ترتیل

تَرْتیل از آداب و شیوه‌ای برای تلاوت قرآن است که بر اساس آن قرآن همراه با تدبر و صوت زیبا تلاوت می‌شود. قرآن، پیامبر(ص) را به این شیوه سفارش کرده است. ترتیل شیوه‌ای خاص در قرائت است معمولا مسلمانان از آن برای قرائت و ختم قرآن استفاده می‌کنند.

مفهوم

ترتیل از «رَتَل»، به معنای «منظم بودن و مرتب بودن» گرفته شده است. ترتیل به معنی پی در پی آوردن آیات از روی نظم و حساب است و بر اثر کاربرد آن در قرآن، نیکو کردن کلام، آرام و شمرده خواندن، به آن افزوده شده است. ترتیل در اصطلاح، به مفهوم خواندن آیات قرآن همراه با نظم، ادای صحیح حروف، تبیین کلمات، دقّت و تأمّل در مفاهیم آیات و اندیشه در نتایج آنها است.

کاربرد قرآنی

ترتیل، ۴ بار در قرآن کریم به کار رفته و به دو معنا دلالت دارد:

پیوسته و به‌تدریج نازل شدن قرآن بر پیامبر؛ آیه «وَ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَیهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً کَذلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَکَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتیلاً» و «رَتَّلْناه ترتیلاً» اشاره به این دارد که آیات قرآن در مدت ۲۳ سال نازل شده و این نزول تدریجی بر اساس نظم و برنامه‌ بوده است. در برخی از روایات نیز به این معنای آن اشاره شده است از جمله اینکه پیامبر فرموده «تمامی قرآن، آیه آیه و حرف‌ حرف بر من نازل شده است».
شیوه تلاوت قرآن؛ بر اساس آیه «و رَتّلِ القرآنَ ترتیلاً» خدا به پیامبر دستور داده که قران را به ترتیل بخواند و او را از شتابان خواندن آن نهی کرده است. در این صورت، ترتیل به معنای شیوهٔ تلاوت قرآن است که همان شیوهٔ خواندن قرآن بر پیامبر(ص) به هنگام نزول بوده است. در برخی روایات نیز ترتیل شیوه‌ای برای قرائت قرآن معرفی شده است از جمله پیامبر (ص) روایت شده که «ترتیل آن است که به هنگام قرائت قرآن حروف و کلمات آن را به شیوایی ادا و به خوبی بیان کنند».

شماری از تابعین، ترتیل را به معنای تلاوت کردنِ آیه‌ای از قرآن، تکرار و زمزمه کردن آن با چشم گریان پنداشته و آن را به سنت رسول خدا (ص) منتسب می‌دانسته‌اند. برخی از احادیث ائمه اهل بیت (ع) نیز به چنین معنایی دلالت دارد.

شاخصه‌ها

ترتیل دارای ویژگی‌هایی است:

تدبر و دقت در معانی قرآن؛
تحسین صوت: قرآن را با صدای زیبا قرائت کردن. البته در برخی از روایات، به جای «تحسین»، تحزین عنوان شده است. تحزین را پایین آوردن صدا و غم‌انگیز تلاوت کردن قرآن و ترتیل را ناظر بر ساعات دل شب و حالات و مقامات تهجُّد و شب‌زنده‌داری دانسته‌اند.

رعایت ترتیل در شیوه‌های قرائت

ترتیل یک اصل در تلاوت قرآن بود و همانند تجوید به هر شیوه‌ای که خوانده شود، می‌بایست رعایت شودابن جزری شیوه‌های قرائت قرآن را به سه شیوه تحقیق و حَدْر و تَدویر منحصر می‌کند که در هر سه باید ترتیل رعایت شود.

ترتیل در دوره معاصر

«ترتیل» شیوه‌ای از قرائت سریع، یکنواخت و آهنگین قرآن به شمار می‌رود و در جهان اسلام از آن در آموزش و حفظ کردن قرآن استفاده می‌شود.

پانویس

↑ زید بن علی، ۱۴۱۲ق، ص ۳۵۲؛ طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۱۶۲؛ راغب، مفردات، ۱۴۱۲ق، ص۳۴۱؛ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۶۱ش، ج۱۰، ص۲۶۱؛ رازی، روح الجنان، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۲۹۸.
↑ سوره فرقان، آیه ۳۲.
↑ حلبی، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۲۶۰.
↑ سوره مزمل، آیه۴.
↑ ابن جزری، دارالكتاب العربی، ج۱، ص۲۰۸.
↑ ابن جزری، النشر، دارالكتاب العربی، ج۱، ص۲۰۸.
↑ سیوطی، الدرالمنثور، محمدامین دمج، ج۶، ص۲۷۷.
↑ سیوطی، الدرالمنثور، محمدامین دمج، ج۶، ص۲۷۷.
↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۳۸۵-۱۳۸۸ق، ج۷، ص۲۶۸، ج۶۷، ص۳۴۲-۳۴۳، ج۲۴، ص۷۵، ج۹۲، ص۱۹۱ ۹۲/۱۹۱.
↑ نک: ابن کثیر، تفسیر، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۱۴۲؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، دارالکتب العلمیه، ج۱۹، ص۳۷؛ زرکشی، البرهان، ۱۳۹۱ق، ج۱، ص۴۴۹-۴۵۰؛ ابن جزری، التمهید، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۰۸-۲۰۹؛ سیوطی، الدرالمنثور، محمدامین دمج، ج۱، ص۲۹۹-۳۰۰.
↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۵۶۹؛ مجلسی، بحارالانور، ۱۳۸۵-۱۳۸۸ق، ج۹۲، ص۱۹۱.
↑ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۶۱ش، ج ۱۰، ص ۲۶۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۵۶۹؛ جرجانی، التعریفات، ۱۴۰۸ق، ص۵۵
↑ ابن جزری، النشر، دارالكتاب العربی، ج۱، ص۲۰۹.
↑ ابن جزری، النشر، دارالكتاب العربی، ج۱،ص۲۵۰؛ ابن جزری، التمهید، ۱۴۰۹ق، ص۶۲-۶۴.
↑ ابن جزری، النشر، دارالكتاب العربی، ج۱، ص۲۰۵-۲۰۷.

منابع

ابن جزری، محمد، التمهید، به کوشش غانم قدوری محمد، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
ابن جزری، محمد، النشر فی القراءات العشر، بیروت، دارالكتاب العربی.
ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۶م.
ابوالفتوح رازی، روح‌الجَنان، به کوشش ابوالحسن شعرانی و علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۸۷ق.
جرجانی، علی، التعریفات، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
حلبی، علی، السیرة الحلبیة، بیروت، المکتبة الاسلامیه.
راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، به کوشش صفوان عدنان داوودی، دمشق/بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
زرکشی، محمد، البرهان، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۲م.
زید بن علی، تفسیر، به کوشش حسن محمدتقی حکیم، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
سیوطی، الدر المنثور، بیروت، محمدامین دمج.
طبرسی، فضل، مجمع‌‌البیان، به کوشش هاشم رسولی محلاتی، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
طوسی، محمد، التبیان، به کوشش احمد‌حبیب قصیر عاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
قرطبی، محمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه.
مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، تهران، ۱۳۸۵-۱۳۸۸ق.
میبدی، ابوالفضل، کشف الاسرار، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، ۱۳۶۱ش.

پیوند به بیرون

منبع مقاله:

[1] زید بن علی، ۱۴۱۲ق، ص ۳۵۲؛ طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۱۶۲؛ راغب، مفردات، ۱۴۱۲ق، ص۳۴۱؛ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۶۱ش، ج۱۰، ص۲۶۱؛ رازی، روح الجنان، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۲۹۸.

[2] سوره فرقان، آیه ۳۲.

[3] حلبی، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۲۶۰.

[4] سوره مزمل، آیه۴.

[5] ابن جزری، دارالكتاب العربی، ج۱، ص۲۰۸.

[6] ابن جزری، النشر، دارالكتاب العربی، ج۱، ص۲۰۸.

[7] سیوطی، الدرالمنثور، محمدامین دمج، ج۶، ص۲۷۷.

[8] سیوطی، الدرالمنثور، محمدامین دمج، ج۶، ص۲۷۷.

[9] مجلسی، بحارالانوار، ۱۳۸۵-۱۳۸۸ق، ج۷، ص۲۶۸، ج۶۷، ص۳۴۲-۳۴۳، ج۲۴، ص۷۵، ج۹۲، ص۱۹۱ ۹۲/۱۹۱.

[10] نک: ابن کثیر، تفسیر، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۱۴۲؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، دارالکتب العلمیه، ج۱۹، ص۳۷؛ زرکشی، البرهان، ۱۳۹۱ق، ج۱، ص۴۴۹-۴۵۰؛ ابن جزری، التمهید، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۰۸-۲۰۹؛ سیوطی، الدرالمنثور، محمدامین دمج، ج۱، ص۲۹۹-۳۰۰.

[11] طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۵۶۹؛ مجلسی، بحارالانور، ۱۳۸۵-۱۳۸۸ق، ج۹۲، ص۱۹۱.

[12] میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۶۱ش، ج ۱۰، ص ۲۶۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۵۶۹؛ جرجانی، التعریفات، ۱۴۰۸ق، ص۵۵

[13] ابن جزری، النشر، دارالكتاب العربی، ج۱، ص۲۰۹.

[14] ابن جزری، النشر، دارالكتاب العربی، ج۱،ص۲۵۰؛ ابن جزری، التمهید، ۱۴۰۹ق، ص۶۲-۶۴.

[15] ابن جزری، النشر، دارالكتاب العربی، ج۱، ص۲۰۵-۲۰۷.

علم قرائت
شیوه‌ها	تدویر • حدر • تحقیق • ترتیل
آداب	تجوید • تدبر
قراء سبعه	عاصم بن ابی النجود کوفی • حمزة ‌بن حبيب کوفی • عبدالله بن عامر دمشقی• عبدالله بن کثیر مکی• زبان بن علاء• نافع بن عبدالرحمن مدنی• علی بن حمزه کسائی
راویان از قراء سبعه	حفص بن سلیمان اسدی • هشام بن عمار • ابن ذکوان • شعبه بن عیاش• حفص بن عمر الدوری • خلاد بن خالد کوفی • عثمان بن سعید مصری • ابوشعیب سوسی
وابسته	تلاوت • علوم قرآن • چهارده روایت • حدیث احرف سبعه • حجیت ظواهر قرآن • محکم و متشابه • ختم قرآن • قرائت ورش از نافع