مفصلات

مُفَصَّلات سور‌ه‌های کوتاه در انتهای قرآن است که با سوره ناس به پایان می‌رسد؛ اما در مورد نخستین آنها، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. مفصلات از جهت تعداد آیات به سه گروه طِوال (بلند)، اوساط (میانه) و قِصار (کوتاه) تقسیم می‎‌شود. در سوره‌های مفصلات، آیات منسوخ کمتر دیده می‌‎شود؛ از این رو محکمات نیز خوانده می‌شوند. به این سوره‌ها ریاض القرآن نیز گفته شده است.

مفهوم

مفصّلات در اصطلاح به سوره‌هایی گفته می‎‌شود که در آخر قرآن قرار گرفته، کوتاه هستند و به صورت مکرر با بسم الله الرحمن الرحیم از یکدیگر جدا می‎‌شوند.

نام‌های دیگر

از آنجا که آیات منسوخ در این سوره‌ها کم است، محکم نیز به آنها گفته شده‌است؛ چنانکه ابن عباس در روایتی در پاسخ به سؤالی درباره محکم، آن را مفصل معنا کرده است. در برخی روایات از سوره‌های مفصلات با عنوان ریاض القرآن یاد شده است.

مفصلات در روایات پیامبر(ص)

اصطلاح مفصل در روایتی منسوب به پیامبر(ص) نیز وجود دارد: «أُعْطِيتُ اَلسُّوَرَ اَلطِّوَالَ مَكَانَ اَلتَّوْرَاةِ وَ أُعْطِيتُ اَلْمِئِينَ مَكَانَ اَلْإِنْجِيلِ وَ أُعْطِيتُ اَلْمَثَانِيَ مَكَانَ اَلزَّبُورِ وَ فُضِّلْتُ بِالْمُفَصَّلِ ثَمَانٌ وَ سِتُّونَ سُورَةً وَ هُوَ مُهَيْمِنٌ عَلَى سَائِرِ اَلْكُتُبِ وَ اَلتَّوْرَاةُ لِمُوسَى وَ اَلْإِنْجِيلُ لِعِيسَى وَ اَلزَّبُورُ لِدَاوُدَ؛ به من سوره‌هاى طولانى داده شده به جاى تورات و سوره‌هاى (مئین) صد آيه‌اى داده شدم به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى به من داده شد به جاى زبور و سوره‌هاى مفصل را كه شصت و هشت سوره است افزون به من دادند و اين قرآن نگهبان و گواه است بر كتاب‌هاى ديگر و تورات از موسى عليه السلام است و انجيل از عيسى عليه السلام است و زبور از داود عليه السلام است.

روایات دیگری نظیر روایت واثلة بن اسقع نیز درباره مفصلات از پیامبر نقل شده که مضمون آنها این است که خداوند پیامبر(ص) را به سبب سوره‌های مفصّل بر دیگر انبیاء برتری داده است.

ویژگی مفصلات

• فاصله افتادن سوره‌ها با بسم الله الرحمن الرحیم به صورت مکرر که این ناشی از کوتاهی و کم بودن آیات این سوره‌ها می‌باشد.
• مکی بودن که ویژگی غالب مفصلات است؛

انواع مفصلات

سوره‎های مفصلات بر اساس تعداد آیات به سه دسته تقسیم می‎شود:

مفصلات طوال	حجرات، ق، ذاریات، طور، نجم، قمر، الرحمن، واقعه، حدید، مجادله، حشر، ممتحنه، صف،جمعه، منافقون، تغابن، طلاق، تحریم، ملک، قلم، حاقه، معارج، نوح، جن، مزمل، مدثر، قیامه، انسان، مرسلات، نبأ، نازعات، عبس، تکویر، انفطار، مطففین، انشقاق و بروج
مفصلات میانه	طارق، اعلی، غاشیه، فجر، بلد، شمس، لیل، ضحی، شرح، تین، علق، قدر و بینه
مفصلات کوتاه	زلزله، عادیات، قارعه، تکاثر، عصر، همزه، فیل، قریش، ماعون، کوثر، کافرون، نصر، مسد، اخلاص، فلق و ناس

دیدگاه مفسران درباره نخستین سوره از مفصّلات

آخرین سوره از گروه مفصلات بدون اختلاف سوره ناس است اما درباره نخستین سوره از گروه مفصّلات، دوازده دیدگاه وجود دارد: صافات، جاثیه، محمد(ص)، فتح، حجرات، ق، الرحمن، صف، فرقان، انسان، اعلی و ضحی.

پانویس

منابع