تسبیح
| نیایش |
تَسْبیح یا سبحان الله، منزه دانستن خدا از آنچه شایسته او نیست و همچنین یاد کردن خداوند به پاکی است. بالاترین ذکر برای تسبیح خداوند، گفتن سبحان الله دانسته شده است. تسبیح، مستحب و بهترین زمان آن، هنگام طلوع و غروب خورشید است.
در قرآن کریم، هفت سوره با تسبیح خدا شروع می‌شود و به مُسَبِّحات معروف‌اند. تسبیحات حضرت زهرا (س) از مشهورترین ذکرهای شیعی است که در روایات بسیاری بر آن تأکید شده است.
به مجموعه‌ای از دانه‌های به رشته کشیده‌شده که برای گفتن ذکر به کار می‌رود نیز تسبیح گفته می‌شود.
واژه‌شناسی
تسبیح، به معنای مقدس شمردن و مُبرّا دانستن (تنزیه) خداوند از صفات سلبی و از هر نوع ضعف و نیاز است. از جمله معانی رایج برای تسبیح، گفتن ذکر سبحان الله است.
تسبیح در قرآن
تسبیح و واژه‌های هم‌ریشه با آن در قرآن ۹۰ بار تکرار شده است که در میان آنها واژه «سبحان» بیشترین کاربرد را دارد. غالب این واژگان به معنای تقدیس و تنزیه خداوند هستند.
تسبیح در قرآن کریم گاهی همراه با حمد خداوند مطرح شده است، مانند تسبیح ملائکه، رعد و غیر آن. مفسران شیعه و سنی بر این باورند که همراهی تسبیح و حمد خداوند، به معنای آن است که بندگان به خودی خود توان تسبیح خداوند ندارند و از توفیق و لطف خداست که تسبیح خداوند می‌گویند.
بنابر قرآن کریم، نخستین تسبیح‌گوی، خداوند است، سپس آنان که نزد پروردگارند. ملائکه نیز یا با حمد یا بدون آن خداوند را تسبیح می‌گویند که بیشتر تفاسیر آن را به نماز تعبیر کرده‌اند.
چنانکه در قرآن کریم آمده، همهٔ اجزای هستی از جمله کوه‌ها و پرندگان، افلاک، خورشید و ماه و ستارگان، جنبندگان و اکثر انسان‌ها تسبیح‌گوی خدایند. برخی از محققان، تسبیح‌گویی همه موجودات را به معنای تسبیح گفتاری و نشانگر علم و شعور آنها می‌دانند.
زمان تسبیح
برخی از آیات قرآن کریم به تسبیح خداوند در هر صبحگاه و شامگاه امر کرده و برخی دیگر، تسبیح خداوند را در زمان‌های مخصوصی توصیه کرده‌اند؛ مثلاً قبل از طلوع و غروب خورشید، نیمه‌شب، در طول شب و اطراف روز و بعد از سجده. در این میان، تأکید بیشتر بر تسبیح در هنگام طلوع و غروب است.
گونه‌های تسبیح
سبحان اللّه
بارزترین مصداق تسبیح، ذکر سبحان الله است.
ذکر رکوع و سجده
از جمله تسبیحات، ذکر رکوع و سجده در نماز است:
ذکر رکوع: «سُبحانَ رَبی العَظیمِ وَ بِحَمدِهِ».
ذکر سجده: «سُبْحانَ رَبی الأعلی وَ بِحَمْدِهِ».
تسبیحات اربعه
در آداب اسلامی، غالباً مراد از تسبیح، ذکر «سبحان‌الله» است؛ اما این اصطلاح در کاربرد گسترده‌تر خود، ذکرهای دیگری مانند اللهُ اَکبَر (تکبیر)، لا اِله اِلّا الله (تهلیل) و الحَمدُلله (تحمید) را نیز شامل می‌شود. تسبیحات اربعه که از ذکرهای واجب نماز است، این چهار ذکر را شامل می‌شود.
تسبیحات حضرت زهرا(س)
از مشهورترین ذکرهای شیعی که در روایات بسیاری بر آن تأکید شده و فضایل فراوانی برای آن بیان شده، تسبیحات حضرت زهرا(ع) است که از پراهمیت‌ترین تعقیبات نماز و آداب پیش از خوابیدن است. این ذکر شامل ۳۴ الله اکبر، ۳۳ الحمد للٰه و ۳۳ سبحان‌الله است.
تسبیح (سبحه)
به مجموعه‌ای از دانه‌های (مهره‌های) به رشته کشیده‌شده از جنس خاک، سنگ، چوب، پلاستیک، و مانند آنها نیز تسبیح گویند که معمولاً آن را برای گفتن ذکر یا استخاره در دست می‌گیرند.
تسبیح‌ها معمولاً داری ۱۰۱ دانه‌اند که به سه بخش ۳۳تایی تقسیم می‌شود و این بخش‌ها با دو مهره که شکلی متفات دارند از هم جدا شده‌اند. این تعداد مهره و نحوه تقسیم آنها برای هماهنگی با تسبیحات حضرت زهرا (س) است.
مُسَبِّحات
سوره‌های صف، اعلی، حدید، جمعه، تغابن، حشر و اسراء که با تسبیح شروع می‌شوند، به «مُسَبِّحات» معروف‌اند.
پانویس
- ↑ فراهیدی، العین، ۱۹۸۱م، ج۳، ص۱۵۱-۱۵۲؛ راغب اصفهانی، المفرات، ۱۴۱۲ق، ص۲۲۱؛ فخر رازی، تفسیر کبیر، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۸۸.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۸۸؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۱۱۱.
- ↑ سوره اسراء، آیه ۹۳.
- ↑ سوره اعراف، آیه ۲۰۶.
- ↑ سوره بقره، آیه ۳۰.
- ↑ سوره بقره، آیه ۳۲.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۳۲۳ق، ج۱، ص۱۶۶-۱۶۷؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۸۹.
- ↑ سوره اسراء، آیه ۴۴.
- ↑ سوره انبیاء، آیه ۷۹؛ سوره نور، آیه۱۸-۱۹ ،۳۸ ،۴۱.
- ↑ سوره حج، آیه ۱۸؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۱۱۰-۱۱۲.
- ↑ نبویان، جستارهایی در فلسفه اسلامی، ۱۳۹۷ش، ج۳، ص۳۶۶-۳۷۵.
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۴۱؛ سوره مریم، آیه ۱۱؛ سوره احزاب، آیه ۴۳؛ سوره غافر، آیه ۵۰.
- ↑ سوره طه، آیه ۱۳۰؛ سوره ق، آیه ۳۹.
- ↑ سوره طور، آیه ۴۸.
- ↑ سوره طه، آیه ۱۳۰؛ سوره انسان، آیه ۲۶؛ سوره طور، آیه ۴۹.
- ↑ سوره ق، آیه ۴۰.
- ↑ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۶۱ق، ج۱، ص۱۳۴.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۷، ص۲۵۱-۲۵۴و۲۸۷؛ ج۸۸، ص۱۲۲.
- ↑ علامه حلی، نهایة الأحکام، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۱۱-۵۱۲؛ شهید الثانی، الروضة البهیة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۸۵؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۶، ص۲۰۶؛ ج۸۶، ص۶؛ ج۱۰۲، ص۸۹ و۲۴۰و۲۶۰.
- ↑ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۸۱ش، ذیل واژه تسبیح.
- ↑ قریب، تبیین اللغات، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۵۲۴.
- ↑ «وَيُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَالْمَلاَئِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ وَيُرْسِلُ الصَّوَاعِقَ فَيُصِيبُ بِهَا مَن يَشَاءُ وَهُمْ يُجَادِلُونَ فِي اللّهِ وَهُوَ شَدِيدُ الْمِحَالِ: رعد به حمد او و فرشتگان [جملگى] از بيمش تسبيح میگويند و صاعقه‌ها را فرو می‌فرستند و با آنها هر كه را بخواهد مورد اصابت قرار می‌دهد، در حالى كه آنان درباره خدا مجادله می‌كنند و او سخت‌كيفر است» (سوره رعد، آیه ۱۳).
منابع
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، ۱۳۸۱ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق-بیروت، دار القلم-الدار الشامیة، ۱۴۱۲ق.
- شهید الثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، به کوشش قصیر عاملی، نجف، بی نا، ۱۳۸۳ق.
- طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بولاق، الأمیر، ۱۳۲۳ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، نهایة الاحکام، به کوشش مهدی رجایی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، ۱۴۱۰ق.
- فخرالدین رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، بی نا، ۱۴۰۵ق.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، به کوشش مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، بغداد، دار الرشید، ۱۹۸۱م.
- قریب، محمد، تبیین اللغات لتبیان الآیات، تهران، بنیاد، ۱۳۶۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، بی نا، ۱۳۶۱ش.
- نبویان، محمدمهدی، جستارهایی در فلسفه اسلامی، قم، انتشارات حکمت اسلامی، ۱۳۹۷ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله:
- مدخل تسبیح:
- مدخل تسبیح و تقدیس: