنگ‌ریزه برداشت و یکی را به جانب راست لشکر دشمن و دیگری را به جانب چپ و نیز سنگ‌ریزه‌ای را به وسط آن پرتاب کرد و به اراده الهی آنان بینایی خود را از دست دادند و شکست خوردند. ۷.۲ - تفسیر مفسرانبرپایه نظر مفسرانی دیگر، آیه مربوط به جنگ احد است که رسول خدا نیزه ای به طرف اُبَیّ بن خَلَف افکند و او بر اثر ضربه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در راه بازگشت به مکه جان سپرد. برخی آیه را درباره فتح خیبر دانسته‌اند که پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم تیری را در هوا رها ساخت و آن تیر به امر الهی به ابن ابوحُقَیق که در بستر خود قرار داشت اصابت کرد. شماری دیگر این آیه را درباره همه رخدادهای جنگ بدر دانسته‌اند که مسلمانان در آن با نیرو و تجهیزات اندک بر لشکر بزرگ قریش پیروز شدند. با قطع نظر از این اقوال، به نظر برخی مفسران می‌توان مفاد آیه را عام و شامل همه کارهای انسان و نیز فعالیت های نظامی او در راه خدا، از جمله تیراندازی دانست. ۸ - فهرست منابعالام، الشافعی (م ۲۰۴ ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ ق؛ تفسیر التحریر والتنویر، ابن عاشور (م. ۱۳۹۳ ق.)، مؤسسة التاریخ؛ التفسیر الکبیر، الفخر الرازی (م. ۶۰۶ ق.)، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ ق؛ جامع البیان، الطبری (م. ۳۱۰ ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ ق؛ الجامع لاحکام القرآن، القرطبی (م. ۶۷۱ ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۷ ق؛ جواهر الکلام، النجفی (م. ۱۲۶۶ ق.)، به کوشش قوچانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ الخلاف، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.)، به کوشش سید علی خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ ق؛ الدرالمنثور، السیوطی (م. ۹۱۱ ق.)، بیروت، دار المعرفة، ۱۳۶۵ ق؛ روح المعانی، الآلوسی (م. ۱۲۷۰ ق.)، به کوشش محمد حسین، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ ق؛ روضة الطالبین، النووی (م. ۶۷۶ ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه؛ سنن ابی داود، السجستانی (م. ۲۷۵ ق.)، به کوشش محمد عبدالعزیز، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۶ ق؛ السنن الکبری، البیهقی (م. ۴۵۸ ق.)، بیروت، دار الفکر؛ شرایع الاسلام، المحقق الحلی (م. ۶۷۶ ق.)، تهران، اعلمی، ۱۳۸۹ ق؛ صحیح البخاری، البخاری (م. ۲۵۶ ق.)، به کوشش بن باز، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ ق؛ فرهنگ بزرگ سخن، حسن انوری و دیگران، تهران، سخن، ۱۳۸۱ ش؛ فقه الکتاب والسنه، امیرعبدالعزیز، دارالسلام، ۱۴۱۹؛ الکشاف، الزمخشری (م. ۵۳۸ ق.)، قم، بلاغت، ۱۴۱۵ ق؛ کشاف القناع، منصور البهوتی (م. ۱۰۵۱ ق.)، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۸ ق؛ کنزالعرفان فی فقه القرآن، مقداد السیوری (م. ۸۲۶ ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۳ ش؛ کنزالعمال، المتقی الهندی (م. ۹۷۵ ق.)، به کوشش صفوة السقاء، بیروت، الرسالة، ۱۴۱۳ ق؛ لسان العرب، ابن منظور (م. ۷۱۱ ق.)، قم، ادب الحوزة، ۱۴۰۵ ق؛ لغت نامه، دهخدا (م. ۱۳۳۴ ش.) و دیگران، تهران، مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ ش؛ المبسوط فی فقه الامامیه، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، مکتبة المرتضویه؛ مجمع البحرین، الطریحی (م. ۱۰۸۵ ق.)، به کوشش احمد الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ ق؛ مجمع البیان، الطبرسی (م. ۵۴۸ ق.)، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۶ ق؛ مختصر المزنی، المزنی (م. ۲۶۳ ق.)، بیروت، دارالمعرفه؛ المستدرک علی الصحیحین، الحاکم النیشابوری (م. ۴۰۵ ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۶ ق؛ مسند احمد، احمدبن حنبل (م. ۲۴۱ ق.)، بیروت، دار صادر؛ مشکلات اجتماعی عصر ما، عقیقی بخشایشی، دارالتبلیغ؛ المصباح المنیر، الفیومی (م. ۷۷۰ ق.)، قم، دارالهجرة، ۱۴۰۵ ق؛ مصطلحات الفقه، علی مشکینی، قم، الهادی، ۱۳۷۹ ش؛ المغنی والشرح الکبیر، عبدالله بن قدامة (م. ۶۲۰ ق.) و عبدالرحمن بن قدامة (م. ۶۸۲ ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه؛ الموسوعة العربیة العالمیه، مؤسسة اعمال الموسوعة للنشر، الریاض، ۱۴۱۹ ق؛ المهذب، ابن براج الطرابلسی (م. ۴۸۱ ق.)، به کوشش مؤسسه سیدالشهداء علیه‌السلام، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۶ ق؛ المیزان، الطباطبایی (م. ۱۴۰۲ ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق؛ میزان الحکمه، ری شهری، قم، دارالحدیث، ۱۴۱۶ ق؛ وسائل الشیعه، الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ ق.)، قم، آل البیت علیهم‌السلام لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق. ۹ - پانویس۱۰ - منبعدائرةالمعارف قرآن کریم، برگرفته شده از مقاله «تیراندازی». |