فهرست زبان‌های هندواروپایی

زبان‌های هندواروپایی شامل حدود ۴۴۹ زبان هستند که توسط حدود ۳٫۵ میلیارد نفر یا تقریباً نیمی از جمعیت جهان صحبت می‌شوند. بیشتر زبان‌های اصلی متعلق به شاخه‌ها و گروه‌های زبانی اروپا و آسیای غربی و جنوبی، به خانواده زبان‌های هندواروپایی تعلق دارند؛ بنابراین، هندواروپایی از نظر تعداد گویشوران زبان مادری بزرگترین خانواده زبان در جهان است (اما نه از نظر تعداد زبان که در این زمینه در رتبه ۳ یا ۵ قرار دارد). هشت زبان از میان ده زبان بزرگ جهان از نظر تعداد گویشوران بومی، هندواروپایی هستند. یکی از این زبان‌ها، انگلیسی است که با بیش از یک میلیارد گویشور زبان دوم، به صورت دفاکتو زبان میانجی جهان است. بیشتر مردم جهانِ امروز، به‌عنوان زبان مادری یا زبان دوم، می‌توانند حداقل به یکی از زبان‌های این خانواده سخن بگویند.

هر زیرشاخه یا شاخه زبانی در این فهرست شامل زیر گروه‌ها و زبان‌های جداگانهٔ بسیاری است. خانواده زبان‌های هندواروپایی دارای ۱۰ شاخه یا زیر خانواده شناخته شده‌است که از این تعداد هشت شاخه زنده و دو شاخه منقرض شده‌اند. رابطه شاخه‌های هندواروپایی، چگونگی ارتباط آن‌ها با یکدیگر و منشعب شدن از نیازبان اولیه، موضوع تحقیقات بعدی است و هنوز به خوبی شناخته نشده‌است. برخی از زبان‌های هند و اروپایی منفرد هستند و در خانواده‌ای دسته‌بندی نشده‌اند.

۴۴۹ زبان هند و اروپایی مشخص شده در برآورد SIL عمدتاً زبان‌های زنده هستند. با این حال، اگر تمام زبان‌های مرده شناخته شده هندواروپایی به آن‌ها افزوده شود، تعداد آن‌ها به بیش از ۸۰۰ یا نزدیک به یک هزار می‌رسد. این فهرست شامل تمام زبان‌های زنده و مرده شناخته شده هندواروپایی است.

تمایز بین یک زبان و یک گویش کاملاً مشخص و ساده نیست زیرا در بسیاری از موارد چندین زنجیره گویشی، گویش گذار و زبان وجود دارد و همچنین به این دلیل که هیچ معیاری وجود ندارد که نشان دهد چه میزان واژه، دستور زبان، تلفظ و نوای متفاوت باعث تمایز زبان و گویش می‌شوند (فهم متقابل می‌تواند به عنوان یک معیار به کار رود اما زبان‌های نزدیک به همی وجود دارند که حتی تا حدی برای یکدیگر قابل فهم هستند). به همین دلیل، در اینفهرستلیست، گروه‌های گویشی و برخی گویش‌های ویژه زبان‌ها نشان داده می‌شوند (به صورت کج) به ویژه اگر زبانی توسط شمار زیادی از مردم و در یک ناحیه بزرگ صحبت شود یا صحبت می‌شده، یا همچنین اگر گویش‌های واگرا دارد یا داشته‌است.

برآورد می‌شود زبان نخستین مردم نیاهندواروپایی که به زبان نیاهندواروپایی معروف است، در حدود ۴۵۰۰ سال پیش از میلاد زنده بوده و از حدود سال ۴۰۰۰ پیش از میلاد از طریق مهاجرت و نفوذ فرهنگی گسترش یافته‌است. این رخداد، روند پیچیده‌ای از ترکیب یا جایگزینی جمعیت، فرهنگ‌پذیری و دگرگونی زبانی مردم را در بسیاری از مناطق غربی و جنوب اوراسیا آغاز کرد. در طی این روند بسیاری از زبان‌ها و شاخه‌های این خانواده ریشه گرفتند.

در اواخر هزاره دوم پیش از میلاد هندواروپایی میلیون‌ها نفر بودند و در منطقه جغرافیایی وسیعی در بیشتر اوراسیای غربی و جنوبی (از جمله غرب آسیای میانه) زندگی می‌کردند. در دو هزاره بعدی تعداد گویشوران زبان‌های هندواروپایی حتی فراتر هم رفت.

از نظر جغرافیایی، زبان‌های هندواروپایی کماکان در سرزمین گسترده‌ای صحبت می‌شدند، اگرچه پس از اواسط هزاره اول و اوایل و اواسط هزاره دوم میلادی به ترتیب بیشتر غرب آسیای میانه و آسیای صغیر به دلیل پراکنش، فتوحات و استقرار اقوام ترک‌زبان و همچنین حملات و فتوحات مغول‌ها از دست رفتند. مجارستان امروزی نیز به دلیل فتوحات و استقرار مجارها از دست رفت. با این حال، در نیمه دوم هزاره دوم میلادی، قلمروهای زبان‌های هندواروپایی از طریق فتوحات روسیه به شمال آسیا (سیبری) و از طریق کاوش‌های اروپاییان به ویژه پرتغالی‌ها، اسپانیایی‌ها، فرانسوی‌ها، انگلیسی‌ها و هلندی‌ها به آمریکای شمالی و جنوبی، استرالیا و نیوزیلند گسترش یافت.

ارتباط بین مردم و زبان‌های مختلف، به ویژه در نتیجه استعمار اروپا، همچنین باعث ایجاد بسیاری پیجین، کریول و زبان مختلط مبتنی بر به زبان‌های هندواروپایی شد که امروزه بسیاری از آن‌ها در جزیره‌ها و مناطق ساحلی صحبت می‌شوند.