استان کرمانشاه

منطقهٔ کنونی استان کرمانشاه در دوره‌های مختلف تاریخی به‌نام‌های مختلفی خوانده می‌شده‌است. استان کنونی کرمانشاه یکی از مراکز اصلی مسکونی در دوران مادها بوده‌است. نام این منطقه که وسعتی بیشتر از حدود کنونی استان داشته‌است، در زمان هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان نیز همچنان ایالت ماد بوده‌است. در منابع پس از اسلام نیز به‌مدت چند قرن از این منطقه با عنوان «ماه» یاد شده که شکل تغییر یافته واژهٔ ماد می‌باشد. از دوران سلجوقیان به کل منطقهٔ غرب ایران ایالت کردستان گفته شد که شهر کرمانشاه نیز یکی از شهرهای آن بود. واژهٔ کرمانشاه تا حوالی زمان به‌قدرت رسیدن صفویان تنها به شهر کرمانشاه اطلاق می‌شده اما کل این منطقه کردستان نام داشته‌است. با این وجود مقارن با حکومت صفویان نام کرمانشاه به کل مناطق همجوار شهر تعمیم داده شده‌است. در دوران پهلوی اول و در ۱۹ دی ۱۳۱۶ خورشیدی قانون تقسیمات کشوری اصلاح شد و منطقهٔ کرمانشاه شامل شهرستان‌های شاه‌آباد، کرمانشاه، ایلام، سنندج، شهرستان ثلاث (ملایر و نهاوند و تویسرکان) و همدان به‌عنوان یکی از ۱۰ استان کشور ایران، با عنوان «استان پنجم» نامگذاری شد. با جدا شدن استان‌های دیگر شیوهٔ نامگذاری استان‌ها نیز تغییر کرد و نام کرمانشاه به‌طور رسمی بر کل استان گذاشته شد.

موقعیت

استان کرمانشاه در موقعیت ۳۴ درجه شرقی و ۴۷ درجه شمالی شمالی قرار دارد.

تقسیمات کشوری

تقسیمات کشوری سال ۱۳۱۶

در سال ۱۳۱۶ که ایران به ده استان تقسیم می‌شد، استان‌های کنونی کرمانشاه، همدان، ایلام و بخش اعظم استان کردستان، استان پنجم (به مرکزیت کرمانشاه) را تشکیل می‌دادند.

تقسیمات کشوری کنونی

بنابر تقسیمات کشوری کنونی، استان کرمانشاه شامل ۱۴ شهرستان، ۳۱ شهر، ۸۶ دهستان و ۲۷۹۳ آبادی دارای سکنه می‌باشد. این استان از شمال با استان کردستان، از جنوب با استان‌های لرستان و ایلام، از شرق با استان همدان و از غرب با کشور عراق همجوار است و بیش از ۳۳۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق دارد.

فهرست شهرستان‌ها

روستاها

در استان کرمانشاه ۳۱۴۹ روستا وجود دارد که ۵۵۴ مورد از آن سکنه خالی شده‌است. همچنین ۱۶۵۴ روستای استان کرمانشاه دارای دهیاری هستند.

در استان کرمانشاه ۱۴ روستا به‌عنوان «روستای هدف گردشگری» انتخاب شده‌اند. این روستاها عبارتند از: پیران، حریر، کندوله، حجیج، هرسم، شالان، فش، نوژی‌وران، ورمقان، چرمله علیا، خانقاه، گلین، سرخه‌دیزه و شمشیر.

ساختار سیاسی ادارهٔ استان

بالاترین مقام اداری در هر استان، استاندار است که از طرف وزیر کشور تعیین شده و باید از طرف هیئت دولت تأیید شود. در حال حاضر محمدطیب صحرایی استاندار کرمانشاه است.

شورای اسلامی استان کرمانشاه بالاترین نهاد تصمیم‌گیری در استان است. این شورا نخستین بار در سال ۱۳۷۲ تشکیل شد. این شورا مطابق با مادهٔ ۱۱ «قانون تشکیلات، وظایف و اختیارات و انتخاب شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران»، از نمایندگان منتخب شوراهای شهرستان‌های تابعه تشکیل می‌شود، که در مرحلهٔ اول با اکثریت مطلق آراء و در صورت عدم کسب اکثریت آراء، در مرحله دوم با اکثریت نسبی از بین اعضای شورای شهرستان انتخاب و معرفی شده‌اند. از شورای اسلامی استان کرمانشاه، ۲ نفر به‌عنوان نمایندهٔ استان برای عضویت در شورای عالی استان‌ها انتخاب می‌شوند. درحال حاضر عبدالعزیز کریمی و کاظم امجدیان رئیس و نائب رئیس شورای اسلامی استان کرمانشاه هستند و سید پیمان موسوی و کیومرث خزلی نیز دو نمایندهٔ استان کرمانشاه در شورای عالی استان‌ها می‌باشند.

علاوه‌براین پست‌های اداری، نمایندهٔ رهبر جمهوری اسلامی ایران در استان کرمانشاه نیز با عنوان «نمایندهٔ ولی فقیه در استان کرمانشاه» در تصمیم‌گیری‌ها نقش دارد. در حال حاضر و از اسفند ۱۳۸۶، نمایندگی ولی فقیه در استان کرمانشاه را مصطفی علماء برعهده دارد که امام جمعه شهر کرمانشاه مرکز استان نیز می‌باشد. انتخاب امامان جماعت مراکز شهرستان‌های تابعه که نمایندهٔ ولی فقیه در آن شهرستان‌ها محسوب می‌شوند، بر عهدهٔ نمایندهٔ ولی فقیه در استان است.

نوشته‌های تاریخی بیانگر این است که کرمانشاه از نخستین مراکز تمدن بشری بوده‌است. برخلاف سایر نقاط ایران که به‌صورت مقطعی مورد سکونت قرار گرفته‌اند، این استان بدون وقفه در دوره‌های مختلف تاریخ محل سکونت بشر بوده‌است. این منطقه در مسیر شاهراه‌های ارتباطی مهمی چون جاده شاهی و راه ابریشم بوده و از مناطق جغرافیایی با اهمیت عصر باستان بوده‌است. کرمانشاه یکی از مراکز اصلی مسکونی در دوره مادها بوده و در زمان هخامنشیان و ساسانیان نیز با نام ماد از مراکز مهم سیاسی محسوب می‌شده‌است.
این استان یکی از مناطق پراهمیت در دوره ساسانیان بوده‌است و آثار بسیار زیاد و ارزشمندی از آن دوره در این استان مانند طاق بستان، کتیبه بیستون و معبد آناهیتا باقی مانده‌است و در طی سده‌های گوناگون نیز به‌دلیل جایگاه ویژه و راهبردی کرمانشاه، این شهرستان دارای اهمیت ویژه‌ای بوده‌است و امروزه نیز از مهم‌ترین شهرهای غرب ایران به‌شمار می‌رود.

به گفته هرتسفلد، کرمانشاه در سده ۱۹ میلادی به دروازه آسیا شهرت داشته و اکنون نیز بزرگراه کربلا و عتبات عالیات از این منطقه می‌گذرد.
در سده سوم هجری کرمانشاه در حوزه قلمروی صفاریان قرار داشت اما گروهی از کردهای کرمانشاه به نام حسنویه حکومت آل‌حسنویه را تشکیل دادند که حدود نیم قرن بر این منطقه حکومت کردند.در جنگ جهانی اول کرمانشاه توسط حکومت عثمانی تصرف شد اما با سقوط بغداد، نیروهای عثمانی این منطقه را تخلیه کردند و کرمانشاه به‌تصرف قوای متفقین درآمد. در جنگ جهانی اول عشایر کرد منطقه با نیروهای عثمانی درگیر شدند.
در جنگ جهانی دوم سپاه منطقه غرب که شامل لشکر ۱۲ کرمانشاه و لشکر ۵ بود تنها نیروی ایرانی بودند که ۴۸ ساعت در برابر قوای انگلیسی مقاومت کردند.
در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ با روی کار آمدن رضاشاه حکومت مرکزی توانست تا اندازه‌ای نفوذ و قدرت خود را در سراسر ایران تأمین نماید. در این زمان سنندج، ایلام و همدان بخشی از استان پنجم بودند. از سال ۱۳۴۰ به‌بعد استان کرمانشاه به دو استان کردستان (به مرکزیت سنندج) و کرمانشاهان تقسیم شد. در سال ۱۳۴۳ فرمانداری کل ایلام تأسیس و در سال ۱۳۵۳ تحت عنوان استان ایلام از استان کرمانشاه منتزع گردید. در سال ۱۳۴۶ نیز فرمانداری کل لرستان تأسیس گردید و شهرهای لک‌نشین استان کرمانشاهان (در جنوب رود سیمره) به فرمانداری کل جدید به مرکزیت خرم‌آباد پیوستند، که بعدها تبدیل به استان مستقلی به‌نام لرستان شد.

در سال ۱۳۹۶ زلزله‌ای به‌قدرت ۷٫۲ ریشتر به مرکزیت شهر سرپل‌ذهاب، استان کرمانشاه، بخش‌هایی از کشور عراق و استان‌های نزدیک را لرزاند و خسارات بسیاری به‌جای گذاشت.

آب و هوا

استان کرمانشاه دارای آب و هوای بسیار متنوعی است و دارای چهار فصل در یک زمان است؛ برای نمونه قصر شیرین دارای آب و هوای گرم، سنقر و پاوه دارای آب و هوای سرد و معتدل و کرمانشاه و اسلام‌آباد غرب دارای آب و هوای معتدل و خشک هستند.

بحران محیط زیست و تغییرات اقلیمی

از ۱۸ دشت سطح استان، ۱۳ دشت در وضعیت «ممنوعه بحرانی» هستند. در تیر ۱۴۰۰ مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه اعلام کرد که به دلیل حفر بی‌رویهٔ چاه‌های عمیق سفره‌های آب زیرزمینی در دو دشت حسن‌آباد - شیان و روانسر - سنجابی از حیز انتفاع خارج شده‌اند و درحال نشست کردن هستند و به‌همین دلیل به‌عنوان دشت‌های ممنوعه اعلام شده‌اند. به گفتهٔ وی ده هزار حلقه چاه کشاورزی مجاز و نزدیک به پنج هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان وجود دارد. در مهر ۱۴۰۱ اعلام شد که از ۲۳ محدودهٔ مطالعاتی در استان کرمانشاه ۱۳ مورد دشت ممنوعه هستند و دو دشت حسن‌آباد-شیان و روانسر سنجابی نیز در وضعیت ممنوعهٔ بحرانی قرار دارد و نشانه‌هایی از فرونشست در آن‌ها در حال ظاهر شدن است.

خشکسالی گستردهٔ سال ۱۳۹۹–۱۴۰۰ در خاورمیانه استان کرمانشاه را نیز تحت تأثیر قرار داد. در این سال آبی نزولات جوی در استان کرمانشاه ۳۴٪ کاهش داشت که بر اثر آن روان‌آب‌ها ۶۰٪ و دبی چشمه‌های استان نیز ۷۰٪ کاهش پیدا کرده‌است. در نتیجهٔ این روند ورودی سدها نیز کاهش پیدا کرده و آب‌های سطحی نیز از بین رفته‌اند. تعداد زیادی از سرآب‌های کرمانشاه مانند سرآب‌های یاوری، روانسر، میله‌سر، نوژی‌وران و رودخانه‌های راوند، رازآور، گاماسیاب، قره‌سو و… با کاهش شدید آب مواجه شده و بعضاً به‌کلی خشک شده‌اند. منابع آبی زیرزمینی استان نیز از یک سو به‌دلیل اضافه‌برداشت و از سوی دیگر به‌دلیل فقدان تغذیهٔ مناسب ناشی از خشکسالی کاهش چشمگیری داشته‌اند.

در شهریور ۱۴۰۰ یک استاد گروه مدیریت دانشکدهٔ علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه هشدار داد که استان کرمانشاه به‌دلیل «سوء تدبیر و حکمرانی غلط در حوزهٔ آب» به یک بحران زیست‌محیطی دچار شده و منابع زیرزمینی و دشت‌های حاصلخیز آن رو به نابودی می‌روند. وی پیش‌بینی کرد که با تداوم این روند تا ۲۰ سال آینده استان کرمانشاه به منطقه‌ای خشک تبدیل شود.

در مرداد ۱۴۰۱ اعلام شد که ۶۰۰ روستا در استان کرمانشاه بر اثر خشکسالی با تنش آبی مواجه هستند. در آبان ۱۴۰۱ رئیس «گروه احیا و تعادل‌بخشی دشت‌های شرکت آب منطقه‌ای کرمانشاه» اعلام کرد که اجاره دادن زمین‌های کشاورزی استان کرمانشاه به کشاورزان استان‌های دیگر به دلیل افزایش کودورزی و متعاقباً افزایش مصرف آب برای آب و خاک عوارض جدی داشته و می‌باید ممنوع شود.

در آذر ۱۴۰۱ اعلام شد که بارش‌های سالانه در استان کرمانشاه در سال ۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۷ درصد و نسبت به دورۀ بلندمدت ۶۱ درصد کاهش یافته است و علاوه بر آن بیش از یک میلیارد مترمکعب نیز در بخش ذخایر آب زیرزمینی کسری وجود دارد. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کرمانشاه اعلام کرد که برای جبران بخشی از این کمبود اجرای طرح بارورسازی ابرها در کرمانشاه در دست اقدام است.

بلایای طبیعی

زلزله

استان کرمانشاه از جمله مناطق لرزه‌خیز ایران است. در روز ۲۱ آبان ۱۳۹۶ زلزله‌ای به قدرت ۷٫۳ ریشتر مناطق غربی استان کرمانشاه را لرزاند که ۶۲۰ کشته، ۹۳۸۸ زخمی و بیش از ۷۰۰۰۰ بی‌خانمان به‌جای گذاشت. تا روز ۲۱ آبان ۱۴۰۰ یعنی چهار سال پس از این زلزله ۸۷۷۱ زمین‌لرزه در کرمانشاه رخ داده که عمدتاً در مناطق سرپل‌ذهاب، قصر شیرین، تازه‌آباد و سومار رخ داده‌اند. در میان زمین‌لرزه‌ها یک مورد در ۴ آذر ۱۳۹۷ ۶٫۳ ریشتر قدرت داشته و ۱۶ لرزه بین پنج تا شش ریشتر، ۱۵۴ لرزه بین چهار تا پنج ریشتر، ۹۰۴ لرزه بین سه تا چهار ریشتر و مابقی کمتر از سه ریشتر بوده‌اند.

مهم‌ترین زلزله‌های ثبت شدهٔ تاریخ استان کرمانشاه به شرح زیرند:

• زلزلهٔ سال ۹۵۶ میلادی در قصر شیرین که به تخریب این شهر منجر شد.
• زلزلهٔ سال ۹۵۸ میلادی سرپل ذهاب که به تخریب این شهر منجر شد.
• زلزلهٔ سال ۱۰۰۷ میلادی شهر دینور که این شهر و تمام روستاهای حومهٔ آن را تخریب کرد.
• زلزلهٔ سال ۱۱۴۹ میلادی که بقایای شهر سرپل ذهاب را نیز ویران کرد.
• زلزلهٔ ۱۳ دسامبر ۱۹۵۷ فارسینج در سنقر و کلیایی به‌قدرت ۶/۸ ریشتر که نزدیک به دو هزار کشته و پنج هزار مجروح به‌دنبال داشت.
• زلزلهٔ ۲۵ آوریل ۲۰۰۲ منطقهٔ صحنه و دینور به‌قدرت ۵/۲ ریشتر که خسارات جانی و مالی بسیاری به‌بار آورد.
• زلزلهٔ ۲۴ دسامبر ۲۰۰۲ منطقهٔ صحنه و دینور به‌قدرت ۵/۱ ریشتر که خسارات جانی و مالی بسیاری به‌بار آورد.
• زلزلهٔ ۱۲ نوامبر ۲۰۱۷ غرب استان کرمانشاه به بزرگی ۷/۳ ریشتر که تلفات انسانی و خسارات زیادی به‌بار آورد.
• زلزلهٔ ۲۵ نوامبر ۲۰۱۸ سرپل‌ذهاب به‌قدرت ۶٫۳ ریشتر.

قومیت

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به‌سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظرسنجی نمونه‌گیری شد در استان کرمانشاه به قرار زیر بود: ۹۲٫۵٪ کُرد، ۴٫۲٪ فارس، ۰٫۷٪ لُر، ۰٫۲٪ عرب، ۰٫۵٪ سایر و ۱٫۹٪ بدون جواب.

کردها ساکنین اصلی استان کرمانشاه هستند. استان کرمانشاه سرزمین بومی برخی از بزرگ‌ترین ایلات، عشایر و طوایف کُرد نظیر زنگنه، کلهر، گوران، جاف، سنجابی، قلخانی، کلیایی، باجلان، زوله، جمیر و ایلات لک شامل: جلالوند، کاکاوند، عثمانوند، پایروند و ایل بالاوند محسوب می‌شود. اگرچه در آمارهای رسمی لک‌ها به عنوان بخشی از قومیت کرد در نظر گرفته می‌شوند، اما در چند سال اخیر برخی به این فکر افتاده‌اند که لک‌ها قومیتی جداگانه هستند. آمار دقیق و تفکیک شده‌ای از جمعیت لک‌ها در استان کرمانشاه تهیه نشده‌است.

ترک‌های استان کرمانشاه در کنار کردهای کلیایی در شهرستان سنقر و کلیایی زندگی می‌کنند و به زبان ترکی سنقری سخن می‌گویند. زبان سنقری گویشی از زبان ترکی آذربایجانی است که از آن به‌عنوان فرم انتقالی از زبان ترکی آذربایجانی به زبان ترکی خراسانی نیز نام برده می‌شود.

همچنین گروهی از مردم لر نیز در شهرستان کنگاور زندگی می‌کنند. این مردم عموماً به گویش لری ثلاثی تکلم می‌کنند.

طی دو قرن گذشته عده‌ای از مردم استان‌های دیگر ایران به‌ویژه همدان، مرکزی، اصفهان، سمنان و… به شهر کرمانشاه مهاجرت کرده‌اند. چندین خانوادهٔ غیر کُرد از جمله خانواده‌های آل‌آقا، نجومی، میبدی، فیض مهدوی، شهرستانی، صدوقی، محمّدی عراقی، کزازی، جابری، دزفولی و… طی دو قرن اخیر به‌دلایل مذهبی و برای تبلیغ مذهب تشیع به شهر کرمانشاه مهاجرت کرده‌اند. تأثیر این مهاجرت‌ها را می‌توان در ایجاد لهجه فارسی کرمانشاهی مشاهده کرد.

شهروندان غیر ایرانی

مطابق با قوانین مهاجرت دولت جمهوری اسلامی ایران، استان کرمانشاه از جملهٔ استان‌های ممنوعه برای اقامت شهروندان کشورهای افغانستان، پاکستان و هند دسته‌بندی شده‌است. با این وجود ۸ شهروند افغانستانی که از ابتدای انقلاب در کوره‌های آجرپزی شهرستان کنگاور به‌کار مشغولند، از این قانون مستثنا شده و مجوز تردد در استان را دریافت کرده‌اند. همچنین ۱۸ شهروند اهل کشورهای پاکستان و هند نیز با صدور مجوز در ادارات و کارخانجات استان کرمانشاه مشغول به‌کارند. تعداد شهروندان دارای تابعیت کشور عراق در استان کرمانشاه در فروردین ۱۳۹۶، ۱۳۰۰ نفر بوده که از این تعداد تنها ۶۵۰ نفر دارای کارت هویتی بوده‌اند. در سال‌های نخست جنگ ایران و عراق ۲۵۰۰ نفر از اتباع عراقی در استان کرمانشاه حضور داشته‌اند که در قالب لشکر بدر با ارتش بعث عراق جنگیده‌اند و بسیاری از آنان سال‌ها در ایران ساکن بودند و در ایران ازدواج کردند؛ اما پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ و سقوط صدام اکثر آنها به عراق بازگشتند. به‌طور کلی پس از انقلاب و تا ابتدای سال ۱۳۹۶ بیش از ۸۰۰ هزار شهروند عراقی به استان کرمانشاه مهاجرت کرده‌اند، اما اکثر این افراد پس از مدتی اقامت در استان به‌دلیل نبود شرایط مناسب برای کار و اشتغال به سایر استان‌های ایران مهاجرت کرده‌اند یا به کشور خود بازگشته‌اند.

مذهب

استان کرمانشاه از دیدگاه مذهبی و دینی دارای گوناگونی بسیار زیادی است. پیروان مذاهب شیعه، سنی و یارسان و اقلیت‌هایی از پیروان سلسله‌های خاکساریه، نعمت‌اللهی، اویسیه، نقشبندیه، قادریه و ادیان یهودی، مسیحی (ارمنی و آشوری) و بهائی در استان کرمانشاه در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند.

بخش زیادی از کردهای کرمانشاه تا اواخر سدهٔ نوزدهم میلادی پیرو دین یارسان بودند. هنری بایندر سیاح فرانسوی که در اواخر قرن نوزدهم از استان کرمانشاه دیدن کرده، در سفرنامهٔ خود با عنوان «در کردستان، در بین‌النهرین و پرشیا» که در سال ۱۸۸۷ به‌چاپ رسیده‌است دین غالب مردم را یارسان می‌داند. او در بازدیدش از شهر قصر شیرین می‌نویسد:

... بیشتر کُردان ایران از فرقهٔ علی‌اللهی هستند. اگر آنها را در انجام کارهایشان آزاد گذارند، آنها هم در کار دیگران مداخله نمی‌کنند. حس احترام به عقیدهٔ مذهبی دیگران در نزد ایشان بسیار زیاد است.

او همچنین در بازدید از شهر کرمانشاه می‌نویسد:

.... کُردان ایالت کرمانشاه مردمی آرام و خوش برخوردند. آنها به فرقهٔ علی‌اللهی تعلق دارند که باگذشت‌ترین فرقه‌های مذهبی هستند. در بعضی از دهکده‌ها پیروان این فرقه با مسیحیان که گذشت آنها کمتر است آمیزش دارند.

زیارتگاه‌ها

در استان کرمانشاه زیارتگاه‌های متعددی مربوط به دین اسلام (شیعه و سنی) و نیز دین یارسان وجود دارد. تعداد ۴۵ بقعه و امامزاده در استان کرمانشاه وجود دارد. مهم‌ترین زیارتگاه‌های اهل تشیع در استان کرمانشاه، امامزاده باقر بیستون، امامزاده احمد سنقر، امامزاده ابراهیم کنگاور و آرامگاه احمد بن اسحاق سرپل ذهاب هستند. آرامگاه سید عبیدالله معروف به کوسهٔ هجیج در پاوه، آرامگاه خلیفه حیدر حیدری باینگانی در بخش باینگان و نیز آرامگاه ویس نازار در روانسر نیز از مهم‌ترین زیارتگاه‌های اهل تسنن کرمانشاه هستند. در رابطه با پیروان دین یاری هم مهم‌ترین زیارتگاه‌های آنها همچون زیارتگاه سلطان سهاک، داوکه‌وسوار و خاتون رزبار در مجموعهٔ پردیور در شیخان، بابایادگار در زرده، پیربنیامین و پیرموسی در کرند، شاه‌حیاس در جیحون‌آباد و آتش‌بگ در گره‌بان در استان کرمانشاه واقع شده و پیروان این دین از سراسر ایران و عراق برای زیارت آنها به استان کرمانشاه می‌آیند.

زبان

در استان کرمانشاه گویش‌های مختلف زبان کُردی تکلم می‌شود. گویش‌های مختلف کردی جنوبی همچون کرماشانی، کلهری، زنگنه‌ای، سنجابی و کلیایی در شهرستان‌های کرمانشاه، اسلام‌آباد غرب، دالاهو، گیلانغرب، سرپل ذهاب، قصر شیرین، سنقر و کلیایی و بخش‌هایی از صحنه و کنگاور، گویش‌های گورانی شامل گوره‌جویی در دالاهو و هورامی در شهرستان پاوه و روستاهای کندوله و زرده، گویش‌های کردی میانی همچون اردلانی و جافی در شهرستان‌های جوانرود، روانسر، ثلاث باباجانی و بخش‌هایی از شهرستان‌های دالاهو، سرپل ذهاب، قصر شیرین و کرمانشاه، و لکی در شهرستان هرسین، بخش جنوبی شهرستان کرمانشاه و بخش‌هایی از شهرستان‌های صحنه و کنگاور تکلم می‌شود. در بخشی از جمعیت شهرستان کنگاور گویش لُری ثلاثی رواج دارد. همچنین گویش ترکی سنقری نیز در شهر سنقر رواج دارد. در مرکز استان شهر کرمانشاه، علاوه‌بر گویش‌های مختلف زبان کُردی، لهجهٔ فارسی کرمانشاهی نیز رایج شده‌است که تنها خاص شهر کرمانشاه است و گفته می‌شود که با گسترش سازمان‌های اداری در دورهٔ قاجار و نیز تحت تأثیر مهاجران استان‌های دیگر و زائرانی که از مسیر کرمانشاه به عتبات می‌رفته‌اند، ایجاد شده‌است. در اسفند ۱۳۹۵ همزمان با روز جهانی زبان مادری یک پژوهشگر تاریخ و فرهنگ کرمانشاه نسبت به از بین رفتن گویش کُردی کرمانشاهی در شهر کرمانشاه هشدار داد.

پوشاک

چاپ کتاب

در سال ۱۳۹۷ در استان کرمانشاه ۱۸۷ عنوان کتاب با تیراژ ۱۵۵ هزار نسخه به‌چاپ رسیده‌است که عمدهٔ آنها در حوزهٔ ادبیات، علوم دینی و علوم اجتماعی بوده‌است. تنها ۶ عنوان از این کتاب‌ها به گویش‌های گوناگون زبان کردی انتشار یافته‌است. در سال ۱۳۹۸ نیز ۲۵۰ عنوان کتاب با مجموع تیراژ ۱۷۳۸۵۰ نسخه، و در سال ۱۳۹۹ نیز ۲۱۲ عنوان کتاب با تیراژ ۱۸۷۹۰۰ نسخه در استان کرمانشاه به‌چاپ رسیده‌است.

بنابر آمار سال ۱۳۹۷ در استان کرمانشاه ۹۸ چاپخانه وجود داشته که ۸۷ واحد آن فعال بوده‌اند. همچنین ۸۷ انتشاراتی دارای مجوز در این استان وجود داشته‌است. بنابر آمار سال ۱۴۰۰ در این استان ۱۱۲ چاپخانه وجود دارد که ۹۸ واحد آن فعال هستند. همچنین ۷۷ انتشاراتی دارای مجوز در استان کرمانشاه وجود دارد که ۳۳ انتشاراتی غیرفعال هستند و بقیه نیز با تعداد عناوین اندک به فعالیت مشغولند.

اولین و دومین دورهٔ مراسم انتخاب و معرفی کتاب سال کرمانشاه در سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ برگزار شد. سومین دورهٔ این جایزه پس از شش سال وقفه در ۲۶ آبان ۱۴۰۰ برگزار شد. در مرداد سال ۱۴۰۱ ادارهٔ فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه از برگزاری چهارمین دورهٔ این مراسم در نیمهٔ دوم سال خبر داد.

نمایشگاه بزرگ کتاب کرمانشاه سالانه همزمان با هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران در ماه آبان برگزار می‌شود. برگزاری این رویداد نامنظم بوده‌است. دومین دورهٔ این نمایشگاه در ۱۷ مهر ۱۳۷۷، چهارمین دوره در خرداد ۱۳۸۷، دهمین دورهٔ آن در مهر ۱۳۹۳ و پانزدهمین دورهٔ این نمایشگاه در روز ۱۸ آذر ۱۳۹۸ گشایش یافت. با این وجود این رویداد فرهنگی به‌دلیل شیوع کرونا در سال ۱۳۹۹ برگزار نشد.

کتابخانه‌ها

استان کرمانشاه (تا شهریور ۱۳۹۶) از نظر تعداد و نیز سطح زیربنای کتابخانه‌های عمومی در میان ۳۱ استان ایران در رتبهٔ دوازدهم جای دارد. در ۲۲ آبان ۱۴۰۰ اعلام شد که مجموع زیربنای کتابخانه‌های عمومی استان کرمانشاه ۴۳ هزار متر مربع است و به‌ازای هر ۱۰۰ نفر ۲/۵ متر فضای کتابخانه‌ای در این استان وجود دارد. همچنین یک میلیون و ۱۵۰ هزار جلد کتاب در کتابخانه‌های استان کرمانشاه وجود دارد که سرانهٔ آن تقریباً یک جلد به ازای هر دو نفر است و این درحالی است که مطابق با برنامه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در افق ۱۴۰۴ می‌بایست به‌ازای هر شهروند هشت کتاب در کتابخانه‌های عمومی وجود داشته باشد. بنا بر همین آمار در استان کرمانشاه ۱۰۶ کتابخانه وجود دارد که از این تعداد ۸۸ کتابخانه متعلق به نهاد کتابخانه‌های عمومی و ۱۸ کتابخانه به‌صورت مشارکتی با سایر ادارات است. همچنین از این تعداد ۶۳ کتابخانه شهری، ۲۲ کتابخانه روستایی و سه کتابخانه نیز سیار هستند که در شهرستان‌های هرسین، جوانرود و قصر شیرین فعالیت می‌کنند. در مجموع ۵۰ هزار نفر در کتابخانه‌های عمومی استان کرمانشاه عضویت دارند.

ساخت کتابخانهٔ مرکزی استان کرمانشاه در سال ۱۳۸۶ با مساحت یازده هزار متر مربع در پنج طبقه آغاز شد؛ با این وجود این پروژه تا سال ۱۴۰۰ تنها ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته‌است. در ۲۲ آبان ۱۴۰۰ مدیر کل نهاد کتابخانه‌های عمومی استان کرمانشاه اعلام کرد که به‌دلیل کمبود اعتبار حدود چهار هزار متر مربع از مساحت و دو طبقه از طبقات این کتابخانه کم شده تا این نهاد بتواند پروژه را هرچه زودتر به‌اتمام برساند، اما وی باز هم از به‌سرانجام رسیدن این پروژه ابراز ناامیدی کرد.

تئاتر

به‌جز انواع نمایش‌های سنتی با اهداف آئینی یا سرگرمی که در قالب تعزیه، روحوضی و… از دیرباز اجرا می‌شده‌است، نمایش به‌شکل مدرن آن در کرمانشاه سابقه‌ای بیش از یک قرن دارد. به گفتهٔ محمدعلی سلطانی نخستین نمایش در کرمانشاه در زمان حکومت علی‌خان ظهیرالدوله (صفاعلیشاه) که در ۱۲۸۸ خورشیدی حاکم کرمانشاه بوده‌است به‌روی صحنه رفت و عواید آن به مدرسهٔ علمیهٔ اسلامیه اختصاص پیدا کرد. نخستین گروه تئاتر در کرمانشاه «هیئت تئاترال ارامنه» نام داشت که تقی رهبر سرپرستی آن را برعهده داشت و تا سال ۱۳۲۰ فعال بود. سپس گروه‌های تئاتر دیگری تشکیل شد. در سال ۱۳۲۳ نمایش «اتللو» در سالن دبیرستان شاهپور به‌روی صحنه رفت که نخستین اجرای یک نمایش کلاسیک و سنگین در کرمانشاه بود. تا سال ۱۳۴۵ اجراهای تئاتر در کرمانشاه محدود و در دبیرستان‌ها بود، اما در آن سال کلاس‌های آموزش تئاتر با هدف تربیت هنرآموزان به‌مدت یک ماه با مربیگری بهرام بیضایی در کرمانشاه تشکیل شد. متعاقب آن «مرکز هنرهای دراماتیک کرمانشاه» تأسیس و «گروه نمایش کرمانشاه» نیز تشکیل شد و فعالیت خود را آغاز کرد که تحولی در تئاتر کرمانشاه به وجود آورد.

انجمن هنرهای نمایشی استان کرمانشاه اصلی‌ترین نهاد فعال در زمینهٔ هنر تئاتر در این استان به‌شمار می‌رود. این انجمن از سال ۱۳۸۷ و با تأسیس انجمن هنرهای نمایشی ایران شعبهٔ این انجمن در استان کرمانشاه محسوب می‌شود. علیرغم اینکه مستقل‌سازی انجمن‌های استانی در سطح کشور آغاز شده و تا خرداد ۱۴۰۰ در شش استان محقق شده‌است، اما انجمن هنرهای نمایشی استان کرمانشاه هنوز نتوانسته به‌عنوان انجمنی مستقل به‌ثبت برسد. در سال ۱۳۹۹ تعداد ۱۹ گروه نمایشی فعال در استان کرمانشاه مشغول فعالیت در زمینهٔ تئاتر بوده‌اند. همچنین رئیس انجمن نمایش استان کرمانشاه در ۲۹ آبان ۱۴۰۰ اعلام کرد که بیش از ۱۲۰۰ هنرمند در عرصهٔ هنرهای نمایشی استان کرمانشاه به فعالیت مشغول هستند.

در آذر سال ۱۳۸۳ نخستین جشنوارهٔ تئاتر در استان کرمانشاه با عنوان نخستین دورهٔ «جشنوارهٔ فصلی تئاتر استانی ماه» در کرمانشاه برگزار شد. سی و دومین جشنوارهٔ استانی تئاتر کرمانشاه نیز در آذر ۱۳۹۹ در کرمانشاه برگزار شد. نخستین دورهٔ «جشنوارهٔ تئاتر خیابانی استان کرمانشاه» نیز در مهر ۱۳۹۴ نیز همزمان با برگزاری بیست و هفتمین دورهٔ جشنوارهٔ استانی تئاتر کرمانشاه برگزار شد. همچنین جشنوارهٔ دیگری نیز برای اجرای تئاتر خیابانی در سطح منطقهٔ غرب کشور از سال ۱۳۹۷ برگزار می‌شود که «جشنوارهٔ منطقه‌ای تئاتر خیابانی هرسین» نام دارد. نخستین دورهٔ این جشنواره در اردیبهشت ۱۳۹۷ و دومین دورهٔ آن در مرداد ۱۳۹۸ برگزار شده‌است. «جشنوارۀ منطقه‌ای تئاتر فجر منطقه یک» طی روزهای ۷ تا ۱۰ دی ۱۴۰۱، با حضور ۲۵۰ هنرمند در قالب ۱۷ گروه از ۱۰ استان به میزبانی کرمانشاه برگزار شد که برگزیدگان آن راهی چهل و یکمین جشنوارۀ بین‌المللی تئاتر فجر شدند.

سینما

نخستین سینما در استان کرمانشاه سینماتوگراف فروهر بود که در سال ۱۳۱۰ تأسیس شد. دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ اوج رونق سالن‌های سینما در استان کرمانشاه بود، به‌گونه‌ای که در سال ۱۳۵۶ تعداد ۱۰ سالن سینما در استان کرمانشاه به فعالیت مشغول بود. این رونق پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ به‌سردی گرایید. درحال حاضر تنها ۲ سینمای فعال در مرکز استان وجود دارد و بقیهٔ شهرستان‌ها فاقد سالن سینمای فعال هستند. در شهریور ۱۴۰۰ در استان کرمانشاه به ازای هر ۱۲۵۰ نفر یک صندلی سینما وجود داشته، درحالی‌که در همان زمان سرانهٔ کشوری یک صندلی به‌ازای ۶۲۰ نفر بوده‌است.

تولید فیلم به‌صورت حرفه‌ای در استان کرمانشاه به‌ندرت صورت گرفته‌است. در شهریور ۱۴۰۰ تعداد ۹ مؤسسهٔ فیلمسازی در استان کرمانشاه فعال بوده‌اند. مجمع فیلم‌سازی استان کرمانشاه از ۸ دی ۱۴۰۰ زیر نظر معاون هنری و سینمایی ادارهٔ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه شکل گرفته که از مدیران شرکت‌های فیلمسازی استان تشکیل شده‌است. مهم‌ترین مرکز تولید فیلم‌های کوتاه، تجربی، مستند و فیلمسازی غیرحرفه‌ای در استان کرمانشاه انجمن سینمای جوانان ایران است که از سال ۱۳۶۴ در مرکز این استان دفتری تأسیس کرده‌است. فعالیت‌های این مرکز بر سه رکن آموزش، تولید و جشنواره مبتنی است. در سال ۱۳۹۶ نخستین دورهٔ «جشنوارهٔ فیلم کوتاه و عکس شبدیز» و در سال ۱۳۹۷ نیز دومین دورهٔ این جشنواره در کرمانشاه برگزار شد. با وجود اینکه برگزارکنندگان جشنواره از تأسیس دبیرخانه و برگزاری سومین دورهٔ آن در سطح ملی در کرمانشاه خبر دادند، اما همه‌گیری کرونا مانع از برگزاری سومین دورهٔ این جشنواره در کرمانشاه شد. همچنین از سال ۱۳۹۱ فیلم‌های جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم فجر همزمان با تهران در سینماهای کرمانشاه نیز نمایش داده می‌شوند.

موسیقی

در ۲۲ دی ۱۳۹۹ شهرستان دالاهو در استان کرمانشاه از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به‌عنوان شهر ملی تنبور در کشور ایران معرفی شد. در این شهرستان ۱۵۸ کارگاه ساخت تنبور وجود دارد که برخی از آنها قدمت بسیاری دارند. همچنین خانه تنبور از ۲۲ شهریور ۱۳۹۶ با اهتمام علی‌اکبر مرادی موسیقیدان کُرد در این شهرستان فعالیت خود را آغاز کرده‌است.

رسانه‌ها

در استان کرمانشاه نیز به‌پیروی از قوانین کشور جمهوری اسلامی ایران، رسانهٔ خصوصی اجازهٔ تأسیس و فعالیت ندارد. تنها رسانه‌های محلی موجود در انحصار حکومت مرکزی هستند و از صدا و سیمای مرکز کرمانشاه پخش می‌شوند. درحال حاضر این نهاد، شبکه استانی زاگرس و رادیو کرمانشاه را به‌عنوان تلویزیون و رادیوی استانی برای مردم استان کرمانشاه پخش می‌کند.

صنایع دستی

صنایع دستی در استان کرمانشاه به موازات توسعه کشاورزی و دامداری پیشرفت‌هایی داشته و در اقتصاد و زندگی مردم استان به‌ویژه عشایر و روستائیان نقش مهمی دارد. صنایع دستی در استان کرمانشاه از سابقه تاریخی طولانی برخوردار است، به‌طوری که روزگاری کرند غرب زرادخانه مهمی بوده که سلاح‌های گوناگونی می‌ساخته‌است. در زمان یورش‌های تیموریان و جنگ‌های ایران و عثمانی، از سلاح‌های ساخت کرند یاد شده‌است. در استان کرمانشاه حدود ۲۲۷۰۰ هزار هنرمند صنایع دستی در ۶۰ رشته ثبت شده که از این میزان حدود ۱۲ هزار نفر در قالب ۲۸۸ کارگاه مشغول به فعالیت هستند. همچنین چهار شهرستان استان کرمانشاه در زمینهٔ صنایع دستی دارای نشان ثبت هستند و چهار بازارچهٔ دائمی و ۱۰۰ فروشگاه صنایع دستی نیز در استان کرمانشاه وجود دارد.

استان کرمانشاه یکی از مراکز بافت فرش در ایران است. در سال ۱۳۹۹ این استان با بافت ۱۰۰ هزار متر مربع برابر با ۵ درصد از کل فرش دست‌بافت ایران جزو ۱۰ استان اول تولیدکنددهٔ فرش دست‌بافت در این کشور بوده‌است. قالی سنقر و کلیایی استان کرمانشاه از گونه‌های بسیار باکیفیت و معروف فرش دست‌بافت به‌شمار می‌آید. به‌طور کلی ۳۵ نقشه مختص به استان کرمانشاه شناسایی شده‌است. در نیمهٔ اول سال ۱۴۰۰ نزدیک به ۳۱ هزار بافنده در ۱۴۰ کارگاه متمرکز و غیرمتمرکز تولید فرش در استان کرمانشاه مشغول فعالیت بوده‌اند.

صنایع دستی ساخته‌شده با چوب به دلیل وجود جنگل‌ها و درختان زیاد از دیرباز در استان کرمانشاه رونق داشته‌است. از مهر ۱۴۰۰ آکادمی چوب کرمانشاه به عنوان دفتر نمایندگی سازمان روز جهانی چوب در این استان تأسیس شده که صنایع دستی مربوط به چوب همچون منبت‌کاری و پیکرتراشی با چوب را آموزش می‌دهد.

حصیربافی از دیگر صنایع دستی رایج در استان کرمانشاه است که به صورت عمده در شهرستان قصر شیرین صورت می‌گیرد. حصیربافی قصر شیرین با استفاده از شاخه‌های جوان پاجوش درخت خرما انجام می‌شود که در زبان کُردی به آن «فَسیل» گفته می‌شود.

در منطقهٔ هورامان صنایع دستی همچون ارغوان‌بافی، مرس‌بافی، تولید لباس‌های کُردی، سفال‌گری و ساخت زیورآلات کُردی رواج دارد. همچنین شهر نودشه در شهرستان پاوه به عنوان شهر ملی گیوه ایران ثبت شده‌است.

مراکز فرهنگی و هنری

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در استان کرمانشاه ۴۰ مرکز دارد که ۳۶ مرکز آن ثابت، سه مرکز پستی و یک مرکز سیار است. در ۲۴ مهر ۱۴۰۱ سرپرست این مؤسسه در استان کرمانشاه از وجود ۱۸ هزار عضو فعال و عضویت ۸ تا ۱۰ درصد کودکان و نوجوانان استان کرمانشاه در مراکز کانون پرورش فکری خبر داد.

ورزش‌های کهن

از جمله ورزش‌هایی که به صورت سنتی تا قبل از دوران مدرن در استان کرمانشاه رایج بوده و در فرهنگ مردم این منطقه ریشه دارد و در دوران نوین نیز تداوم یافته‌است، می‌توان به کوهنوردی و صخره‌نوردی، سوارکاری و اسب‌دوانی، کشتی کهن کُردی (زوران)، ورزش پهلوانی، شمشیربازی و تیراندازی اشاره کرد.

ورزش‌ها و بازی‌های کُردی

برخی بازی‌ها و ورزش‌های کهن در استان کرمانشاه با قدمت بسیار طولانی وجود دارند که ریشه در فرهنگ کهن و باستانی مردم کُرد این منطقه دارند. این بازی‌ها گاه به کودکان اختصاص دارند و گاه همچون زوران تفریحات بزرگسالان بوده‌اند. دختران و پسران بازی‌های متفاوتی انجام می‌داده‌اند، هرچند برخی بازی‌ها میان هر دو مشترک بوده‌است. بازی‌های یکسان ممکن است در مناطق مختلف استان یا دیر نقاط کردستان نام‌های متفاوتی داشته‌باشند. تاکنون بخش کمی از این بازی‌ها مستندسازی و ثبت شده‌اند. از سال ۱۳۸۴ فدراسیون ورزش روستایی و بازی‌های بومی راه‌اندازی شده و ضمن ساخت خانه‌های ورزش در روستاها، «سازمان لیگ ورزش روستایی و بازی‌های بومی محلی» را نیز راه‌اندازی کرده‌است. برای برخی از این بازی‌ها مانند هفت‌سنگ و چوب‌کشی به صورت نامنظم لیگ محلی در سطح استان برگزار شده‌است. همچنین تیم‌های «طناب‌کشی» و «هفت سنگ» استان کرمانشاه در لیگ برتر ورزش‌های سنتی شرکت می‌کنند. برخی از این بازی‌ها به قرار زیر است.

آموزش عمومی

در سال تحصیلی ۱۴۰۰–۱۳۹۹ در استان کرمانشاه ۴٬۴۶۶ مدرسه وجود داشته که ۱۷٬۵۵۲ کلاس درس را در بر می‌گرفته‌است. تعداد کل دانش‌آموزان استان ۳۹۲٬۴۴۹ نفر بوده که از این میزان ۱۸۳٬۵۳۳ نفر دختر و ۲۰۸٬۹۱۶ نفر پسر بوده‌اند. همچنین در سال تحصیلی ۱۴۰۲–۱۴۰۱ تعداد ۱۴۲ مدرسهٔ غیردولتی در استان کرمانشاه فعال بوده که ۴/۷ درصد دانش‌آموزان استان معادل بیش از ۱۷ هزار دانش‌آموز در این مدارس ثبت نام کرده‌اند. تا پایان سال تحصیلی ۱۴۰۰–۱۴۰۱ تعداد ۲۰۰ مدرسهٔ کانکسی در استان کرمانشاه وجود داشته‌است.

آموزش عالی

تأسیس دانشگاه در شهر کرمانشاه نخستین بار در سال ۱۳۲۷ در دستور کار کمیسیون فرهنگی مجلس شورای ملی قرار گرفت. اما این امر تا بهمن ۱۳۵۱ یعنی ۲۴ سال بعد به اجرا در نیامد. نخستین نهاد آموزش عالی در استان کرمانشاه «مدرسهٔ عالی پرستاری ۲۵ شهریور کرمانشاه» بود که در سال ۱۳۴۴ فعالیت خود را با پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی ناپیوسته در رشتهٔ پرستاری در ساختمانی در چهارراه شیروخورشید شهر کرمانشاه آغاز کرد. در بهمن ماه سال ۱۳۵۱ دانشکدهٔ علوم کرمانشاهان شروع به فعالیت نمود که در سال ۱۳۵۳ به دانشگاه رازی تغییر نام داد. در سال ۱۳۵۴ دانشکدهٔ پزشکی دانشگاه رازی نیز تأسیس شد و مدرسهٔ عالی پرستاری کرمانشاه در آن ادغام شد. پس از انقلاب این آموزشگاه به عنوان بخشی از دانشگاه رازی به «آموزشگاه پرستاری و مامایی ۱۷ شهریور» و در سال ۱۳۶۱ نیز بار دیگر به «مجتمع آموزشی و پژوهشی کرمانشاه» تغییر نام داد. این دانشکده در سال ۱۳۶۴ از دانشگاه رازی منفک گردید و «دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه» نامیده شد و آموزشگاه پرستاری و مامایی نیز در سال ۱۳۶۶ با تغییر نام به «دانشکدهٔ پرستاری، مامایی، پیراپزشکی و بهداشت» به این دانشگاه ملحق شد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه نیز در سال ۱۳۶۷ تأسیس شد.

بنا بر آماری که در مهر ۱۳۹۱ منتشر شده‌است، در استان کرمانشاه ۶۰ مرکز آموزش عالی فعال بوده‌است. همچنین ۹۳ هزار و ۷۹۵ نفر دانشجو در استان مشغول به تحصیل بوده‌اند که این رقم برابر با ۲/۱ درصد دانشجویان کل ایران بوده‌است؛ بنابراین آمار استان کرمانشاه در رتبهٔ ۱۸ در میان استان‌های ایران از نظر پذیرش دانشجو قرار داشته‌است. از این تعداد، ۲۲/۶۴ درصد دانشجویان استان در مقطع کاردانی، بیش از ۷۰ درصد در مقطع کارشناسی، ۵/۳۶ درصد در مقطع کارشناسی ارشد و ۰/۵۵ درصد در مقطع دکترا مشغول به تحصیل بوده‌اند. همچنین تعداد اعضای هیئت علمی ۱۲۲۴ نفر بوده‌است. مهم‌ترین مراکز آموزش عالی در استان کرمانشاه عبارتند از:

همچنین دانشگاه‌های آزاد و پیام نور شعبه‌هایی را در سایر شهرستان‌های استان دارند.

در پایان مرداد ۱۴۰۱ اعلام شد که در استان کرمانشاه ۴۱۹۵ اثر تاریخی شناسایی شده که از این تعداد ۲۱۴۴ اثر در فهرست آثار ملی، ۳۶ اثر در فهرست میراث طبیعی و و ۲ اثر (محوطهٔ بیستون و منظر فرهنگی هورامان) نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. همچنین از این تعداد آثار ثبت‌شده ۳۱ اثر در فهرست آثار منقول و ۷۸ اثر در فهرست میراث فرهنگی ناملموس قرار دارند.

استان کرمانشاه که دارای آب و هوای متنوعی در مناطق مختلف است در حدود ۷۷۰ چشمه و ۷۴ سرآب را در خود جای داده‌است که آن را بستر مناسبی برای رودخانه‌های فصلی و دائمی تبدیل کرده‌است.

کوه‌ها

بیش از نیمی از وسعت استان کرمانشاه را کوه‌های مرتفع پوشانده‌است. رشته کوه زاگرس، به صورت مجموعه‌ای از رشته‌های موازی، با دشت‌های مرتفع کوهستانی در بین آنها، پوشش گیاهی متنوعی به وجود آورده‌است.

غارها

• غار جوجار
• غار قیژه‌لان
• غار پراو
• غار قوری‌قلا
• غار دواشکفت
• غار شکارچیان
• غار وزمه
• مر خرل
• غار ورواسی
• مر تاریک
• مر افتاو
• غار مرل اشکفت۳
• غار کاوات
• غار چناران

جنگل

۱. جنگل‌های بلوط ۲. جنگل‌های ون

منابع آبی

بر اساس گزارش ادارهٔ شیلات استان کرمانشاه در سال ۱۳۸۵، تعداد ۴۱ رودخانه، ۸۳ سرآب و ۱۱۲ چشمه در این استان وجود داشته‌است. در مرداد ۱۳۸۵ اعلام شد که ۱۵ سد در استان کرمانشاه در حال اجرا و مطالعه است. تا ابتدای سال ۱۳۹۹ تعداد ۱۲ سد در استان کرمانشاه ساخته شده‌بود.

ناهمواری‌ها

حیات وحش

در حال حاضر ۸ پناهگاه حیات وحش در استان کرمانشاه وجود دارد:

۱. بیستون ۲. نواه کوه ۳. کچل ۴.هشیلان ۵. بدر و پریشان ۶. بوزین ۷. مره‌خیل ۸. زله زرد

گونه‌های جانوری

۱. آهو ۲. کل ۳. بز وحشی ۴. پلنگ ۵. خرس ۶. گربه وحشی ۷. شوکا ۸. خرگوش ۹. جوجه تیغی ۱۰. گراز

کوچ پرندگان مهاجر به استان کرمانشاه هر سال از نیمهٔ آبان آغاز می‌شود و این پرندگان معمولاً تا ماه بهمن در کرمانشاه می‌مانند. در آبان ۱۴۰۰ اعلام شد که به دلیل تغییرات اقلیمی و گرم شدن هوا، کوچ پرندگان از عرض‌های شمالی تغییر کرده و دیرتر آغاز می‌شود. مبدأ بیشتر پرندگان مهاجر به کرمانشاه از عرض‌های شمالی و مناطقی همچون اروپا و قسمتی از روسیه است. یکی از مهم‌ترین فرودگاه‌های پرندگان مهاجر در استان کرمانشاه تالاب هشیلان است که پرندگانی مانند غاز خاکستری، اگرت، حواصیل، سرسبز و … هر ساله به آن مهاجرت می‌کنند. ادارهٔ محیط زیست استان کرمانشاه هر ساله از اوایل ماه دی ماه سرشماری این پرندگان را آغاز می‌کند که این فرایند حدود یک ماه ادامه دارد.

گونه‌های گیاهی

همچنین بر اساس مطالعه‌ای که نتایج آن در سال ۱۳۹۲ منتشر شده، تعداد گونه‌های گیاهی استان کرمانشاه ۱٬۱۱۵ گونه متعلق به ۹۳ تیرهٔ گیاهی بوده، که از این مجموعه ۱۳۲ گونه انحصاری ایران و ۱۱ گونه انحصاری استان کرمانشاه بوده‌است. ۱۲۴ گونه نیز در گروه گیاهان کمیاب آسیب‌پذیر در معرض خطر جای دارند.

در استان کرمانشاه بیش از ۱۴۰ گونهٔ گیاهی خودرو شناسایی شده‌است که از جملهٔ آن‌ها می‌توان به کنگر، موسیر، سماق، ریواس، آنغوزه، پیچک، سورانه، چَویر (چنور)، زو (کندل کوهی)، باریجه، گنور (آوندل)، علف گاوزبان، زیره، آویشن و … اشاره کرد. به دلیل خطر انقراض این گونه‌ها اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمانشاه هرساله برخی از آن‌ها را در شهرستان‌های مختلف استان کشت می‌کند.

کرمانشاه ۱/۴۵ درصد مساحت کل ایران را تشکیل داده و ۲/۴۴ درصد از جمعیت کشور را نیز در خود جای داده‌است.

بنابر آمار سال ۱۳۹۷ نیروی کار مولد استان برابر با ۷۱ درصد جمعیت استان بوده‌است. این در حالی است که نرخ ولادت استان کرمانشاه در سال ۱۳۹۶ برابر با ۱۷ در ده هزار نفر بوده که ۱/۸ نفر کمتر از نرخ کشوری با عدد ۱۸/۸ بوده‌است. روند کاهش نرخ ولادت در استان کرمانشاه از سال ۱۳۹۳ آغا شده و از سال ۱۳۹۴ نیز نرخ وفات سیر افزایشی به خود گرفته‌است. در سال ۱۳۹۶ نرخ وفات استان برابر با ۵/۸ وفات در هر هزار نفر بوده که بالاتر از نرخ کشوری با عدد ۴/۸ بوده‌است.

در سال ۱۳۹۶ نرخ رشد استان استان ۱/۱ بوده‌است. همچنین بنابر سرشماری ۱۳۹۵، استان کرمانشاه به لحاظ رتبه سالمندی (افراد بالای ۶۵ سال) در رتبه یازدهم کشور قرار دارد. به‌طور کلی و با توجه به نرخ رشد پایین و نیز مهاجرت بالا، جمعیت استان کرمانشاه به سمت کاهش و نیز پیرشدن حرکت می‌کند.

بر اساس آمارهای سال ۱۳۹۶ همچنین سن امید به زندگی در استان کرمانشاه در میان مردان ۷۱/۲۹ سال و در میان زنان حدود ۷۴ سال بوده‌است.

بنا بر آمار سال ۱۳۹۷ در استان کرمانشاه ۱۹۵۷۰۱ سالمند بالای شصت سال زندگی می‌کرده که این میزان در سال ۱۴۰۰ به ۲۲۹ هزار نفر افزایش یافته‌است. نرخ سالمندی استان نیز در سال ۱۳۹۷ برابر با ۱۰/۰۲ درصد بود که از این نظر این استان در رتبهٔ هشتم بیشترین جمعیت سالمند ایران قرار داشت. در سال ۱۴۰۰ این میزان به ۱۱/۴ درصد افزایش یافت. در آمار سال ۱۳۹۷ در میان شهرستان‌های استان کرمانشاه، دالاهو با نرخ سالمندی ۱۳/۵۵ درصد پیرترین و ثلاث باباجانی با نرخ سالمندی ۶/۸ درصد جوان‌ترین شهرستان استان محسوب می‌شدند که این شهرستان‌ها در آمار ۱۴۰۰ نیز همچنان جایگاه خود را حفظ کرده‌اند. در آمار سال ۱۴۰۰ از جمعیت سالمندان استان ۱۱۶ هزار نفر را زنان و حدود ۱۱۳ نفر را مردان تشکیل می‌داده‌اند. بنا بر آمار ۱۴۰۱ نیز کرمانشاه با دارا بودن ۱۰/۴۷ درصد از سالمندان ایران، در میان استان‌ها در رتبهٔ هشتم قرار دارد.

جمعیت عشایر

در آبان ۱۴۰۰ سرپرست اداره کل امور عشایر استان کرمانشاه جمعیت عشایر این استان را نزدیک به ۸۰ هزار نفر در قالب ۱۴۱۰۹ خانوار معادل با حدود ۷/۸ درصد جمعیت عشایری کشور و ۴/۳ جمعیت استان اعلام کرد که در ۱۴ ایل و ۱ طایفهٔ مستقل زندگی می‌کنند. همهٔ عشایر کرمانشاه دورهٔ ییلاقی خود را در استان کرمانشاه می‌گذرانند، اما برای گذراندن دوره قشلاقی علاوه بر مناطق گرمسیری استان، گاه به استان‌های ایلام، لرستان و حتی خوزستان کوچ می‌کنند. کوچ پاییزهٔ عشایر استان کرمانشاه در ماه مهر انجام می‌شود و معمولاً ۳۰ تا ۴۵ روز ادامه دارد. عشایر استان کرمانشاه در موسم کوچ مسافت‌هایی بین یک کیلومتر تا ۱۳۰۰ کیلومتر را می‌پیمایند.

وضعیت ازدواج و طلاق

از سال ۱۳۹۱ کاهش نرخ ازدواج در استان کرمانشاه آغاز شده‌است. این نرخ در سال ۱۳۹۶ برابر با ۸/۸ ازدواج در هر هزار نفر بوده که بالاتر از نرخ ازدواج کشور با عدد ۷/۶ بوده‌است. همچنین نرخ طلاق در استان کرمانشاه در همان سال ۲/۷ بوده که از نرخ طلاق کشور با عدد ۲/۲ بالاتر است.

در آخرین رتبه‌بندی صنعتی استان‌های ایران که از طرف سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و وزارت صنایع و معادن جمهوری اسلامی ایران برمبنای داده‌های سال ۱۳۸۳ انجام گرفته‌است، استان کرمانشاه در گروه استان‌های «بسیار توسعه‌نیافته» در میان ۲۸ استان در جایگاه ۲۵ قرار داشته و تنها سه استان سیستان و بلوچستان، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد پایین‌تر از کرمانشاه قرار داشته‌اند.

بنا بر آماری که مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۸ منتشر کرده، سهم استان کرمانشاه از تولید ناخالص ملی برابر با ۶۴۰۰ هزار میلیارد تومان (برابر با ۰٫۶ درصد) است که از این نظر استان کرمانشاه در میان ۳۰ استان در جایگاه ۱۵ ایستاده‌است. در این آمار همچنین تولید سرانهٔ هر فرد در استان کرمانشاه (بدون احتساب تولید نفت در استان‌های ایران) سه میلیون و ۳۴۰ هزار تومان بوده‌است که از این نظر استان کرمانشاه در بین ۳۰ استان در جایگاه ۱۹ قرار گرفته‌است.

نرخ بیکاری در استان کرمانشاه در تابستان سال ۱۳۹۸ برابر با ۱۴/۲ درصد اعلام شده که ۳/۷ درصد بیشتر از میانگین کشوری (۱۰/۵ درصد) بوده‌است و استان کرمانشاه از این نظر در میان استان‌های ایران رتبهٔ ششم را داشته‌است. بنا بر آمار سال ۱۳۹۵ نیز شهرستان جوانرود با نرخ بیکاری ۴۷ درصدی دومین نرخ بیکاری را در سراسر ایران پس از بشاگرد در استان هرمزگان داشته‌است. استان کرمانشاه همچنین بالاترین نرخ بیکاری زنان را در میان ۳۱ استان ایران داشته‌است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، تا پایان سال ۹۴ نرخ بیکاری زنان در سنین ۱۵ تا ۲۹ سال در استان کرمانشاه برابر با ۶۰/۲ درصد بوده‌است. در پاییز ۱۳۹۶ نرخ بیکاری در استان کرمانشاه ۲۵/۶ بوده که رکورد بیشترین میزان بیکاری در کل ایران و بیش از دوبرابر میانگین کشوری ۱۱/۹ درصدی بوده‌است. این آمار نسبت به تابستان ۱۳۹۶، ۷/۶ درصد و نسبت به پاییز ۱۳۹۵، ۱/۱ درصد رشد داشته‌است. در بهار ۱۴۰۱ استان کرمانشاه با نرخ بیکاری ۱۵/۴ بیشترین نرخ بیکاری را در کل استان‌های ایران دارا بوده که این میزان نسبت به میانگین کشوری (۹/۲ درصد) ۶/۲ درصد بالاتر و نسبت به نرخ بیکاری استان در بهار ۱۴۰۰ (۱۴/۷ درصد)، ۰/۷ درصد بالاتر است.

براساس آخرین پایش ملی محیط کسب و کار مربوط به زمستان سال ۱۳۹۷، استان کرمانشاه با شاخص ۶/۳۵ در میان استان‌های دیگر کشور از نظر شاخص فضای کسب و کار در رتبه ۲۲ قرار دارد. این در حالی است که در پاییز همان سال کرمانشاه در رتبهٔ ۳۱ این رده‌بندی قرار داشت.

شاخص فلاکت (مجموع دو نرخ تورم و بیکاری) در استان کرمانشاه برای سال ۱۳۹۷ خورشیدی به میزان ۴۶/۵ درصد محاسبه شده‌است که این استان را در رتبهٔ دوم کشور قرار می‌دهد.

این در حالی است که سیاست خصوصی‌سازی در استان کرمانشاه صورت گرفته و مطابق با گفتهٔ رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان، در دی ماه ۱۳۹۷ خورشیدی، ۸۴ درصد اقتصاد استان کرمانشاه در دست بخش خصوصی بوده‌است.

فقر

بنا بر پژوهشی که توسط مجید عینیان و داود سوری با عنوان «فقر و نابرابری، رفتار پس‌انداز خانوار، تورم دهک‌ها» به سفارش دفتر طرح‌های پژوهشی «مؤسسهٔ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی» طی سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ انجام شده‌است، نواحی شهری استان کرمانشاه دارای نرخ سرشمار فقر به میزان ۱۳/۵ درصد و نواحی روستایی این استان دارای نرخ سرشمار فقر به میزان ۱۷/۷ درصد بوده‌اند. همچنین شهرستان کرمانشاه با داشتن ۲۹ هزار خانوار فقیر در نواحی شهری، به لحاظ تعداد خانوارهای فقیر (بدون در نظر گرفتن نسبت جمعیت) در رتبهٔ یازدهم کشور قرار گرفته‌است. نرخ سرشمار فقر در پژوهش در شهرستان‌های استان کرمانشاه به صورت زیر بوده‌است.

نابرابری در توزیع ثروت

شاخص جینی در استان کرمانشاه بر اساس داده‌های منتشرشده توسط مرکز آمار ایران طی دههٔ ۱۳۹۰ کاهش داشته‌است. شاخص جینی شاخصی اقتصادی برای محاسبهٔ توزیع ثروت در یک جامعه است که با عددی بین ۰ و ۱ بیان می‌شود. عدد ۱ حداکثر نابرابری را نشان می‌دهد و هرچه این عدد به ۱ نزدیک‌تر باشد نشان‌دهندهٔ نابرابری بیشتر در توزیع ثروت است و هرچه این عدد به ۰ نزدیک‌تر باشد عادلانه‌تر بودن توزیع ثروت در یک جامعه را بیان می‌کند. جدول زیر شاخص جینی را برای کل استان کرمانشاه به تفکیک جمعیت شهری و روستایی طی سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۴ نشان می‌دهد.

کشاورزی و باغداری

به علت آب و هوا و شرایط اقلیمی، محصولات کشاورزی متعددی در استان کرمانشاه تولید می‌شود و از این استان به عنوان یکی از مراکز کشاورزی ایران یاد می‌شود و بیشتر درآمد اقتصادی کرمانشاه از این راه‌است. استان کرمانشاه با داشتن ۱۱ اقلیم آب و هوایی، میانگین ۲ برابری بارش نسبت به میانگین کشور ایران، آب و هوای چهارفصل و تولید بیش از ۹۸ درصد محصولات زراعی و باغی ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بالایی در بخش کشاورزی دارد. در سال ۱۴۰۰ از مجموع جمعیت ۲ میلیون نفری استان نزدیک به ۱۲۵ هزار نفر به عنوان بهره‌بردار در بخش کشاورزی مشغول به فعالیت بوده‌اند. در سال ۱۳۹۹ استان کرمانشاه دارای ۹۴۵ هزار هکتار زمین کشاورزی و باغ بوده که بیش از چهار میلیون و ۵۰۰ هزار تن انواع محصولات از آن برداشت شده‌است. در سال ۱۴۰۰ نیز ۴ میلیون و ۱۴۹ هزار تن تولیدات کشاورزی و ۳۴۰ هزار تن محصولات باغی تولید شده‌است که ۴/۵ درصد از کل تولیدات ایران را شامل می‌شود.

از سال ۱۳۹۸ اجرای برنامهٔ سه سالهٔ توسعهٔ کشاورزی در استان کرمانشاه آغاز شده‌است. در مهر ۱۴۰۰ رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه اعلام کرد که اجرای این برنامه در ۲ سال نخست علیرغم کاهش بارش باران و وقوع خشکسالی مطلوب بوده‌است. این برنامه در سال ۱۴۰۱ به پایان خواهد رسید و پس از آن برنامهٔ چهار سالهٔ توسعهٔ کشاورزی استان کرمانشاه اجرا خواهد شد که تدوین آن به پایان رسیده‌است.

استان کرمانشاه یکی از تأمین‌کنندگان اصلی گندم کشور ایران است. در سال ۱۳۹۸ استان کرمانشاه پنجمین تولیدکنندهٔ گندم در ایران بود و این رتبه در سال ۱۴۰۰ به رغم کاهش تولید به دلیل خشکسالی به رتبهٔ چهارم ارتقاء یافت. در سال ۱۳۹۸ مدیر کل غله و خدمات بازرگانی استان کرمانشاه اعلام کرد که این استان دو برابر نیاز سالانهٔ خود گندم تولید می‌کند. در استان کرمانشاه فصل برداشت گندم از ۱۵ اردیبهشت در مناطق گرمسیر آغاز می‌شود و تا پایان مرداد در مناطق سردسیر ادامه دارد. دو نوع گندم دوروم و خوراکی در استان کرمانشاه تولید می‌شود. همچنین ۵۵ مرکز ذخیره‌سازی گندم در استان کرمانشاه وجود دارد که ۶ مرکز دولتی و ۴۹ مرکز متعلق به بخش خصوصی هستند. همچنین ۱۳ کارخانهٔ آردسازی نیز در استان کرمانشاه فعالیت دارند. همواره ۲۵ درصد از گندم تولیدی سالانهٔ استان کرمانشاه به منظور تأمین بذر سال آتی نزد کشاورزان باقی می‌ماند. در سال ۱۴۰۰ سطح زیر کشت گندم در استان کرمانشاه ۳۹۴ هزار هکتار بوده که از این میزان ۹۴ هزار هکتار آبی و مابقی دیم بوده‌است. به دلیل خشکسالی میزان تولید گندم در استان کرمانشاه با کاهش ۲۳ درصدی همراه بوده، به گونه‌ای که از همین میزان سطح زیر کشت در سال زراعی گذشته ۸۷۰ هزار تن گندم به دست می‌آمد، اما این میزان به ۵۰۰ هزار تن کاهش یافته‌است. میزان خسارت خشکسالی به گندمزارهای مناطق گرمسیری کرمانشاه در حدی بوده که در برخی از آن‌ها امکان برداشت گندم وجود نداشته‌است.

استان کرمانشاه یکی از تأمین‌کنندگان اصلی ذرت ایران است. در سال ۱۳۹۹ سطح زیر کشت ذرت در استان کرمانشاه ۲۶ هزار و ۲۰۰ هکتار بوده‌است که ۲۵۰ هزار تن ذرت دانه‌ای از آن برداشت شده‌است و بر این اساس استان کرمانشاه در رتبهٔ دوم تولید ذرت دانه‌ای در میان استان‌های ایران قرار داشته‌است. در سال ۱۴۰۰ نیز استان کرمانشاه در رتبهٔ سوم تولید ذرت در ایران قرار داشته‌است. با توجه به وضعیت آب و هوایی کشت ذرت در استان کرمانشاه به عنوان کشت بهاره و در ابتدای هر سال از اواخر فروردین صورت می‌گیرد و فصل برداشت آن نیز در اوایل پاییز همان سال است. ذرت دانه‌ای در همهٔ شهرستان‌های استان کرمانشاه به استثنای دو شهرستان پاوه و سنقر و کلیایی کشت می‌شود. علاوه بر ذرت دانه‌ای، ذرت علوفه‌ای نیز در استان کرمانشاه کشت می‌شود. در سال ۱۳۹۹ سطح زیر کشت ذرت علوفه‌ای در استان کرمانشاه ۵۱۷۰ هکتار بوده که ۳۷۰ هزار تن محصول از آن برداشت شده‌است.

احداث باغات پسته از اواسط دههٔ ۱۳۷۰ در کرمانشاه آغاز شد. اگرچه مافیای پسته در ایران اجازهٔ کاشت این محصول را در دیگر نقاط ایران نمی‌داد، اما به دلیل وقوع خشکسالی در مناطق اصلی کاشت پسته در ایران، مافیای پسته به کاشت این محصول در مناطق پرآب مانند کرمانشاه روی آورد. در شهریور ۱۴۰۰ مجموعاً ۲۳۴ هکتار باغ پسته در استان کرمانشاه وجود داشت که عمدتاً زیر کشت دو رقم پستهٔ اکبری و احمدآقایی قرار داشت. در همهٔ شهرستان‌های استان کرمانشاه کشت پسته وجود دارد، اما بیشترین میزان باغات پسته مربوط به دو شهرستان اسلام‌آباد غرب و گیلانغرب است.

همچنین کاشت زیتون در کرمانشاه از سال ۱۳۷۲ در باغی به وسعت سه هکتار در روستای هیروی شهرستان آغاز شروع شد. در مهر ۱۳۹۱ این سطح به ۱۵۵۰ هکتار رسید. در سال ۱۳۹۸ این میزان به ۹۸۲ هکتار کاهش یافته‌است که ۸۵۶ هکتار آن بارور و مابقی نونهال بوده‌اند و بیش از نیمی از آن‌ها به میزان حدود ۵۵۵ هکتار نیز در شهرستان دالاهو قرار داشته‌است. در سال ۱۳۹۱ بیشترین سطح زیر کشت زیتون در استان کرمانشاه به ترتیب در شهرستان‌های دالاهو، سرپل ذهاب، قصرشیرین، گیلانغرب، ثلاث باباجانی، پاوه و کرمانشاه بوده‌است. ایستگاه تحقیقات زیتون دالاهو در شهرستان سرپل ذهاب که یکی از پنج ایستگاه تحقیقات زیتون در ایران است به پژوهش نظام‌مند در رابطه با زیتون در کرمانشاه می‌پردازد. این ایستگاه تاکنون دو ژنوتیپ زیتون بومی استان کرمانشاه را تحت نام‌های دیره و مشکات شناسایی کرده‌است. رقم زیتون دیره با وزنی بالای ۱۰ گرم از درشت‌ترین زیتون‌های موجود در ایران به‌شمار می‌آید. علاوه بر این دو رقم زیتون که خاص منطقهٔ کرمانشاه هستند، زرد زیتون از ارقام داخلی و نیز کنسروالیا، آمیگدالولیا، مانزانیلا، میشن و سویلانا از ارقام خارجی به دلیل سازگاری با وضعیت آب و هوایی استان کرمانشاه در این استان کاشته می‌شوند.

کشت زعفران در استان کرمانشاه سابقه‌ای چند هزار ساله دارد؛ اما به فراموشی سپرده شده‌بود و احیای کشت آن از اوایل دههٔ ۱۳۹۰ و همزمان با تلاش‌های جهاد کشاورزی برای تغییر الگوی کشت در کرمانشاه آغاز شد. از استان کرمانشاه به عنوان استانی با بهترین شرایط برای کشت زعفران یاد می‌شود و شهرستان‌های صحنه، اسلام‌آباد غرب، سنقر، کرمانشاه و جوانرود بهترین نقاط این استان برای کشت زعفران هستند. در سال ۱۳۸۹ تنها نیم هکتار زمین به کشت زعفران اختصاص داشت. در سال ۱۳۹۸ سطح زیر کشت زعفران در استان کرمانشاه از ۱۸۵ هکتار به ۳۳۵ هکتار افزایش داده‌شد. همچنین ادارهٔ باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه اعلام کرد که در برنامه‌ای سه ساله این میزان را به حدود هزار هکتار خواهد رساند. در سال ۱۳۹۹ سطح زیر کشت زعفران در استان کرمانشاه به ۴۲۲ هکتار رسید.

نخود یکی دیگر از محصولات کشاورزی استان کرمانشاه است که کشت آن در این منطقه قدمتی طولانی دارد. نخود کرمانشاه یکی از بهترین ارقام نخود در ایران است. استان کرمانشاه با متوسط سطح زیر کشت بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار هکتار و متوسط تولید سالانه ۸۵ هزار تن نخود، نزدیک به ۲۵ درصد از تولید نخود ایران را تأمین می‌کند و در رتبهٔ اول تولید این محصول در ایران قرار دارد. همچنین سهم استان کرمانشاه از تولید نخود ایران تا ۶۰ درصد نیز رسیده‌است. کشت نخود در استان کرمانشاه به دو صورت بهاره و پاییزه انجام می‌شود. کشت نخود در بهار نیازمند آبیاری است و به همین دلیل نخود بهاره را نخود آبی می‌گویند، در حالی که نخود پاییزه با استفاده از آب باران رشد می‌کند. اما متوسط عملکرد نخود بهاره در اراضی زراعی استان کرمانشاه ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار و همین رقم برای نخود پاییزه یک تن در هکتار است. نخود آبی کرمانشاه به دلیل درشتی دانه‌ها، طعم خوب و زودپز بودن شهرت دارد. هم نخود پاییزه و هم نخود بهاره در بازهٔ زمانی اواخر بهار تا اوایل تابستان برداشت می‌شوند و این بدین معناست که نخود پاییزه باید مدت زیادی در معرض باران بماند. از نیمهٔ دههٔ ۱۳۹۰ جهاد کشاورزی استان کرمانشاه سطح زیر کشت نخود پاییزه را افزایش داده‌است و به لدیل خشکسالی سهم کشت پاییزه روند صعودی را طی می‌کند. در سال زراعی ۱۳۹۹ سطح زیر کشت نخود در استان کرمانشاه ۱۸۰ هزار هکتار بوده‌است که از این میزان ۱۴۰ هزار هکتار به نخود بهاره و ۴۰ هزار هکتار به نخود پاییزه اختصاص داشته‌است و میزان ۱۱۰ هزار تن نخود از این مزارع برداشت شده‌است. بیشترین سطح زیر کشت نخود در استان به شهرستان کرمانشاه اختصاص داشته‌است. اگرچه استان کرمانشاه بزرگ‌ترین تولیدکنندهٔ نخود در ایران است و محصولات متنوعی مانند نخودچی، آرد نخود خام، آرد نخودچی، لپه، خمیر نخود و غیره از نخود قابل فرآوری است، اما بخش اعظم نخود تولیدی استان کرمانشاه به صورت خام و فرآوری‌نشده با قیمت پایین از این استان خارج شده و تنها کمتر از هزار تن آن در داخل استان فرآوری می‌شود. بخش عظیمی از این محصول به استان آذربایجان شرقی صادر می‌شود و در آنجا با استفاده از آن در شهرستان آذرشهر ۹۵ درصد از لپه و در شهرستان ممقان ۹۹ درصد از نخودچی ایران تولید می‌شود. نخستین دستگاه تولید نخودچی در کرمانشاه در سال ۱۳۹۸ وارد استان کرمانشاه شد و اولین واحد تولید نخودچی از بهمن ۱۳۹۸ شروع به کار کرد. همچنین از سال ۱۳۹۰ شورای ملی نخود ایران در محل اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان کرمانشاه تشکیل شده که اولین مجمع عمومی مؤسسین آن در تیر ۱۳۹۱ در کرمانشاه برگزار شد. این شورا اتحادیه صادرکنندگان نخود را نیز در اتاق بازرگانی کرمانشاه تشکیل داده‌است. همچنین در مرداد ۱۴۰۱ اعلام شد که میز نخود در سازمان توسعه تجارت ایران به استان کرمانشاه واگذار شده‌است.

چغندر قند یکی دیگر از محصولات کشاورزی استان کرمانشاه است. بیشترین سطح زیر کشت و تولید این محصول مربوط به شهرستان اسلام‌آباد غرب است. چغندر تولیدی در این شهرستان با داشتن عیار ۱۶ از کیفیت بالایی برای تولید قند برخوردار است. در سال ۱۴۰۰ میزان تولید چغندر قند در شهرستان اسلام‌آباد ۲۰۰ هزار تن بوده که ۱۵۰ هزار تن آن در کارخانهٔ قند اسلام‌آباد فرآوری شده و مابقی به کارخانهٔ قند بیستون یا کارخانه‌های استان‌های دیگر فرستاده شده‌است. برداشت چغندر قند در اسلام‌آباد هرساله از اوایل مهر آغاز شده و تا اواخر آبان ادام می‌یابد.

آفتابگردان یکی دیگر از محصولات کشاورزی استان کرمانشاه است. شهرستان سنقر و کلیایی قطب کشت آفتابگردان در این استان به‌شمار می‌رود و آفتابگردان آجیلی این شهرستان که رقم عمدهٔ آن را سفید ابلق پوست نازک تشکیل می‌دهد از کیفیت و شهرت بالایی برخوردار است. در سال ۱۴۰۰ سطح زیر کشت آفتابگردان آجیلی در این شهرستان ۲۸۰۰ هکتار بوده که ۶۵۰۰ هزار تن محصول از آن به دست آمده‌است. همچنین نخستین واحد فرآوری صنعتی تخمهٔ آفتابگردان در استان کرمانشاه نیز در شهریور ۱۴۰۰ با ظرفیت هزار تن آغاز به کار کرده‌است. تا پیش از این فرآوری این محصول به صورت سنتی و صادرات آن توسط دلالان استان‌های دیگر صورت می‌گرفت. برداشت آفتابگردان آجیلی در شهرستان سنقر و کلیایی هرساله از اوایل مهر آغاز شده و تا پایان مهر ادامه می‌یابد.

یکی از محصولات باغداری در استان کرمانشاه گردو است. تقریباً در همه شهرستان‌های استان باغ گردو وجود دارد، اما بیشترین میزان باغ گردوی استان در شهرستان پاوه قرار دارد. گردوی کرمانشاه به دلیل کوهستانی بودن منطقه و استقرار باغ‌ها در ارتفاعات، دمای مناسب، میزان روغن بالا و عطر و طعم خوب کیفیت بالایی دارد. گردوی تولید شهرستان پاوه نیز به دلیل استفادهٔ کم از سم و کود از محصولات سالم به‌شمار می‌رود. مهم‌ترین ارقام گردوی استان کرمانشاه گردوی چندلر، فرانکت و فرنور است. فصل برداشت گردو در شهرستان‌های گرمسیر کرمانشاه از اوایل شهریور است و در شهرستان‌های سردتر تا اواخر مهر ادامه پیدا می‌کند. گردوی استان کرمانشاه علاوه بر مصرف داخلی به عراق و کشورهای حوزهٔ خلیج فارس صادر می‌شود. در سال زراعی ۱۴۰۰ سطح زیر کشت گردو در باغ‌های استان کرمانشاه بیش از ۹۱۹۲ هکتار بوده که ۱۸ هزار و ۴۶۵ تن گردو از آن به دست آمده‌است.

در استان کرمانشاه همچنین مرکبات نیز تولید می‌شود. عمدهٔ محصول مرکبات کرمانشاه مربوط به شهرستان قصر شیرین است که در آن پرتقال، لیموترش، نارنگی و گریپ فروت کشت می‌شود و لیمو شیرین تولیدی آن از مرغوبیت بالایی برخوردار است. در سال زراعی ۱۴۰۰ در شهرستان قصر شیرین حدود ۸۰۰ هکتار باغ مرکبات وجود داشته که ۵۰۰ هکتار آن در مرحله باروری و مابقی به صورت نهال بوده و هنوز به مرحله باروری نرسیده‌است. فصل برداشت مرکبات در قصر شیرین هرساله از اوایل آبان آغاز شده و تا اواخر آذر ماه ادامه پیدا می‌کند.

آبزیان، دام و طیور

سالانه ۳۶ هزار تن گوشت قرمز در دام‌داری‌های استان کرمانشاه تولید می‌شود که با محاسبهٔ سرانهٔ ۱۳ کیلوگرم گوشت در هر سال، این میزان ۱۰ هزار تن بیش از نیاز استان محسوب می‌شود و مازاد آن به استان‌های قم، تهران، قزوین، اصفهان، و نیز کشورهای کویت، قطر و عمان صادر می‌شود. ۶۰ درصد از تولید گوشت در استان کرمانشاه از دام سبک (گوسفند و بز) و بقیهٔ آن از دام سنگین (گاو اصیل، دو رگه و بومی) استحصال می‌شود.

علاوه بر این ۹۰۰ واحد پرورش و تولید گوشت مرغ در استان فعالیت دارد که ظرفیت جوجه‌ریزی آن‌ها ۱۰ و نیم میلیون قطعه عنوان شده‌است. تولید گوشت مرغ در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷، به میزان بیش از ۶۳ هزار تن در هر سال بوده که با احتساب سرانهٔ ۲۶ تا ۲۷ کیلوگرم گوشت مرغ در هر سال، نیاز استان ۵۰ تا ۵۲ هزار تن بوده و مابقی آن به خارج از استان صادر می‌شود.

در سال ۱۴۰۰ میزان کل تولیدات آبزیان استان کرمانشاه را ۲۳ هزار تن و ۶۰۵ کیلوگرم بوده‌است. مطابق با این رقم، استان کرمانشاه ۴/۴۸ درصد از آبزیان را در ایران تولید کرده‌است. در سال ۱۳۹۹ تعداد ۳۷۷ مزرعهٔ پرورش ماهی قزل‌آلا در استان کرمانشاه فعالیت داشته‌اند که ۱۵ هزار و ۴۵۰ تن ماهی قزل‌آلا در آن‌ها تولید شده‌است و از نظر تولید ماهی قزل‌آلا استان کرمانشاه در رتبهٔ چهارم کشور ایران قرار داشته‌است. بیشترین میزان تولید ماهی قزل‌آلا در استان کرمانشاه به مزارع پرورش ماهی ریجاب در شهرستان دالاهو مربوط بوده‌است. علاوه بر این در شهریور ۱۴۰۰ تعداد ۵۰ مرکز تولید ماهی‌های زینتی در استان کرمانشاه وجود داشته که بیشتر آن‌ها در شهرستان کرمانشاه بوده و تولید آن‌ها در سال ۱۳۹۹ بیش از ۴/۵ میلیون قطعه انواع ماهیان زینتی بوده‌است. در زمینهٔ تولید ماهیان گرمابی استان کرمانشاه با تولید ۵۵۶۰ تن پس از استان‌های ساحلی بزرگ‌ترین تولیدکنندآ این دسته از ماهیان در ایران به‌شمار می‌رود. تولید ماهیان گرمابی در اکثر شهرستان‌های استان و بیشتر از همه در مجتمع پرورش ماهی شهدای قصرشیرین صورت می‌گیرد. ماهیان گرمابی تولید استان کرمانشاه عمدتاً از نوع فیتوفاگ، آمور، کپور و بیگ‌هد هستند.

پشم نیز یکی دیگر از محصولات دامداران استان کرمانشاه است که شهرت بالایی دارد. پشم کرمانشاهی در کنار پشم مشک‌آباد اراک و پشم سیرجان کرمان سه گونهٔ مرغوب پشم در ایران به‌شمار می‌آیند، و در این میان پشم کرمانشاه به دلیل الیاف بلندی که دارد از دو گونهٔ دیگر مرغوب است، تا جایی که دو گونهٔ دیگر نیز به تنهایی قابل استفاده نیستند و باید حتماً با پشم کرمانشاهی ادغام شوند. تنها در استان کرمانشاه سالانه سه هزار تن پشم تولید می‌شود و بهترین پشم تولیدی در این استان نیز مربوط به شهرستان گیلانغرب است که از گوسفند نژاد سنجابی به دست می‌آید و در صنعت فرش و نساجی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این وجود ۹۵ درصد از محصول پشم سالانهٔ استان کرمانشاه به صورت خام به استان‌های دیگر ایران یا کشورهای دیگر فروخته می‌شود و هیچ واحد بزرگ فرآوری شامل شست‌وشو، ریسندگی و رنگرزی پشم در استان کرمانشاه وجود ندارد.

زنبورداری نیز در استان کرمانشاه رونق دارد و عسل این منطقه به دلیل وجود باغ‌های میوه از کیفیت بالایی برخوردار است. تولید عسل در استان کرمانشاه در همهٔ شهرستان‌های این استان صورت می‌گیرد، اما دو شهرستان کنگاور و صحنه قطب تولید عسل استان کرمانشاه به‌شمار می‌آیند. سرشماری زنبورهای عسل هرساله در ماه مهر به مدت دوهفته در این استان صورت می‌گیرد. در سال ۱۴۰۰ تعداد ۴۴۳ هزار کُلُنی زنبور عسل در استان کرمانشاه زندگی می‌کرده‌اند. در سال ۱۳۹۹ تولید عسل در ایتان کرمانشاه ۵۷۲۰ تن بوده‌است.

صنایع

۵۵/۵ درصد صنعت استان در شهرستان کرمانشاه متمرکز است. همچنین، استان کرمانشاه با وجود ۳ واحد پتروشیمی فعال و ۲ طرح در دست اجرا قطب سوم پتروشیمی کشور است.

پالایشگاه کرمانشاه (قدیمی‌ترین پالایشگاه کشور بعد از آبادان) پتروشیمی کرمانشاه، نیروگاه ۶۴۰ مگاواتی بیستون، نیروگاه سیکل ترکیبی ۱۲۸۸ مگاواتی زاگرس، مجتمع شیمیایی بیستون، باختر بیوشیمی و کیمیای غرب‌گستر، سیمان غرب، چینی کرد، مجتمع کشت و صنعت ماهیدشت (روغن نباتی ناز گل) کشت و صنعت روژین تاک، کاشی بیستون، کاشی کاژه سیمان سامان و کاشی کرد از مهم‌ترین واحدهای صنعتی استان است.

پالایشگاه آناهیتا، پلیمر کرمانشاه، ذوب آهن فرامان، پتروشیمی اسلام‌آباد غرب، کاغذ کاوه و از جمله طرح‌های در دست احداث استان می‌باشد. شهرک صنعتی درودفرامان کرمانشاه که در سال ۱۳۵۰ تأسیس شده‌بود، در تیر ۱۳۹۷ به دلیل مشکلات متعدد به‌طور کامل ورشکسته و تعطیل شد.

شرکت ایران‌خودرو در شهرک صنعتی صحنه یک خط تولید خودرو راه‌اندازی کرده‌است. این کارخانه که در سال ۱۳۹۶ افتتاح شد، روزانه ۱۷۵ دستگاه خودروی سواری مونتاژ می‌کند.

دو کارخانهٔ تولید رب گوجه فرنگی در استان کرمانشاه فعالیت می‌کند. در مرداد ۱۴۰۱ اعلام شد که میز رب گوجه فرنگی در سازمان توسعه تجارت به استان کرمانشاه واگذار شده‌است.

معادن

کرمانشاه از نظر ذخایر معدنی از استان‌های غنی ایران به‌شمار نمی‌رود و بیشتر معادن این استان مربوط به مصالح ساختمانی است. با این وجود معادنی همچون هماتیت، دولومیت، منگنز، سیلیس، قیر طبیعی، سنگ و گچ در استان کرمانشاه شناسایی شده‌است. در سال ۱۴۰۰ تعداد ۲۷۰ معدن در استان کرمانشاه شناسایی شده‌است که از این تعداد ۱۵۷ معدن فعال و مابقی راکد بوده‌اند. معادن سنگ تزئینی، سنگ لاشه، قیرطبیعی و … بوده‌است. بیشترین تعداد معادن استان کرمانشاه مربوط به معادن سنگ لاشه است و ۹۵ معدن سنگ لاشه در کرمانشاه شناسایی شده‌است. در شهریور ۱۴۰۰ استاندار وقت کرمانشاه اعلام کرد که نزدیک به ۶۵ درصد از مساحت استان به میزان ۱۶ هزار کیلومترمربع دارای ظرفیت‌های معدنی است. معادن استان کرمانشاه در قالب پنج پهنهٔ معدنی دسته‌بندی شده‌اند. بر این اساس در پهنهٔ سنقر معادن ذخایر فلزی مانند هماتیت، در پهنهٔ هرسین معادن سنگ و منگنز، در پهنهٔ میانی و در بخش اسلام‌آباد غرب معادن دولومیت، در پهنهٔ جوانرود-روانسر معادن سیلیس و در پهنهٔ گیلان‌غرب معادن قیر طبیعی و گچ شناسایی شده‌است.

محصول معادن کرمانشاه عمدتاً به صورت خام به فروش می‌رسد و به استان‌های دیگر ایران یا کشورهای خارجی منتقل شده و در آنجا فرآوری می‌شود. در حال حاضر سرمایه‌گذاری چندانی در بخش معدن در استان کرمانشاه انجام نشده‌است و حتی معادن کرمانشاه برای ملزومات اولیه همچون برق نیز با مشکل مواجه هستند. افزون بر این سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) که یک هلدینگ دولتی فعال در بخش معادن ایران است، در ازای مطالعاتی که برای مطالعهٔ پنج پهنهٔ معدنی در استان کرمانشاه انجام داده، ۲۵ درصد از معادن شناسایی‌شدهٔ استان کرمانشاه را تملک کرده‌است و محصولات این معادن به صورت خام از استان کرمانشاه خارج می‌شوند. در هریک از معادن استان ۱۰ تا ۱۲ نفر مشغول کار هستند.

در استان کرمانشاه معادن قیر طبیعی وجود دارد و بین ۷۵ تا ۸۰ درصد منابع قیر طبیعی ایران در استان کرمانشاه قرار دارند. دست‌کم ۶۰ معدن قیر طبیعی فعال و غیرفعال در استان کرمانشاه وجود دارد. بخش عمدهٔ منابع قیر طبیعی استان کرمانشاه در شهرستان گیلانغرب قرار دارد و شهرستان قصرشیرین نیز از این نظر در رتبهٔ دوم قرار دارد. به‌طور کلی ۶۷ درصد از منابع قیر طبیعی ایران در شهرستان گیلانغرب قرار دارند. همچنین قیر طبیعی معادن گیلانغرب به لحاظ سه ویژگی درصد کربن، هیدروژن و مقدار خاکستر، از بهترین قیرهای طبیعی جهان به‌شمار می‌آید. در سال ۱۳۹۴ حجم برداشت سالانهٔ قیر طبیعی از منابع استان کرمانشاه ۱۰۰ هزار تن بوده‌است. انجمن صنفی معادن قیرطبیعی گیلانغرب ذخیرهٔ قطعی معادن قیرطبیعی استان کرمانشاه را پنج میلیارد تن اعلام کرده‌است، اما منابع دیگر ارقام پایین‌تری را برای این ذخایر اعلام کرده‌اند. اگرچه قیر طبیعی قابل فرآوری بوده و صدها فرآورده از آن قابل استحصال است، اما قیر طبیعی استان کرمانشاه به صورت خام به فروش رسیده و در استان‌های دیگر ایران یا کشورهای خارجی فرآوری می‌شود. در سال ۱۳۹۸ طرحی مبنی بر احداث شهرک تخصصی قیر طبیعی در گیلانغرب از طرف استانداری کرمانشاه مطرح شد، اما اقدام مؤثری برای عملی کردن آن صورت نگرفته‌است. با این وجود در حال حاضر تنها ۳۰ درصد از محصول سالانهٔ قیر طبیعی در داخل استان کرمانشاه فرآوری می‌شود و مابقی به صورت خام از استان خارج می‌شود.

معادن سنگ آهن استان کرمانشاه در پهنه شهرستان سنقر و کلیایی قرار دارند.

در شهرستان گیلانغرب معادن سنگ گچ وجود دارد. از ۲ معدن سنگ گچ که دارای بیش از ۶ میلیون تن ذخایر سنگ گچ هستند، سالیانه ۹۰ هزار تن گچ استخراج می‌شود.

تجارت

میزان صادرات مواد غذایی، مصالح ساختمانی و صنایع دستی کرمانشاه تنها در ۳ ماه نخست سال ۱۳۸۸ مجموع ۹ درصد از صادرات کل کشور را شامل می‌شود. بازارچهٔ مرزی پرویز خان سال ۱۳۸۷ رتبهٔ اول فعالیت را میان بازارچه‌های مرزی کشور کسب کرد. در شش ماه اول سال ۱۳۸۷ بیش از ۲۳۸٬۶۵۲ تن کالای غیرنفتی به ارزش ۱٫۵۳۱ میلیون دلار را از مبادی خروجی استان کرمانشاه صادر شد و همچنان مقام اول صادرات به کشور عراق و مقام هشتم صادرات کشور ایران را به خود تخصیص داد.

در استان کرمانشاه ۵۸ اتحادیهٔ صنفی فعالیت می‌کند که اتاق اصناف استان کرمانشاه بر فعالیت‌های آن‌ها نظارت می‌کند.

گردشگری

در مرداد ۱۴۰۱ تعداد ۲۷ هتل، چهار هتل‌آپارتمان، ۱۹ مهمان‌پذیر، ۳۳ واحد پذیرایی بین راهی، ۷۵ خانهٔ مسافر، ۴۳ اقامتگاه بوم‌گردی و ۸۵ دفتر خدمات مسافرتی مجاز و ۱۱۴ راهنمای گردشگری فعال در استان کرمانشاه مشغول فعالیت بوده‌اند. همچنین ۵۰ منطقهٔ نمونهٔ گردشگری و ۱۴ روستای هدف گردشگری در استان کرمانشاه وجود دارد. علاوه بر این در زمینهٔ گردشگری سلامت نیز ۱۴ دفتر خدمات گردشگری با مجوز گردشگری سلامت در استان کرمانشاه وجود دارد که برای پذیرش بیمار از کشورهای دیگر به‌ویژه عراق با بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کرمانشاه همکاری دارند.

سرمایه‌گذاری

سرمایه‌گذاری خارجی

در سال ۱۳۹۸ مجموع سرمایه‌گذاری خارجی در استان کرمانشاه ۱۱۰ میلیون یورو بوده‌است. همچنین در ۹ ماه اول سال ۱۳۹۹ مجموع سرمایه‌گذاری خارجی در استان کرمانشاه ۹۲ میلیون یورو بوده‌است. کارخانه فروآلیاژ در شهرک صنعتی مرصاد شهرستان اسلام‌آباد غرب در فاصلهٔ سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ تنها پروژه‌ای بوده که با سرمایه‌گذاری خارجی در استان کرمانشاه به بهره‌برداری رسیده که برای آن ۱۰ میلیون یورو توسط طرف چینی سرمایه‌گذاری شده‌است.

سرمایه‌گذاری داخلی

در ۱۳ آبان ۱۴۰۰ مدیر مرکز خدمات سرمایه‌گذاری استان کرمانشاه اعلام کرد که از ابتدای سال ۱۴۰۰ تعداد ۱۶۶۴ درخواست سرمایه‌گذاری به ارزش نزدیک به ۱۰۰ هزار میلیارد ریال به ثبت رسیده‌است. ۴۹ درصد از این درخواست‌ها مربوط به بخش صنعت، ۴۷ درصد مربوط به بخش کشاورزی و ۴ درصد نیز مربوط به بخش خدمات بوده‌است. به گفتهٔ وی ۲۰ درصد از این درخواست‌ها رد شده، ۶۰ درصد مورد موافقت قرار گرفته و ۲۰ درصد دیگر نیز در دست بررسی است.

امنیت سرمایه‌گذاری

دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ایران به صورت مستمر در رابطه با وضعیت اقتصادی استان‌های ایران مطالعاتی انجام می‌دهد که پایش شاخص امنیت ملی سرمایه‌گذاری نیز در این مطالعات صورت می‌گیرد. شاخص امنیت ملی سرمایه‌گذاری عددی بین ۰ تا ۱۰ است که ۰ بهترین وضعیت امنیت سرمایه‌گذاری و ۱۰ بیشترین ریسک سرمایه‌گذاری را بیان می‌کند. این شاخص بر اساس سنجیدن مجموعه‌ای شامل ۳۸ مؤلفه از مؤلفه‌های آماری مانند نرخ تورم، نرخ ارز، ضریب نفوذ بیمه و …، و تعدادی مؤلفه‌های پیمایشی به دست آمده از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی تعیین می‌شود. در پایشی که در پاییز ۱۳۹۹ برای شناسایی وضعیت ۴ فصل قبل از آن انجام شده‌است، این شاخص برای استان کرمانشاه در مؤلفه‌های پیمایشی ۶/۹۴ و در مؤلفه‌های آماری ۳/۶۵ و در مجموع ۶/۲۸ بوده‌است که جایگاه ۱۰ را برای استان کرمانشاه در میان استان‌های ایران به لحاظ امنیت سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد.

این بدین معنی است که استان کرمانشاه به لحاظ ریسک سرمایه‌گذاری دهمین استان امن ایران به‌شمار می‌آید. در همین پژوهش و در رابطه با وضعیت استان کرمانشاه در پاییز ۱۳۹۹، شاخص «ثبات اقتصاد کلان» برابر با ۷/۴۶ و رتبهٔ این استان در میان استان‌های ایران ۲۹ بوده‌است. به لحاظ شفافیت اداری استان کرمانشاه با ۶/۶۴ در جایگاه نهم استان‌های ایران قرار داشته‌است. در رابطه با شاخص «تعریف و تضمین حقوق مالکیت» استان کرمانشاه با ۶/۶۸ در جایگاه ۱۸ بوده‌است. همچنین به لحاظ «ثبات و پیش‌بینی پذیری مقررات و رویه‌های اجرایی» با ۶/۰۲ در رتبهٔ ۱۷ بوده‌است. به لحاظ شاخص «مصونیت جان و مال مردم از تعرض» نیز کرمانشاه با ۴/۱۹ در جایگاه ۷ استان‌های ایران قرار داشته‌است.

استان کرمانشاه دارای ۲ هزار و ۸۶ هکتار پهنه‌های ناکارآمد شهری است که این پهنه‌های ناکارآمد به چهار گونهٔ بافت تاریخی، بافت‌های فرسوده میانی، سکونتگاه‌های دارای پیشینه روستایی و اسکان غیر روستایی دسته‌بندی می‌شود. در استان کرمانشاه ۴۰۸٬۷۱۶ نفر در بافت‌های ناکارآمد شهری سکونت دارند، که از این منظر استان کرمانشاه در رتبه پنجم کشور قرار دارد. میانگین عمر ساختمان‌ها در کرمانشاه نزدیک به ۲۵ سال اعلام شده‌است.

سهم استان کرمانشاه از طرح مسکن مهر ۴۶ هزار و ۲۸ واحد بوده‌است که بنا بر اعلام مدیرکل راه و شهرسازی استان، از این تعداد تا بهمن ۱۳۹۸ ۳۸ هزار و ۹۵۷ واحد به متقاضیان تحویل داده شده‌است. در مهر ۱۴۰۰ نیز معاون بازآفرینی شهری و مسکن ادارهٔ کل راه و شهرسازی استان کرمانشاه از تحویل بیش از ۴۰ هزار واحد به متقاضیان خبر داد و ضمن اعلام پایان تعهد این اداره در قبال پروژهٔ مسکن مهر، ۵ هزار واحد باقی‌مانده را متعلق به تعاونی‌ها دانست که یا فاقد متقاضی هستند یا دارای معارض بوده‌اند.

سهم استان کرمانشاه از طرح مسکن ملی به‌طور واضح مشخص نشده‌است. گفته‌شده که در این طرح در شهر کرمانشاه مرکز استان، نزدیک به ۴۸۰۰ واحد احداث خواهدشد. در ۲۷ مهر ۱۴۰۰ اعلام شد که کار ساخت ۲۵۰۰ واحد مسکن ملی در شهر کرمانشاه به تازگی شروع شده‌است.

سهم استان کرمانشاه از طرح جهش تولید مسکن ۱۲۰ هزار واحد مسکونی اعلام شده که مطابق با برنامه قرار است هر سال حدود ۳۰ هزار واحد در استان ساخته شود. مطابق با برنامه‌ریزی‌های این طرح هزینهٔ ساخت هر مترمربع مسکن بدون احتساب هزینه زمین، مجوزها و … حداقل ۵ میلیون تومان در نظر گرفته شده‌است و پیش‌بینی شده‌است که با اجرای آن ۶۰ هزار میلیارد تومان گردش مالی در بخش مسکن استان کرمانشاه اتفاق بیفتد.

شرکت سرمایه‌گذاری مسکن منطقهٔ غرب که سه استان کرمانشاه، کردستان و همدان را تحت پوشش خود دارد، در سال ۱۳۷۴ به عنوان نمایندگی «شرکت گروه سرمایه‌گذاری مسکن» در غرب ایران در شهر کرمانشاه تأسیس شد و در سال ۱۳۸۶ نیز از نمایندگی به یک شرکت مستقل تبدیل شد. با این وجود در مهر ۱۴۰۰ اخباری مبنی بر تلاش سهامدار عمدهٔ آن یعنی «گروه سرمایه‌گذاری مسکن» برای انتقال این شرکت به شهر همدان منتشر شده‌است.

انجمن صنعت ساختمان استان کرمانشاه در مرکز استان تأسیس شده‌است. به گفتهٔ رئیس این انجمن در شهریور ۱۴۰۰ حجم سرمایه‌گذاری سرمایه‌داران بخش خصوصی بخش ساختمان استان کرمانشاه نزدیک به هشت هزار میلیارد تومان است. به گفتهٔ وی یک سوم اشتغال و اقتصاد کرمانشاه مربوط به بخش مسکن است.

وضعیت سلامت مردم

در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۸ رئیس دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه از فشار خون بالا، دیابت و چاقی مفرط به عنوان سه ریزفاکتور اصلی بیماری و اولویت‌های رسیدگی بهداشتی در استان کرمانشاه یاد کرد.

در ۲۷ آبان ۱۴۰۰ رئیس دبیرخانهٔ کارگروه سلامت و امنیت غذایی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه اعلام کرد که ۲۰ درصد از جمعیت استان کرمانشاه به بیماری فشار خون بالا دچار هستند که سبب بیماری‌های قلبی، مغزی، کلیوی و چشمی مانند گرفتگی عروق، سردرد، سرگیجه، درد قفسه سینهٔ و تنگی نفس می‌شود.

در ۲۵ آبان ۱۳۹۴ مدیر انجمن حمایت از بیماران دیابتی استان کرمانشاه اعلام کرد که حدود ۶ درصد از جمعیت استان کرمانشاه به دیابت مبتلا هستند. در ۲۴ آذر ۱۳۹۷ مدیر حوزهٔ سلامت دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه از افزایش شیوع دیابت در استان کرمانشاه به دلیل سبک زندگی ناسالمِ کم‌تحرک و ماشینی، تغذیهٔ نامناسب و مصرف فست فودها، نوشابه، غذاهای حاوی قند و چربی بالا و نیز استرس‌های مزمن خبر داد. در ۹ شهریور ۱۳۹۸ مدیر انجمن حمایت از بیماران دیابتی استان کرمانشاه اعلام کرد که بر مبنای پایش ملی که در سال ۱۳۹۵ انجام شده، میزان ابتلا به دیابت در استان کرمانشاه به ۱۰ درصد رسیده‌است. این میزان تقریباْ با میانگین این بیماری در ایران برابری می‌کند. تنها مرکز دیابت در استان کرمانشاه مرکز تحقیقات دیابت کرمانشاه است که در شهر کرمانشاه و جنب بیمارستان آیت الله طالقانی قرار دارد.

کمبود ویتامین دی یکی از مسائل بهداشتی رایج در استان کرمانشاه است. بر اساس مطالعه‌ای که شیوع کمبود این ویتامین را در بازهٔ زمانی ۱۹۹۰–۲۰۱۰ در استان‌های ایران بررسی کرده، استان کرمانشاه در محدودهٔ شیوع بین ۴۰ تا ۶۰ درصد قرار داشته‌است. همچنین بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۱۳۹۱ در سراسر ایران و استان کرمانشاه انجام شده، ۱۰۰ درصد دختران نوجوان استان کرمانشاه دچار کمبود شدید ویتامین دی مواجه بوده‌اند که عددی بیشتر از میانگین کشوری آن به میزان ۷۶ درصد را نشان می‌دهد.

پوشش بیمه

در شهریور ۱۴۰۱ اعلام شد که ۶۲/۵ درصد از جمعیت استان کرمانشاه شامل یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفر در قالب پنج صندوق بیمه‌ای شامل «کارکنان دولت، سایر اقشار، روستاییان، سلامت همگانی و ایرانیان» تحت پوشش بیمه سلامت ایران هستند. ۱۰۱۴ مرکز در استان کرمانشاه شامل بیمارستان، درمانگاه، مراکز بهداشت شهری و روستایی، پزشک، دندانپزشک، ماما، داروخانه و مراکز پاراکلینیکی نیز طرف قرارداد بیمه سلامت هستند.

مراکز بهداشتی و درمانی

اولین بیمارستان در استان کرمانشاه در سال ۱۹۱۶ با حمایت میسیونرهای مسیحی توسط یک پزشک زن آمریکایی به نام بلانش ویلسون استد در مرکز استان ساخته‌شد. این بیمارستان که بعداً بیمارستان مسیح نامیده‌شد در حال حاضر غیرفعال است و از آن به عنوان دومین بیمارستان قدیمی ایران یاد می‌شود.

در استان کرمانشاه بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های زیادی وجود دارند. دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه دارای چند بیمارستان است که بنا بر آمار در سال ۱۳۹۷ بیش از ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در بیمارستان‌های مربوط به این دانشگاه ویزیت شده‌اند. از این میزان ۲۵۰ هزار نفر بستری شده‌اند و همچنین ۱۳۰ هزار عمل جراحی نیز انجام شده‌است. بیماری‌های آبله‌مرغان، سل و فلج اطفال در استان کرمانشاه ریشه‌کن شده‌است. استان کرمانشاه به عنوان قطب پزشکی درمانی غرب کشور هرسال بیماران زیادی را از استانهای مجاور و کشور عراق تحت پوشش قرار می‌دهید. معالجه رسمی اتباع خارجی در استان کرمانشاه تحت عنوان توریست درمانی از سال ۱۳۹۵ فعالیت رسمی خود را آغاز کرده‌است بطوریکه در استان ۹ مرکز درمانی وجود دارند که دارای گواهینامه IPD هستند. مراکز درمانی در سطح استان شامل بیمارستان‌های امام خمینی، بیستون، امام حسین، امام علی، فارابی، شهدا، حضرت معصومه و دکتر محمد کرمانشاهی دارای فعالیت در بخش گردشگری سلامت هستند. همچنین بیمارستانهای سنقر، قصرشیرین و سجاد توانایی خود را برای توریست درمانی اعلام کرده‌اند اما مجوزهای لازم هنوز صادر نشده‌است.

علاوه بر مراکز رسمی درمانی و بیمارستانها سطح استان، در تمامی ۱۴ شهرستان سطح استان درمانگاه‌ها و مراکز پزشکی متعددی قرار دارند که ظرفیت درمانی استان کرمانشاه را افزایش داده‌است. در اسفندماه سال۹۷ تعداد ۲۹۶۴ تخت بیمارستانی در استان کرمانشاه فعال بوده‌است، که ۲۳۲۸ تخت در بخش دانشگاهی و ۶۳۶ تخت در بخش غیردانشگاهی قرار دارد و سرانه استاندارد تخت بیمارستانی نسبت به جمعیت چهار تخت به ازا هر هزار نفر جمعیت است که با ساخت بیمارستانهای جدید آمار سرانه تخت در استان کرمانشاه بهبود می‌یابد.

ارنست هرتسفلد باستان‌شناس آلمانی کرمانشاه را به سبب قرارگیری‌اش در سرزمین‌های غرب ایران و دسترسی به بین‌النهرین، «دروازهٔ آسیا» نامیده‌است. این نام‌گذاری اهمیت جغرافیایی این منطقه را به دلیل قرارگیری بر سر راه تیسفون-هگمتانه نشان می‌دهد.

در سه ماههٔ اول سال ۱۳۹۹ روزانه به‌طور متوسط ۴۴۱ هزار و ۷۲۶ تردد خودرو در جاده‌های استان کرمانشاه ثبت شده‌است. بیشترین سهم در این میان مربوط به جادهٔ بیستون به کرمانشاه بوده‌است.

جاده‌ها

استان کرمانشاه در مسیر جادهٔ ۴۸ قرار دارد که بخشی از بزرگراه ۲ آسیا موسوم به بزرگراه بین‌المللی AH2 است که از دنپاسار در جزیره جاوه اندونزی شروع شده و پس از گذشتن از سنگاپور، مالزی، تایلند، میانمار، بنگلادش، هند، نپال و پاکستان، از مرز میرجاوه وارد ایران شده و در مرز خسروی در شهرستان قصر شیرین در استان کرمانشاه خاتمه پیدا می‌کند. استان کرمانشاه از طریق این جاده در نقطهٔ مرز خسروی به شبکه جاده‌ای بین‌المللی مشرق عربی متصل می‌شود. پروژهٔ آزادراه همدان-کرمانشاه-خسروی در این محور به طول تقریبی ۴۵۰ کیلومتر در حال ساخت است.

علاوه بر این کریدور در دست ساختِ شمال غرب-جنوب شرق (کریدور ۱۰) به طول ۱۴۸۵ کیلومتر که بخشی از مسیر ترانزیتی اوراسیا به‌شمار می‌آید از استان کرمانشاه عبور می‌کند و این استان از طریق این کریدور در شمال به دو مرز بین‌المللی جلفا (مرز با جمهوری آذربایجان) و بازرگان (مرز با ترکیه) و در جنوب به بندر امام خمینی در استان خوزستان متصل می‌شود. جادهٔ میاندوآب به کرمانشاه به طول ۴۵۰ کیلومتر و جادهٔ کرمانشاه-هرسین-نورآباد-خرم‌آباد به طول ۱۷۵ کیلومتر بخشی از این کریدور به‌شمار می‌آیند.

سوانح جاده‌ای

در سال ۱۳۹۷ در مجموع ۴۰۷ نفر در سوانح روی‌داده در جاده‌های استان کرمانشاه کشته‌شده و ۴۷۷۰ نفر نیز زخمی شدند.

حمل و نقل هوایی

فرودگاه کرمانشاه در سال ۱۳۵۰ تأسیس شد. در حال حاضر این فرودگاه با بیش از ۱۲۰ پرواز در هفته هاب منطقهٔ غرب ایران محسوب می‌شود.

همچنین ۲ فرودگاه دیگر نیز در گذشته در استان کرمانشاه ساخته شده که اکنون متروکه شده و از آن‌ها بهره‌برداری صورت نمی‌گیرد. یک فرودگاه در شهرستان اسلام‌آباد غرب و در کیلومتر ۳ جادهٔ اسلام‌آباد به حمیل قرار دارد و دومی فرودگاه نفت‌شهر است که در نزدیکی نفت‌شهر در شهرستان قصر شیرین واقع شده‌است.

حمل و نقل ریلی

ایستگاه راه‌آهن کرمانشاه در ۲۹ اسفند ۱۳۹۶ با حضور رئیس‌جمهور وقت حسن روحانی افتتاح شد. این خط راه‌آهن کرمانشاه را از طریق ایستگاه راه‌آهن ملایر به پایتخت ایران شهر تهران متصل می‌کند.

همچنین راه‌آهن دیگری که قرار است شبکهٔ ریلی جنوب ایران را به راه‌آهن شمال غربی متصل کند از استان کرمانشاه عبور می‌کند. در این طرح که در مراحل ابتدایی قرار دارد، بندر امام خمینی از طریق خط ریلی که از استان‌های خوزستان، لرستان، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی عبور می‌کند به گذرگاه مرزی بازرگان متصل خواهد شد.

طی سال‌های جنگ ایران و عراق بخشی از استان کرمانشاه به دلیل جنگ در اختیار نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت. پس از پایان جنگ نیز بخش‌هایی از این مناطق همچنان در محدودهٔ نظامی و امنیتی واقع شد. این وضعیت به دلیل مشکلاتی که به همراه آورده مورد انتقاد برخی مقامات دولتی نیز قرار گرفته‌است. در شهریور ۱۴۰۰ شهریار حیدری نمایندهٔ حوزهٔ انتخابیه قصرشیرین، سرپل ذهاب و گیلان‌غرب در مجلس شورای اسلامی ضمن انتقاد از مشکلاتی که این وضعیت برای بهره‌برداری از معادن به وجود آورده خواهان آزادسازی این مناطق از منظر شورای عالی امنیت ملی با هدف ایجاد امنیت پایدار و حضور جمعیت در روستاها و مناطق مرزی شد.

استان کرمانشاه دارای ۵ مرز رسمی با کشور عراق است. کرمانشاه تنها استانی است که با هر دو بخش اقلیم کردستان عراق و بخش عرب‌نشین کشور عراق دارای مرز مشترک است. کرمانشاه از طریق مرزهای خود به دو استان حلبچه و دیاله در کشور عراق متصل می‌شود. در طول جنگ ایران و عراق مرزهای استان کرمانشاه کارکرد تجاری و مبادلاتی خود را از دست دادند و به صحنهٔ جنگ میان دو طرف متخاصم تبدیل شدند. این وضعیت سبب تخریب زیرساخت‌های مرزی شد و تا فروپاشی حکومت بعث در ۹ آوریل ۲۰۰۳ (۲۰ فروردین ۱۳۸۲) ادامه داشت. در این دوران تنها تحول در مرزهای کرمانشاه فراهم کردن تجارت مرزی در دو مرز شیخ صله و شوشمی بود که از طریق آن‌ها انتقال کالا به صورت پیله‌وری صورت می‌گرفت. از آن زمان فروپاشی حکومت بعث و صلح در کردستان عراق بار دیگر امکان بازگشایی مرزهای کرمانشاه را فراهم آورده‌است. استان کرمانشاه دارای پنج مرز با کشور عراق است که عبارت‌اند از:

1. گذرگاه مرزی خسروی
2. گذرگاه مرزی پرویزخان
3. شوشمی
4. شیخ‌صله
5. سومار

• کردستان ایران
• کرمانشاه

• بایندر، هنری. ۱۳۷۰. سفرنامهٔ هنری بایندر: کردستان، بین‌النهرین و ایران، ترجمهٔ کرامت‌الله افسر، تهران: انتشارات فرهنگسرا (یساولی)، چاپ اول.
• خان‌حسنی، معصومه، خداکرمی، یحیی، جلیلیان، نسترن و جلیلی عادل. ۱۳۹۷. رویشگاه نیلوفر آبی زرد در استان کرمانشاه، در طبیعت ایران، شمارهٔ ۳، پیاپی ۱۰، مرداد و شهریور ۱۳۹۷؛ صص ۹۵–۸۸.
• پورشفیع، عبدالله. ۱۳۷۴. بازسازی و جغرافیای شهری قصرشیرین، تهران: آناهیتا.
• سعیدی‌نیا، آرزو؛ لاریجانی، باقر؛ جلالی‌نیا، شیرین؛ فرزادفر، فرشاد؛ کشتکار، عباسعلی؛ رضایی، احسان و اسماعیلی، ایرج. ۱۳۹۲. بررسی روند شیوع کمبود ویتامین D در جمعیت ایرانی ساکن در کشور جمهوری اسلامی ایران به تفکیک استان در بازۀ زمانی ۱۹۹۰-۲۰۱۰، مجلهٔ دیابت و لیپید ایران، دوماهنامهٔ مرداد-شهریور ۱۳۹۲، دورهٔ ۱۲، شمارهٔ ۶؛ صص ۵۷۴–۵۸۴.
• گودرزی‌نژاد، شاپور. ۱۳۵۲. کنگاور: جغرافیای انسانی و اقتصادی، مجلهٔ گزارش‌های جغرافیایی، نشریهٔ شمارهٔ ۱۰، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسهٔ جغرافیا، طرح پژوهشی کُردستان، دی‌ماه ۱۳۵۲.