کوه شاهو

ده‌ها نوع گل و گیاه در ارتفاعات مختلف آن رویش دارند که ازمیان آن‌ها می‌توان به چنور، بوژانه، هلاله برم، قه‌قڵه‌بازی، وه‌رکه‌مه‌ر، به‌رزه ڵنگ، از گیاهان خوراکی آویشن کوهی، پیاز، تره، کنگر، پیچک، غاز، قارچ، شنگ، سووره‌بنه، گه‌وڵه، پیژۆکی، قاڵاوقن، هاله‌کوک، که‌دارای غده‌ای مانند سیب زمینی یا شلغم شیرازی بوده، نینۆر (گنۆر) که شباهت به ریواس داشته و غیره اشاره کرد. برخی از این گیاهان علوفه‌ای برخی خوراکی برخی معطر و خوشبو و تعدادی سمی و تعدادی نیز دارای خواص درمانی هستند و پوشش گیاهی آن از لحاظ درختان (شرو، کیکف) و درختچه‌های به نام‌های بادام کوهی یا به‌زبان اورامی چغاله، ته‌نگه‌ز، گون از انواع متفاوت منیژه که از آن کتیرای با کیفیت عالی برداشت می‌شود. زالزالک، و برالوک یا آلبالوی وحشی که در اواسط تابستان میوه آن به رنگ‌های سیاه و قرمز و زرد و نارنجی بوده و از لحاظ درمانی هسته آن ضد انگل آسکاریس می‌باشد.

خرس، روباه، شغال، گرگ و پلنگ خرگوش و بز کوهی و همچنین سیاه گوش ، گراز که بنا به علت شکار بی‌رویه نزدیک به انقراض بوده، و از پرندگان کفتار ، عقاب طلایی ، عقاب دشتی ، شاهین شور ، شاهین چرخ ، بحری ، سارگپه ، دلیجه کبک و تیهو، از جمله جانوران موجود در شاهو هستند.

در دامنه ارتفاعات شاهو تعداد بسیار زیادی چشمه وجود دارند که تأمین‌کننده آب کشاورزی و همچنین آب آشامیدنی شهرهای پاوه و روانسر و تعدادی روستاهای منطقه هستند. اسامی برخی از این چشمه ها شامل هولی، پوینه، قوری قلعه، کاوات، شمشیر است.

هوارها سکونتگاه های فصلی در ارتفاعات شاهو هستند که توسط دامداران و عموما از اواخر بهار تا اوایل پاییز مورد استفاده قرار می گیرند. هوارها دارای معماری ساده سنگ چین با پلان مدودر و چارگوش هستند. از هوارهای مهم شاهو می توان به هوار شیخ عزیز، هوار هانه شاهو، هوار برزه، هوار گافران، هوار بولی بفر و هوار پیاز دول هستند.

برای رسیدن به قله شاهو مسیرهای متفاوتی وجود دارد که همه آن‌ها را می‌توان در قالب مسیرهای زیر گنجاند: مسیر غربی با شروع از روستای شمشیر یا تازه آباد که مسیر رایج و کوتاه صعود است. مسیر شرقی با شروع از روستای یوزیدر یا روستای دیوزناو که به علت مسافت زیاد با شیب کمتری همراه است و در نهایت مسیر خط الراسی که مسیر طولانی است و در راه صعود ییلاقات روستای دیوزناو نمای جالب توجه و زیبایی به کوهستان شاهو داده اند؛ و همچنین مسیر شهر پاوه به سمت قله زاولی و منطقه زیبا و برف گیر پیاز دول.

بررسی ها و کاوشهای باستان شناسی نشان داده که انسانهای عصر سنگ از دوره پارینه سنگی میانی یعنی از پیش از ۴۰ هزار سال پیش در غارهای دامنه کوه در اطراف روانسر، قوری قلعه و حجیج ساکن بوده اند. پناهگاه صخره‌ای بنام «مرو دارای» در نزدیکی هجیج با آثاری از دوره پارینه‌سنگی میانی قدیمیترین سکونتگاه انسان در دامنه کوه شاهو است که توسط باستان شناسان کاوش شده است. این پناهگاه احتمالاً بین ۴۰ تا بیش از ۷۰ هزار سال پیش محل سکونت فصلی انسان نئاندرتال بوده است. بررسی‌های اولیه بقایای جانوری نشان می‌دهد که ساکنان این پناهگاه در کوه شاهو و ارتفاعات مشرف به دره سیروان به شکار بزکوهی و احتمالاً قوچ می‌پرداختند که بقایای سنگواره آن‌ها با آثار سوختگی و شکستگی همراه با ابزارهای سنگی استفاده شده کشف شد.[۱]

آثاری از سکونت انسان در عصر آهن با قدمت نزدیک به سه هزار سال در نزدیکی روستای روآر در دامنه شمالی کوه شاهو یافت شده که شامل چند سکونتگاه و یک گور بزرگ سنگی با سقف گنبدی شکل است. این گور سنگی احتمالاً از قدیمی‌ترین شواهد گنبد سازی در غرب زاگرس است که با شیوه خشکه‌چین ساخته شده‌است.

دخمه روانسر یا «کۆ شک» در دیواره کوه قله در منتها الیه جنوب کوه شاهو مربوط به دوره هخامنشی است. این دخمه شامل یک اتاقک کوچک است که ورودی آن به سمت شرق و مشرف به رودخانه وشکه رو است. نقش اهورامزدا، یک شخص روحانی و توده‌ای هیزم در سمت راست ورودی این دخمه دیده می‌شود.

کوهستان شاهو چنان در فرهنگ کردها و به ویژه کردهای هورامان نقش دارد که نام آن را بر روی پسران می‌گذراند. همچنین در ادبیات کردی تأثیر زیادی گذاشته و مایهٔ الهام شاعران بسیاری برای سرایش اشعار کردی بوده‌است.

" شا " در بعضی گویش‌های کردی به معنی دیدن و تماشا کردن است. و " هو " برای توصیف صفاتی همچون بلند ،طولانی، دور و دراز و ... به کار می‌رود. همان‌طور که در فارسی هم باب است و مثلاً میگویند: هو کی میره این همه راهو! و شاید وجه تسمیه "شاهو"هم همین باشد یعنی بسیار بلند. البته به معنای شاه کوه یا کوه بسیار بزرگ هم معنی می‌دهد

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران ۱۳۸۳.

صفحه قله شاهو در جلودار