مسبحات

مُسَبِّحات سوره‌هایی از قرآن که با تسبیح خداوند آغاز می‌شوند. هفت سورهٔ اِسراء، حَدید، حَشْر، صَفْ، جمعه، تَغابُن و اَعْلی سوره‌هایی هستند که با یکی از مشتقات واژه سبح آغاز می‌شوند. البته درباره اینکه مسبحات شامل همه این سوره‌ها می‌شود، اختلاف‌نظر وجود دارد.

پرداختن به اصول دین، از مضامین مشترک این سوره‌ها است. سوره اسراء را محور مسبحات خوانده‌اند و نزول این سوره‌ها در تمام مدت نبوت پیامبر اسلام(ص) هم در مکه و هم در مدینه بوده است.

طبق روایتی، پیامبر(ص) هر شب پیش از خواب سوره‌های مسبحات را قرائت می‌کرد و می‌فرمود: «در مسبحات آیه‌ای است بهتر از هزار آیه».

نام‌گذاری

مُسَبِّحات به سوره‌هایی گفته می‌شود که با تسبیح خداوند آغاز می‌شوند. تسبیح به معنای تنزیه و تسبیح خدا به معنای مُبرّا دانستن او از هر گونه نقص است.

پاداش قرائت مسبحات

امام باقر(ع):
منْ قَرَأَ الْمُسَبِّحَاتِ کلَّهَا قَبْلَ أَنْ ینَامَ لَمْ یمُتْ حَتَّی یدْرِک الْقَائِمَ وَ إِنْ مَاتَ کانَ فِی جِوَارِ مُحَمَّدٍ النَّبِی(ص) (ترجمه: «کسی که مسبحات را پیش از خواب قرائت کند نمی‌میرد تا آنکه امام قائم(ع) را درک کند و اگر بمیرد در کنار رسول خدا(ص) خواهد بود.)

کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲۰.

مصادیق

در روایات، به اسامی سوره‌های مسبحات اشاره نشده است؛ از این رو درباره تعداد آنها دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد:

پنج سوره: حدید، حشر، صف، جمعه و تغابن که با سَبَّحَ یا یسَبِّحُ آغاز می‌شوند.
شش سوره: حديد، حشر، صف، جمعه، تغابن و اعلى. چراکه در این سوره‌ها پس از بسم‌الله، یکی از افعال سَبَّحَ، یسَبِّحُ و سبِّح‏ آمده است. سید علی قاضی طباطبایی به شاگردانش سفارش می‌کرد که این شش سوره‏ را هر شب به عنوان مسبحات بخوانند.
هفت سوره: اسراء، حَدید، حَشْر، صَفْ، جمعه، تَغابُن و اعلی. این سوره‌ها با یکی از مشتقات ریشه (س ب ح) آغاز می‌شوند.
نه سوره: محمدهادی معرفت (۱۳۰۹-۱۳۸۵ش) محقق علوم قرآنی سوره‌های فرقان و ملک را نیز که با تبارک آغاز می‌شوند به هفت سوره ضمیمه کرده است.

ویژگی‌ها

سوره‌های مسبحات دارای خصوصیات و مضامین مشترکی هستند که عبارتند از:

دربرداشتن اصول دین: مضامین سوره‌های مسبحات توحید، نبوت، معاد، عدل و امامت است.
نقش محوری اسراء: برخی معتقدند با توجه به مضامین مسبحات رابطه خاصی میان آنان وجود دارد و سوره اسراء محور سوره‌های دیگر است. بر اساس این دیدگاه مسبحات مانند یک کتاب هستند که مقدمه آن سوره اسراء، فصل‌های آن پنج سوره دیگر و نتیجه‌اش سوره اعلی است.
گستره زمانی: این سوره‌ها تقریباً تمام مدت نبوت پیامبر را دربرگرفته‌اند؛ سوره اعلی هفتمین، اسراء پنجاهمین سوره نازل شده در مکه و سوره‌های حدید، حشر، صف، جمعه و تغابن در مدینه نازل شده و در ردیف نود و چهارمین تا صد و دهمین سوره‌های نازل شده قرآن قرار دارند.

فضیلت

آیه‌ای بهتر از هزار آیه: بر پایه روایتی پیامبر هر شب پیش از خواب سوره‌های مسبحات را قرائت می‌کرد و می‌فرمود: «در مسبحات آیه‌ای است بهتر از هزار آیه».
درک کردن امام زمان: در روایتی از امام محمدباقر(ع) نقل شده است: «کسی که مسبحات را پیش از خواب قرائت کند نمی‌میرد تا آنکه امام مهدی(عج) را درک کند و اگر بمیرد در کنار رسول خدا(ص) خواهد بود.

پانویس

↑ حریرى، فرهنگ اصطلاحات قرآنى، ۱۳۸۴ش، ص۱۸۵.
↑ جوهری، الصحاح، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۷۲(ذیل واژه سبح).
↑ دغیم، موسوعة مصطلحات علم الکلام الاسلامی، ۱۹۸۸م، ج۱، ص۳۱۰.
↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۱۴۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۳، ص۲۹۲.
↑ حسن‌زاده آملی، رساله نور على نور، ۱۳۷۱ش، ص۲۹؛ جوادى آملى، «تفسیر سوره حشر»، ص۷.
↑ حسن‌زاده، هزار و یک نکته، ۱۳۶۵ش، ص۶۰۵.
↑ فیض کاشانى، الوافی‌، ۱۴۰۹ق‌، ج۹، ص۱۷۵۶؛ حجتی، پژوهشی در تاریخ قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۵؛ رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۳ش، ص۵۹۶.
↑ حسن‌زاده، هزار و یک نکته، ۱۳۶۵ش، ص۶۰۵
↑ معرفت، التمهید فی علوم‌القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۲۹۳.
↑ آل‌رسول-اعتصامی، «سوره‌شناسی مسبحات»، ص۵۲.
↑ آل‌رسول-اعتصامی، «سوره‌شناسی مسبحات»، ص۵۲.
↑ آل‌رسول-اعتصامی، «سوره‌شناسی مسبحات»، ص۵۲.
↑ سیوطی، الدرالمنثور، دارالفکر، ج۶، ص۱۷۰؛ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ص۲۳۵.
↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲۰.

منابع

آل‌رسول، سوسن و اعتصامی، سیده زهرا، سوره‌شناسی مسبحات، فصلنامه فدک، سال۱، ش۱، بهار ۱۳۸۹ش.
جوادى آملى، مرتضى، «تفسیر سوره حشر»، نشریه پاسدار اسلام، ش۱۸۳ و ۱۸۴، اسفند ۱۳۷۵ و فروردین ۱۳۷۶ش.
جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغه و صحاح، تحقیق احمد عبدالغفور عطا، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۱۰ق.
حجتی، سید محمدباقر، پژوهشی در تاریخ قرآن، تهران، انتشارات اسلامی، ۱۳۷۷ش.
حریرى، محمدیوسف، فرهنگ اصطلاحات قرآنى، قم، هجرت، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
حسن‌زاده آملى، حسن، هزار و یک نکته، تهران‌، رجاء، چاپ پنجم‌، ۱۳۶۵ش.
حسن‌زاده آملى، حسن، رساله نور على نور در ذكر و ذاكر و مذكور، قم، تشيع، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.
رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم، ۱۳۶۳ش.
دغیم، سمیح، موسوعة مصطلحات علم الكلام الإسلامی، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، ۱۹۹۸م.
سیوطی، جلال‌الدین، الدرالمنثور فی تفسیر بالمأثور، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه علی‌اکبر غفاری، تهران، انتشارات صدوق، ۱۳۷۳ش.
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علميه قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
فیض کاشانى، محمد‌محسن بن شاه‌مرتضى، الوافی‌، اصفهان‌، کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على علیه‌السلام‌، ۱۴۰۹ق‌.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحكام القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم‌القرآن، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۴۱۶ق.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوازدهم، ۱۳۷۱ش.

[1] حریرى، فرهنگ اصطلاحات قرآنى، ۱۳۸۴ش، ص۱۸۵.

[2] جوهری، الصحاح، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۷۲(ذیل واژه سبح).

[3] دغیم، موسوعة مصطلحات علم الکلام الاسلامی، ۱۹۸۸م، ج۱، ص۳۱۰.

[4] طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۱۴۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۳، ص۲۹۲.

[5] حسن‌زاده آملی، رساله نور على نور، ۱۳۷۱ش، ص۲۹؛ جوادى آملى، «تفسیر سوره حشر»، ص۷.

[6] حسن‌زاده، هزار و یک نکته، ۱۳۶۵ش، ص۶۰۵.

[7] فیض کاشانى، الوافی‌، ۱۴۰۹ق‌، ج۹، ص۱۷۵۶؛ حجتی، پژوهشی در تاریخ قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۵؛ رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۳ش، ص۵۹۶.

[8] حسن‌زاده، هزار و یک نکته، ۱۳۶۵ش، ص۶۰۵

[9] معرفت، التمهید فی علوم‌القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۲۹۳.

[10] آل‌رسول-اعتصامی، «سوره‌شناسی مسبحات»، ص۵۲.

[11] آل‌رسول-اعتصامی، «سوره‌شناسی مسبحات»، ص۵۲.

[12] آل‌رسول-اعتصامی، «سوره‌شناسی مسبحات»، ص۵۲.

[13] سیوطی، الدرالمنثور، دارالفکر، ج۶، ص۱۷۰؛ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ص۲۳۵.

[14] کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲۰.