شمشیربازی چیست؟

شمشیربازی  هم یک تمرین فیزیکی و هم یک تمرین ذهنی است که در آن شمشیربازان یاد می‌گیرند که استراتژی‌های خود را در برابر حریفانی با سطوح مختلف مهارت تقویت کنند و استقامت، چابکی و دقت بدنی را افزایش دهند. اعتماد به نفس و روحیه ورزشی از طریق شرکت در شمشیربازی به دست می آید و در سایر زمینه های زندگی گسترش می یابد. شمشیربازی در واقع یک ورزش تاریخی اما مدرن است. این ورزش در کنار ژیمناستیک، شنا، دو و میدانی و دوچرخه سواری جزو پنج ورزش قدیمی بازی های المپیک به شمار می آید.

سه سلاح شمشیربازی فویل، سابر و اپه هستند. هدف از شمشیربازی این است که با ضربه زدن به هدف حریف با سلاح خود، قبل از اینکه حریف شما را لمس کند، یک امتیاز یا لمس به دست آورید، اما قوانین، استراتژی ها و مناطق هدف با هر سلاح متفاوت است تا بازی ها متمایز شوند. به این ترتیب، اکثر شمشیربازان یک سلاح را نسبت به سایرین ترجیح می دهند و مهارت دارند، اما بسیاری از آنها از چالش و انحراف در مبارزه با سلاح دیگر هر چند وقت یکبار لذت می برند یا حتی در سلاح دوم مهارت پیدا می کنند. یک شمشیرباز نادر در هر سه سلاح خبره است!

تاریخچه شمشیربازی

شواهد نشان می دهد که پیدایش ورزش شمشیربازی ریشه در مبارزات دوئل شمشیرزنی تاریخ اسپانیا دارد. به اعتقاد بسیاری از مورخان شمشیربازی در اسپانیا بوجود آمد؛ چرا که بعضی از مهم ترین کتاب های مربوط در مورد شمشیربازی توسط شمشیرزنان اسپانیایی نوشته شده است. سال 1471 پس از میلاد، اولین کتاب دستورالعمل های شمشیربازی توسط سرجی دی والرا اسپانیایی متشر شد. در این دوره اولین تکنیک های شمشیربازی ابداع و به مرور زمان در کشور اسپانیا توسعه یافت.

سال 1500 میلادی، ایتالیایی ها از نوعی شمشیر به نام "ریپی یر" مشابه به اسلحه شمشیربازی امروزی استفاده زیادی می کردند. با افزایش شهرت این اسلحه، آنها برخی تکنیک های شمشیرزنی را برای مبارزات دوئل توسعه دادند. توسعه و پیشرفت این ورزش در اروپا تا جایی پیش رفت که در سال 1567 میلادی، پادشاه فرانسه شارل نهم، به صورت رسمی آکادمی شمشیربازی فرانسوی را راه اندازی کرد. شش سال بعد، کارشناس ارشد شمشیربازی فرانسوی، هنری دی سنت دیدیر، اولین رساله شمشیربازی فرانسوی را منتشر کرد که استفاده از نوعی شمشیر شبه اپه و طبقه بندی بسیاری از مبانی حمله و دفاع شمشیربازی را در اصول خود جای داده بود. در سال 1650، ظاهر شمشیرهای ریپی یر دچار تغییراتی شد و اسلحه فلوره (foil) به عنوان شمشیر تمرینات ابداع شد. در سال 1700 میلادی، اسلحه اپه در میان اروپاییان به عنوان اسلحه مبارزات دوئل شناخته شد، و اسلحه سابر به عنوان اسلحه ملی مجارستان اعلام وجود کرد. در سال 1763، مبارزات شمشیرزنی توسط دومنیکو آنجلو به ورزش شمشیربازی تبدیل شد. او با انتشار یک کتاب در همین زمینه تاثیر زیادی بر توسعه ورزش شمشیرزنی داشته است.

در اروپا، شمشیر بازی از محبوبیت و درنتیجه پیشرفت های بیشتری برخوردار شد، طوری که در سال 1780، اولین ماسک شمشیربازی توسط کارشناس شمشیرزنی فرانسوی، نیکولاس دی لابوسیر اختراع شد. در سال 1874، با مهاجرت کارشناسان فرانسوی و ایتالیایی شمشیربازی اولین مدرسه شمشیربازی آمریکایی در این کشور تاسیس شد. در سال 1896، شمشیر سابر و فلوره به بازی های المپیک وارد شدند. اما از شمشیر اپه در بازی های المپیک 1900 رونمایی شد. بالاخره با گسترش این ورزش، در سال 1913، فدراسیون بین المللی شمشیر بازی (FIE) تاسیس شد. از سال 1950 به بعد، کشورهای شرق اروپا، مانند رومانی، لهستان و شوروی در زمینه ورزش شمشیربازی قدرت خود را افزایش دادند، و سلطه ایتالیا و فرانسه بر این ورزش را از میان بردند. استایل شمشیربازی اروپای شرقی بیشتر بر تحرک و سرعت مبتنی است.

قوانین شمشیربازی

زمین مسابقه در این بازی 14 متر طول و 1.5 متر پهنا دارد. قبل از شروع بازی باید شرکت کنندگان به یکدیگر، داور و تماشاگران با نگه داشتن محافظ شمشیر در کنار چانه ادای احترام کنند. در روی خط آن گارد، باید به گونه ای بایستند که یک پا جلو بوده، شمشیر به سمت حریف بوده و دست آزاد در پشتشان جمع شده باشد.

هر ست مسابقه 3 دقیقه است ولی اگر یکی از طرفین 15 امتیاز بگیرد، مسابقه زودتر به پایان می رسد. اگر زمان تمام شده و هیچ کدام از شرکت کنندگان به امتیاز 15 نرسیدند، برنده فردی است که امتیاز بالاتری را کسب کرده است. اگر پس از 9 دقیقه امتیازها مساوی بود، یک دقیقه وقت اضافه در نظر گرفته می شود که در آن فردی که اولین امتیاز را کسب کند برنده خواهد بود. برای گرفتن امتیاز هر بازیکن باید به منطقه ی مجاز حریف ضربه بزند. این مناطق برحسب قوانین مختلف، تغییر می کنند.

مدت زمان بازی های مقدماتی (5 ضربه ای) 3 دقیقه مفید بوده، در حالی که بازی های حذفی (15 ضربه ای) در 3 راند 3 دقیقه ای انجام می پذیرد که یک دقیقه استراحت بین هر راند ها به دو بازیکن داده می شود.

یک تیم شمشیربازی از 4 نفر تشکیل می شود که شامل 3 نفر اعضای اصلی و 1 نفر ذخیره می باشد، البته مسابقات به شکل انفرادی و تیمی انجام می شود.

انواع شمشیرها

فلوره

فلوره شمشیری است به وزن 500 گرم و به طول 110 سانتی متر كه شامل دسته، گارد و تیغه می باشد. تیغه شمشیر فلوره از جنس فولاد آلیاژی است كه خاصیت فنری دارد. در نوك تیغه این شمشیر تكه ای قرار دارد كه هرگاه بازیكن بتواند فشاری معادل 500 گرم نیرو بر بدن حریف وارد كند، این ضربه روی دستگاه مخصوص ضبط می شود.

تعداد ضربات برای زنان و مردان، 5 ضربه برای مدت ۳ دقیقه است (دور مقدماتی) و دور حذفی، 15 ضربه در 3 زمان 3 دقیقه ای می باشد. مسابقات فلوره تنها به وسیله یك سرداور قضاوت می شود و ضربه ای امتیاز می گیرد كه به جلیقه ای وارد شود كه نیم تنه بالای بدن را می پوشاند به جز دست شمشیرباز و هدف در این رشته قسمت جلو وپشت سینه است.

اپه

اپه شمشیری است به طول 110 سانتی متر و وزن 770 گرم كه ضخامت تیغه آن بیشتر از تیغه فلوره است. مقطع تیغه اپه مثلث شكل است و در این رشته هم مانند فلوره ضربه ها به وسیله دستگاه مخصوص ضبط می شود.برای ثبت امتیاز، شمشیرباز باید 750 گرم نیرو بر نوك شمشیر وارد كند تا دستگاه ضربه را ثبت نماید. هدف در بازی اپه، تمام بدن است و تعداد ضربات، 5 ضربه در ۳دقیقه می باشد كه برای هر بازی در نظر گرفته می شود. البته تنها ضربه با نوك شمشیر ملاك امتیازدهی است.

سابر

شمشیر سابر 500 گرم وزن دارد و طول آن 105 سانتی متر است كه شامل 88 سانتی متر طول تیغه است. هدف در این رشته، همه قسمتهای بالای بدن است و می توان هم با نوك شمشیر و هم از پهلو به صورت پرش ضربه وارد آورد.در سالهای اخیر، مسابقات سابر به صورت الكتریكی درآمده و قضاوت مسابقات با یك سرداور است. برای برد، تعداد 5 ضربه در مدت ۳دقیقه لازم است. حركات و سرعت عمل در سابر بسیار بیشتر و سریعتر از دو رشته دیگر (فلوره و اپه) است و با ضربات نوك و لبه آن امتیاز به دست می آید.

تجهیزات شمشیر بازی

بیشتر پوشش های محافظت کننده در ورزش شمشیربازی از پنبه سخت یا نایلون ساخته شده اند. علاوه بر این موارد، الیافتی به نام کولار در فرم های پیشرفته تر لباس ها به کار گرفته می شود. نسبت استحکام به وزن کولار زیاد است، چراکه از پاراآرامید های سبک و قوی تشکیل شده است. کولار به صورت نخ یا تکه پارچه در پوشش های شمشیربازی وجود دارد.

ژاکت: ژاکت شمشیربازی دارای بندی است که از میان پاها می گذرد. طراحی ژاکت در فرم های مختلف تفاوت هایی دارد. در فلوره، ژاکت در امتداد کمر قرار می گیرد. همچنین یک پارچه گلوپوش اطراف یقه دوخته می شود تا از ورود تیغه شمشیر به زیر ماسک و اطراف گردن جلوگیری شود.

ماسک:ماسک دارای یک پیش بند است که از گردن مراقبت می کند. این ماسک باید قدرت دوازده کیلوگرم بر سطح را در ناحیه تور فلزی جلو صورت و 350 نیوتون را در قسمت پیش بند تحمل کند. البته میزان مقاومت و اجزای دیگر ماسک در مسابقات بین المللی مختلف متنوع است.

دستکش: دستگیره شمشیر باید با یک دستکش مخصوص گرفته شود. شمشیربازی دارای یک دستکش پوشیده و بلند است که از برخورد تیغه شمشیر به دست و ایجاد مصدومیت پیشگیری می کند. وجود دستکش در دست گرفتن بهتر شمشیر تاثیر زیادی دارد.

شلوارک مخصوص:در شمشیربازی یک شلوارک کوتاه تا زانو پوشیده می شود. این شلوارک باید 10 سانتیمتر از ژاکت را نیز پوشش دهد.

جوراب و کفش:جوراب های شمشیربازی بلند هستند و تا بالای زانوی ورزشکار را پوشش می دهند. کف کفش شمشیربازی صاف است. برای پیشگیری از پارگی کفش در حالت لانژ شمشیربازی، سطوح داخلی کفش تا حد زیادی تقویت شده اند.

اتصالات الکترونیکی: برای درج امتیازات به صورت الکترونیکی، شمشیرباز یک جلیقه با خاصیت فلزی به نام (lamè) را بر روی ژاکت به تن می کند. برای مثال در انتهای یک فلوره الکترونیکی یک دکمه با سه پین (A، B، C) دارد. در پشت گارد محافظ شمشیر یک گیرنده وجود دارد. سیم متصل به بدن، اسلحه و جلیقه را به یک حلقه متصل می کنند. در اسلحه های مختلف، به علت تفاوت در ناحیه هدف بدن شمشیرباز، پین های ذکر شده به پوشش های متفاوتی متصل می شوند تا در امر امتیاز دهی نقش خود را به خوبی ایفا کنند.

شمشير بازي در ايران

ورزش شمشير بازي براي نخستين بار توسط مير مهدي ورزنده در ايران معرفي شد و اندك اندك , بخصوص در مدرسه نظام آن روز , آموزش داده شد و گسترش يافت .

در سال 1328 سه نفر از جوانان ايراني كه براي تحصيل به اروپا رفته و هنگام تحصيل با ورزش شمشير بازي آشنا شده بودند , در بازگشت به ايران كوشش زيادي در گسترش هر چه بيشتر اين ورزش بعمل آوردند و سرانجام موفق شدند فدراسيون شمشير بازي ايران را تاسيس كنند . اين سه تن عبارت بودند از ابتهاج , نير نوري و بصير.

آندره مارات زي اولين مربي خارجي بود كه براي آموزش شمشير بازي از كشور ايتاليا به ايران آمد. مارات زي , با وجود آنكه حدود 70 سال داشت اما تلاش و كوشش بسياري در آموزش جوانان ايران كرد.

در سال 1345 اولين دوره مسابقات بين المللي جوانان در ايران و در تالار ورزشي تازه تاسيس 7 تير ( واقع در ضلع شمالي پارك شهر تهران ) برگزار شد.

در اين مسابقات , پير فري رئيس فدراسيون بين المللي شمشير بازي هم حضور يافت و با كمك او بود كه 3 شمشير باز برجسته ايراني ( شاپور زرنگار , بيژن زرنگار , عباي افضلي ) براي گذراندن دوره عالي مربيگري به فرانسه رفتند و در موسسه ملي ورزش فرانسه به فرا گرفتن اصول و فنون پيشرفته اين ورزش پرداختند . اين سه نفر پس از بازگشت به وطن مربي تيم ملي شمشير بازي ايران شدند .

محصول اين فعاليتها مقام قهرماني شمشير بازي آسيا در بازيهاي آسيايي تهران در سال 1974 بود . ايران توانست 16 مدال طلا , 3 مدال نقره و 7 مدال برنز در انفرادي و تيمي بدست آورد و با شايستگي تمام قهرمان آسيا شود . در اواخر سال 1358 با تصميم سازمان تربيت بدني ايران فعاليت شمشير بازها متوقف شد و اين توقف 10 سال ادامه داشت تا آنكه در سال 1368 بار ديگر شمشير بازي فعاليت خود را از سر گرفت.

منابع

خبرگزاری ایسنا

سایت ویکیپدیا

سایت تبیان دات نت