مناجات
| نیایش |
مُناجات به معنای رازگویی و عرض نیاز و حاجت به درگاه خدا همراه با شکر او است. مناجات در قرآن در قالب کلماتی مانند «ناجیتم»، «نجواکم» و «نداءً خفیا» به کار رفته و در جوامع روایی احادیثی درباره اهمیت، آداب و شرایط مناجات آمده است. تفاوت دعا و مناجات به حالت بنده در صحبت با خدا برمی‌گردد.
مناجات در سحر، خواندن خدا با الفاظی متناسب با نیاز و درخواست مناجات کننده و داشتن قلبی خاضع از شرایط و آداب مناجات نامیده شده است. مناجات در پذیرش توبه و ایجاد روحیه اخلاص در وجود آدمی موثر است.
مناجات‌های قرآنی، مناجات برخی از پیامبران مانند مناجات چهل شبانه موسی(ع) در کوه طور و مناجات‌های داوود(ع) در زبور، مناجات شعبانیه و مناجات خمس عشر از جمله مناجات‌های مشهور معرفی شده است.
مفهوم‌شناسی
مناجات به معنای راز گفتن و گفتگوی پنهانی با کسی، راز و نیاز و نجوی کردن آمده است. مناجات را به این معنا نیز دانسته‌اند که در مکان بلندی با شخصی به صورت راز خلوت کنی.
آیت الله جوادی آملی درباره فرق مناجات و منادات می گوید: ما یک منادات داریم و یک مناجات، منادات یعنی ندا. و آن وقتی است که انسان احساس بُعد و دوری می‌کند ندا می‌دهد. کسی که دور است وقتی صدا می‌زنیم می‌گوییم یا فلان! آقای فلان! اما وقتی نزدیک باشد نجوا داریم. دیگرندایی نداریم و به همین سبب نماز، مناجات باخداست نماز، گفتگوی با خداست. چانچه پیامبرخدا(ص) در روایتی فرموده «المصلّی یُناجی ربّه» نمازگزار با خدای خود مناجات می‌کند.
مناجات بیشتر بر سخنانی در قالب نظم و نثر به کار می‌رود که برای رازگویی و عرض نیاز و حاجت به درگاه خداوند همراه با سپاس او استفاده می‌شود و گاه در بردارنده توبه و بازگشت از گناه نیز است. طبرسی ذیل آیه ۷۸ سوره توبه نجوی را به معنای دوری می‌داند و اینکه مناجات کنندگان برای مناجات از مردم دوری می‌کنند.
مناجات گاه برای دعاها و اذکاری که سحرهای ماه رمضان برای بیدار کردن مردم خوانده می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کلمه مناجات در قرآن بکار نرفته است ولی مفهوم آن در کلماتی مانند «نجواکم»، «ناجیتم» و «نداءً خفیا» استفاده شده است. در جوامع روایی احادیث و باب‌هایی برای ذکر اهمیت، آداب و شرایط مناجات، همچنین مناجات‌های معروف تدوین شده است.
تفاوت دعا و مناجات
فرق دعا با مناجات را به حالات بنده در مقام صحبت با خدا باز گردانده‌اند؛ اگر موضوع اعتراف به گناهان یا شدت محبت باشد و حال شخص اقتضای صحبتی آرام و خصوصی داشته باشد، اصطلاح مناجات به کار می‌رود، ولی دعا به معنای ندا دادن، دعوت کردن و از کسی یاری خواستن به صورت علنی است.
آداب
برای مناجات با خداوند رعایت برخی از آداب و آماده‌سازی شرایط مناجات مورد تاکید قرار گرفته شده است.
در تفاسیر از سحر به عنوان بهترین زمان برای مناجات با خداوند نام برده شده است. در این متون با استناد به آیاتی از قرآن از جمله آیه ۱۴۲ سوره اعراف درباره مناجات موسی(ع) با خداوند در وادی طور در شب، آیه ۶۴ سوره فرقان درباره زمان عبادت پروردگار و آیه ۱۶ سوره سجده، شب را برای تقرب به خداوند مناسب‌تر قلمداد کرده‌اند.
از دیگر آداب مناجات را خواندن خداوند با اسما و صفاتی می‌دانند که تناسب با نیاز و درخواست مناجات کننده داشته باشد مثلا زمانی که نیاز به بخشش خداوند وجود دارد او را با صفاتی مانند غفار، ستار و وهاب بخوانند.
مناجات با الفاظی که خداوند به انسان‌ها تعلیم داده است یا در مناجات‌های ائمه(ع) آمده است، از دیگر آداب مناجات بیان شده است.
در کتاب تحف العقول یکی از توصیه‌ای خداوند به موسی(ع) را داشتن قلبی خاضع و خاشع هنگام مناجات بیان کرده است.
آثار
در کتاب‌های تفسیر و علوم قرآن چند اثر برای مناجات با خداوند ذکر شده است. نقش مؤثر مناجات در پذیرش توبه و آمرزش گناهان و مصونیت از عذاب دوزخ، ایجاد روحیه اخلاص در انسان و تاثیر در رقت قلب، صفای باطن و صلابت روحیه از جمله آثاری است که برای مناجات برشمرده‌اند.
مناجات‌های معروف
در میان مناجات‌های متعددی که در کتب دینی و عرفانی وارد شده است برخی از آنها مانند مناجات‌های پیامبران و مناجات‌های ائمه(ع) در میان مردم معروف شده‌اند.
مناجات‌های قرآنی
خداوند در قرآن مناجات‌هایی را از زبان پیامبران، فرشتگان و بندگان صالح بندگان خود که بیشتر با کلمه «ربنا» آغاز شده، بیان کرده است.
از مناجات‌های مشهور پیامبران در قرآن می‌توان به داستان حضور موسی(ع) در کوه طور و مناجات چهل شبانه او با خداوند، مناجات یونس(ع) در تاریکی‌های دریا و شکم ماهی با پروردگار خود، مناجات یوسف(ع) با خداوند در تنگناهایی که گرفتار آن شده بود، مناجات‌های ابراهیم(ع) در میانه آزمایشات الهی و مناجات‌های داوود(ع) در زبور اشاره کرد.
آیات ۳۸، ۱۹۳ و ۱۹۴ سوره آل‌عمران نیز از جمله مناجات‌های معروف قرآن از زبان بندگان می‌باشد.
مناجات‌های ائمه
در میان دعاهایی که از امامان شیعه رسیده، برخی تعبیر به مناجات شده است. از مناجات‌های مشهور ائمه(ع)، می‌توان به مناجات شعبانیه، مناجات حضرت علی در مسجد کوفه، و مناجات خمس عشر امام سجاد(ع) اشاره کرد.
در میان عرفا نیز برخی به داشتن مناجات نامه مشهور شده‌اند که از مهم‌ترین این مناجات‌نامه‌ها، مناجات‌نامه خواجه عبدالله انصاری است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ حمیری، شمس العلوم، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۶۵۰۹.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، ۱۴۱۲ق، ص۷۹۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۲۲۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۴۷.
- ↑
- ↑ علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۸، ص۲۱۶.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ذیل واژه مناجات؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۸۱ش، ذیل واژه مناجات.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۸۱.
- ↑ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۸۱ش، ذیل واژه مناجات.
- ↑ سوره مجادله، آیه ۱۲-۱۳.
- ↑ سوره مریم، آیه ۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۶۰؛ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص: ۵۶۲.
- ↑ نگاه کنید: طریحی، مجمع البحرین، ۱۴۱۶ق، ج۱،ص ۴۰۸-۴۰۹؛ قرشی، قاموس قرآن، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۳۴۴-۳۴۵؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۲۳۵؛ هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۳۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ۱۵۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۵۱۷؛
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۱۰۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۲.
- ↑ ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۴۹۲.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۸۶ش، ج۱۶، ص۱۴۴.
- ↑ امام خمینی، تفسیر سوره حمد، ۱۳۷۵ش، ص۱۴۶-۱۴۷.
- ↑ نقی پور فر، پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن، ۱۳۸۱ش، ص۵۰۶.
- ↑ سوره اعراف، آیه ۱۴۲.
- ↑ سوره انبیا، آیه ۸۷.
- ↑ سوره یوسف، آیه ۳۳.
- ↑ سوره ابراهیم، آیه ۳۴-۴۱؛ شریفی پور، شرح مناجات حضرت ابراهیم(ع) در قرآن کریم، ۱۳۹۵ش.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۱۶۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۸۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۲.
- ↑ ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۸۷.
- ↑ کفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ص۳۱۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۱۴۲-۱۵۳.
- ↑ انصاری، مناجات نامه، ۱۳۸۲ش.
منابع
- ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، مصحح علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق.
- ابن طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۹ق.
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن، ۱۳۸۱ش.
- انصاری، خواجه عبدالله، مناجات نامه، مصحح محمد حماصیان، کرمان، خدمات فرهنگی کرمان، ۱۳۸۲ش.
- امام خمینی، روح الله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، ۱۳۷۵ش.
- حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، بیروت، دار الفکر المعاصر، ۱۴۲۰ق.
- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، لبنان- شام، دار العلم- الدار الشامیة، ۱۴۱۲ق.
- شریفی پور، فرزانه، شرح مناجات حضرت ابراهیم(ع) در قرآن کریم، تهران، مجال، ۱۳۹۵ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار الاحیا التراث العربی، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، ۱۴۱۶ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۱۲ق.
- کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الأمین و الدرع الحصین، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۸ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، مصحح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت،دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، مصحح هاشم رسولی محلاتی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- نقی پور فر، ولی الله، پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن، تهران، اسوه، ۱۳۸۱ش.
- هاشمی رفسنجانی، علی اکبر، تفسیر راهنما، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش.