زبان یغنابی
یغنابی یا سغدی نو (Neo-Sogdian) زبانی ایرانی است که مردم یغنابی ساکن در درهٔ یغناب در سرزمین تاجیکستان میان کوه‌های زرافشان و حصار، بدان سخن می‌رانند. وضعیت خاص جغرافیائی یغناب و حصار کوهستانی اطراف آن سبب شده است تا این مردمان سنت های قدیمی و زبان شان را از تغییر حفظ کنند و قدمت زبان آنها به دوهزار سال پیش یعنی زمان اشکانیان می رسد. از اینرو می توان گفت این مردمان به زبان اشکانیان سخن می‌گویند. این زبان الفبا ندارد و بصورت شفاهی و سینه به سینه آموخته می شود و فرهنگ مکتوب ندارند. این زبان بازماندهٔ زبان سغدی باستان است. زبان یغنابی از زبان‌های ایرانی شاخهٔ شمال‌شرقی است و با زبان‌های آسی و پشتو و زبان‌های پامیری نزدیکی‌هایی دارد. این زبان به لحاظ قدمت و ملاحظات زبان‌شناختی با اهمیت می‌باشد. آمارها نشان می دهد در حدود ده هزار تن به زبان یغنابی صحبت می کنند و این زبان در شمار زبان های رو به نابودی است.
| یغنابی | |
|---|---|
| yaɣnobī́ zivók, йағнобӣ зивок | |
| زبان بومی در | تاجیکستان |
| منطقه | دره یغناب، گروهی در دههٔ ۱۹۷۰ به ظفرآباد کوچیدند. |
| قومیت | مردم یغنابی |
شمار گویشوران | ۱۲٬۰۰۰ (۲۰۰۴) |
هندواروپایی
| |
گونه‌های نخستین | سغدی
|
| گویش‌ها | یغنابی شرقی
یغنابی غربی
|
| الفبای سیریلیک الفبای لاتین الفبای عربی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | yai |
| گلاتولوگ | yagn1238 |
| زبان‌شناسی | 58-ABC-a |
الفبای یغنابی
هم‌اکنون زبان یغنابی با همان الفبای تاجیکی که نوع تغییر یافته سیریلیک است، نوشته می‌شود.
دستور زبان یغنابی
- ضمیرهای شخصی
| مفرد | جمع | |
|---|---|---|
| اول شخص | مَن man | ماخ mox |
| دوم شخص | تو tu | شُماخ ʃumox |
| سوم شخص | اَخ، ایش iʃ، ax | اَختِت، ایشتِت iʃtit , axtit |
- ضمیرهای ملکی
| مفرد | جمع | |
|---|---|---|
| اول شخص | -ِم im | -ماخ mox |
| دوم شخص | -ِت it | -شِنت ʃint |
| سوم شخص | -ِش iʃ | -شِنت ʃɪnt |
- صرف فعل‌ها
| مفرد | جمع | |
|---|---|---|
| اول شخص | -امِشت omiʃt | -یمِشت imiʃt |
| دوم شخص | -یشت iʃt | -سِشت siʃt |
| سوم شخص | -چی tʃi | -اشت oʃt |
برای نمونه فعل خواستن به این صورت صرف می‌شود
| مفرد | جمع | |
|---|---|---|
| اول شخص | خواهامِشت (хоҳомишт) | خواهیمِشت (хоҳимишт) |
| دوم شخص | خواهیشت (хоҳишт) | خواهسِشت (хоҳсишт) |
| سوم شخص | خواهچی (хоҳчи) | خواهاشت (хоҳошт) |
- علامت جمع
یغنابی تنها بازمانده زنده‌ای است که از زبان سغدی به جای مانده و در آن مانند زبان سغدی هنوز می‌توان بن ماضی را از بن مضارع بنا کرد و علامت جمع نیز در آن t-است. از این رو با زبان آسی که علامت جمع در آن tA است شبیه‌است.
منابع
- ↑ Gernot Windfuhr, 2009, "Dialectology and Topics", The Iranian Languages, Routledge
- ↑ Paul Bergne (15 June 2007). The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic. I.B.Tauris. pp. 6–. ISBN 978-1-84511-283-7.
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Yagnobi". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ Compendium Linguarum Iranicarum, Rüdiger_Schmitt, p370
- ↑ تاریخ زبان فارسی، دکتر محسن ابوالقاسمی، نشر سمت، تهران
- ↑ https://old.iranintl.com/%D9%88%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D9%88/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%AE%D9%86-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%AF%D9%88%DB%8C%D9%86%D8%AF-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%85%DA%A9%D8%AA%D9%88%D8%A8-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF
- محسن ابوالقاسمی (۱۳۸۲)، تاریخ زبان فارسی، سمت
- سیف الدین میرزازاده (۱۳۷۴)، فرهنگ و زبان یغنابی، ورارود