حساب کاربری
​
زمان تقریبی مطالعه: 7 دقیقه
لینک کوتاه

زازاکی

از زبان‌های ایرانی شاخه شمال‌غربی در شرق ترکیه

زازاکی، زازا، زازایی، یا دیملی (به زازاکی: Dımılki, Kırdki, Kırmancki, Zazaki) یکی از زبان‌های ایرانی شاخهٔ شمال‌غربی و از زبان‌های زازا-گورانی است که در شرق آناتولی (ترکیه) توسط مردم زازایی صحبت می‌شود. شمار زازازبانان را تا حدود ۴ میلیون تن حدس می‌زنند.

زازاکی
تبار
Default
  • زبان‌های هندوایرانی
    • زبان‌های ایرانی
      • زبان‌های ایرانی غربی
        • زازا-گورانی
          • زازاکی
وضعیت رسمی
تنظیم‌شده توسطمؤسسهٔ زبان زازاکی
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹diq
ایزو ۲–۶۳۹diq
ایزو ۳–۶۳۹zzz

زازاکی همانندی‌های نزدیکی با زبان اورامانی و گویش باجلانی دارد و به این خاطر، زبان‌شناسان این سه گویش را درون خانواده‌ای به نام زازا-گورانی قرار می‌دهند و زازا-گورانی را شاخه‌ای جداگانه از دستهٔ زبان‌های ایرانی شمال غربی به‌شمار می‌آورند.

فهرست

  • ۱ ریشه‌های زبان
  • ۲ سکونتگاه
  • ۳ مقایسهٔ ریشه‌شناختیِ زازاکی، فارسی و برخی زبان‌های دیگر هندواروپایی
  • ۴ ویژگی‌ها
  • ۵ جمله‌های بعضی پایه‌های زازاکی و فارسی
  • ۶ زازاکی جنوبی
  • ۷ جستارهای وابسته
  • ۸ پانویس
  • ۹ منابع
  • ۱۰ پیوند به بیرون

ریشه‌های زبان

دربارهٔ ریشهٔ این زبان، در کنار نظر غالب، دیدگاه‌های دیگری نیز وجود دارد.
زبان زازاکی یکی از زبان‌های ایرانیِ شمال غربی است و به زبان‌های گیلکی، مازندرانی و تالشی بسیار نزدیک است. این زبان پیشتر به عنوان شاخه‌ای از زبان‌های کردی در نظر گرفته می‌شد که اکنون بی اعتبار است و امروزه زبان زازاکی جز زبان‌های کردی محسوب نمی‌شود.گلاتولوگ زبان زازاکی را زیرمجموعه زبان آذری معرفی می کند. زبان‌شناسان بر این باورند که زازاکی زبانی مستقل از زبان‌های ایرانی است و نام اصلی زازاها یعنی «دیملی» نیز شکل دگرگون‌شدهٔ واژهٔ دیلمی است و خاستگاه این مردم نیز منطقهٔ دیلمستان در غرب رشته‌کوه البرز و جنوب گیلان حدس زده شده‌است؛ و زازاکی نیز شکل نوین زبان دیلمی است. این فرضیه از نظر ژنتیک (نسل شناسی) تقویت نمی‌شود. پژوهش های جدید نشان می دهند که اصل دیمیلی بومی خاور آناتولی بوده و از نظر نسل شناسی از همسایگان کرمانج خود غیر قابل تشخیص و جدایی هستند و تنها از نظر زبانی با جنوب دریای خزر پیوند دارند. به یکی از ریزابه های دجله دیاله می گفتند که دجله کوچک یا دیله کوک نیز خوانده می‌شد. دهخدا نام دجله را را از معجم البلدان دیلکه نقل نموده است و گفته است در کتیبه ها بصورت دگلت بوده است. نواحی شمالی رود دجله دیلمان نامیده می‌شدند و طبق بندهش دجله رود از دیلمان بیاید و به خوزستان به دریا ریزد.

سکونتگاه

محدودهٔ سکونت زازاها، مناطق غربیِ کردستان ترکیه شامل درسیم، الازیغ، ارزنجان، ملاطیه، سیواس، مرعش و دیاربکر است که البته در بسیاری مناطق با کرمانج‌ها در مناطق مشترکی زندگی می‌کنند، از جمله در دیاربکر. اکثر زازاها قادر به تکلم به کردی کرمانجی نیز می‌باشند.

از شاعران معاصر به زبان زازاکی می‌توان از روشان لزگین نام برد.

مقایسهٔ ریشه‌شناختیِ زازاکی، فارسی و برخی زبان‌های دیگر هندواروپایی

  • اعداد
فارسیزازاکیروسییونانیایتالیاییاسپانیاییآلمانیفرانسویانگلیسی
yak
یک		jû/yewodinenaunounoeinsunone
du
دو		dıdvadyoduedoszweideuxtwo
se
سه		hirêtritriatretresdreitroisthree
çahar
چهار		çeharçetyreteseraquattrocuatrovierquatrefour
panc
پنج		pancpyatʹpendecinquecincofünfcinqfive
şeş
شیش		şeşshestʹeksiseiseissechssixsix
haft
هفت		hewtsemʹeptasettesietesiebenseptseven
haşt
هشت		heştvosemʹoktoottoochoachthuiteight
noh
نه		newdevyatennianovenuevoneunneufnine
dah
ده		desdesyatʹdhekadiecidiezzehndixten
bist
بیست		vistdvadtsatʹeíkosiventiveintezwanzigvingttwenty
  • واژه‌ها
فارسیزازاکیگیلکیمازندرانیروسییونانیایتالیاییاسپانیاییآلمانیفرانسویانگلیسی
پدرPiperper/BebaOtetsPaterasPadroPadreVaterPéreFather
مادرMayeMar/n'naMar/NenaMatMiteraMadreMadreMutterMéreMother
برادرBıraBerarBerarBratAdelfosFratelloHermanoBruderFréreBrother
نامNameNome/NumeNumİmyaOnomaNomeNombreNameNonName
لبLewLab/MaçaLab/LuçeGubaCheíliLabbroLabioLippeLévreLip
منEzMoMenYaEgoIoEstoyIchJeI
توTıTi/TooTeTiEseisTi/TeTe/Ti/TuDuTu/ToiYou
ماMaAmo/AmanAma/EmaMyEmaisNoisNosotrosWirNousWe
مال منMıMo/MiMe/MiMoĭMouMioMiMeinMonMy
آریEyaAhaAreDaNaiSiSiJaVuiYes
هیچNêHech/Hiç'iHeçNeOchiNoNoNeinNonNo
در (میان)DeMiyenDele--DiDeBeiDeAt
غزالĞezaleĞezaleGhazelGazelKazéllaGazzellaGacelaGazelleGazelleGazelle
درBerDarDar/LooşDvarPórtaPortaPuertaPortreTorDoor
پاPa/LıngeLag/Lang/LingLingPodnozhiePódiPiedePataPiedFußFoot/Leg
زمینErdZiminBeneземной шарγηTerraTierraErdeTerreEarth
ستارهAstareRoja/RozhaEssare/Roja-AstériAstroEstrellaAstreSternStar
نوNeweNu/TazaNuNovyiNéosNuovoNuevoNouveauNeuNew
پُرPırrPoor/SarakalPerPolnyiPliriPienoPlenoPleinPrallFull
بزرگGırdPillaGatGromnyiMegálosGrandeGranGrandeGroßGreat
سیم (نقره)SêmSium/NoghoreNoghoreSerebroAsimiArgentoSueltoArgentSilberSilver
گربهPısınge/XonePiçaBameşiKotGataGattoGatoCatKittyKätzchen
گرگVergVerg/GoorgVergVolk----WolfWolf
مرغKergeKerk/Kark/KulushkanKergKuritsaKotópoulo---KükenChicken
مورچهMorcelaPootal/Pital/PitowlMelijeMeverçeMuravyei--AmeiseAmersePismire
میمونMeymûnMeymol/MeymonşadiMaimou-ScimmiaMono--Monkey
خانهBan/KeyeKhana/Khowna/JaSere----BâtimentBaunBuild
صدا (واک)VengVangVang--VoceVazVoix-Voice
مرگMerdMurdn/MargMargMertvyi-MortoMuertoMortMordMurder
موشMereMooshGalMysh-Mouse--MausMouse
تُنُک (پراکنده)TenıkGalafTanekTonki----DünnThin
لیموLêmoneLe'mu/LimboLimuLimonLemoniLimoneLimónZitroneCitronLemon
باقلهBeqlaBaqalaBakkeleBob--Haba-BohneBean
آبAweUw/Suma/AbAwU--AcquaAguaAqua/EauAqua/Water
پیشVerVar/Vija/VarjaVarProFronteFrenteVentral/AvantVorFront/Pre -
صفحهPele/PelgeValgValgPazh-PaginoPáginaPagePage/SeitePage
خوشWeşXojir/Xurum/XuşXejir/XeşVpolne----WohlWell

ویژگی‌ها

  • الفبای زازاکی

نظام آوایی زازا به نظام آوایی گیلکی و تالشی بسیار نزدیک است؛ با این تفاوت که نظام آوایی زازا از تعدادی آواهای دندانیِ تأکیدی نیز برخوردار است و تعداد مصوت‌های آن بیشتر است. در نظام اسمیِ تمامی گویش‌های زازاکی، معمولاً میان دو جنس مذکر و مؤنث تفاوت وجود دارد. در صرف اسم، دو حالت فاعلی و غیر فاعلی وجود دارد.
مانند فارسی، فعل دارای بن مضارع و بن ماضی است.

جمله‌های بعضی پایه‌های زازاکی و فارسی

پارسیزازاکی
چهÇı/Se
چگونه/چطورSenêna/Çıturiya
نام تو چیست؟?Namê to çıko
نام شما چیست؟?Namê şıma çıko
تو چند ساله ای؟?Tı çend serriya
چطوری؟ خوشی؟ (زن)?Tı çıturiya? Tı senêna
چطوری؟ خوشی؟ (مرد)?Tı senênê?, Tı çıturiyê
با تشکر از شما (مرد)Tı weş bê
با تشکر از شما (زن)Tı weş ba
تشکر می‌کنمTeşekur kenan
خدا از تو راضی باشدHoma to ra razi bo
این چیست؟ (مرد)?Eno çıko
این چیست؟ (زن)?Ena çıka
تو چی می‌کنی؟ (چه کار میکنّی؟) (زن)?Tı se kena
تو چی می‌کنی؟ (چه کار میکنّی؟)(مرد)?Tı se kenê
شما خِوش آمدیدŞıma xeyr amey
است (برای مردان)Esto
است (برای زنان)Esta
هست (غیر جنسی)Estê
نیست (برای زنان)çıniya/niesta
نیست (غیر جنسی)çıniyê/niestê
نیست برای مردان)çıniyo/niesto
آریEya
هیچNê
رفتنŞiyene
می‌آیندÊ yenê
تو چه گفتی؟?To se vat
تو چه میگوی؟ (زن)?Tı se vana
تو چه میگوی؟ (مرد)?Tı se vanê
خانهBan / Keye
دوستم (برای مردان)Embazê mı / dostê mı
دوستم/ مه همباز (برای زنان)Embaza mı
پسر من به پسر تو می‌گویدLacê mı lacê to ra vano
در دستهای من چیزی نماندZerrê destanê mı de çiyê nêmend

زازاکی جنوبی

زازاکی جنوبی یا دیملی (به زازاکی: Dımıli, Zazakiyê Veroci) گویش جنوبی زبان زازاکی است. این گویش زبان زازاکی در استان‌های دیاربکر، شانلی اورفا و آدی یامان در کردستان ترکیه رواج دارد. شمار گویشوران زازاکی جنوبی یا دیملی نزدیک به ۱،۵۰۰۰،۰۰۰ میلیون دانسته شده‌است.

جستارهای وابسته

  • مردم زازایی

پانویس

  1. ↑ «Kirmanckî, Kirdkî, Dimilkî, Zazakî». www.zazaki.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۲۹.
  2. ↑ دانشنامۀ‌ ایرانیکا: دِملی، نوشتۀ گارنیک آساتریان، منتشرشده در ۱۵ دسامبر ۱۹۹۵؛ بازدید در ۲۹ اوت ۲۰۲۱.
  3. ↑ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=diq
  4. ↑ http://books.google.de/books?id=LuVSkpVuAkAC&pg=PA385&dq=zazaki+paul+ludwig&hl=de&ei=SJ5NTs-oKcvG8QOagL26Bw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDUQ6AEwAQ#v=onepage&q=zazaki%20paul%20ludwig&f=false
  5. ↑ Kjeilen, Tore. "Zazaki". LookLex Encyclopaedia. Archived from the original on 8 January 2018. Retrieved 28 June 2017. Zazaki has earlier been classified under Kurdish. Similar to the Dimli language (mainly Iran), Zazaki's relation to Kurdish is clear, though, but influences from other languages and an independent history have set them apart.
  6. ↑ http://www.britannica.com/topic/Iranian-languages
  7. ↑ http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=diq
  8. ↑ http://www.jstor.org/discover/10.2307/4030804?uid=3739192&uid=2&uid=4&sid=21101221288217
  9. ↑ https://glottolog.org/resource/languoid/id/zaza1246
  10. ↑ , Encyclopedia of the developing world, Thomas M. Leonard, Taylor & Francis, 2006 ISBN 0-415-97662-6, 9780415976626, p.1576
  11. ↑ مرشد، سیاوش (۱۳۹۳). زبان زازا (دیمیلی). انتشارات بلخ. ص. ۱۳.
  12. ↑ گلیجانی مقدم، ندا (۱۳۹۵). «تحول معنایی واژه دیلم» (PDF). مطالعات تاریخ اسلام: ۱۱۱.
  13. ↑ دادگی، فرنبغ (۱۳۶۹). بندهش. ترجمهٔ بهار، مهرداد. انتشارات توس. ص. ۱۷۵.
  14. ↑ «Zazaki.NET: Roşan Lezgîn, Bîyografî».
  15. ↑ http://www.ethnologue.com/language/zza
  16. ↑ http://www.ethnologue.com/language/dıq

منابع

  • Michiel Leezenberg, Gorani Influence on Central Kurdish, ILLC-Department of Philosophy, University of Amsterdam
  • Terry Lynn Todd, A GRAMMER OF DIMILI also known as Zaza, University of Michigan, Ann Arbor, Electronic Publication 2008 ,
  • Raymond Gordon, Jr. , Editor. Ethnologue: Languages of the World. Fifteenth Edition.

(Classification of Zazaki Language.)

  • Paul, Ladwig. (1998) The Position of Zazaki Among West Iranian languages.
  • Gülşat Aygen, Zazaki/Kirmanckî Kurdish, Volume 479 of Languages of the World, Lincom Europa, 2010
  • راهنمای زبان‌های ایرانی جلد دوم، رودیگر اشمیت، ترجمه زیر نظر حسن رضایی باغ‌بیدی، انتشارات ققنوس، چاپ اول ۱۳۸۳، ص ۵۵۹

پیوند به بیرون

  • Ethnologue on Zazaki
  • Zazaki.net Zazaki Language and Literature
  • Kirdki.com Zaza History and Zazaki Literature
  • Dimilki.net About Zazaki
  • Kirmancki.net Zazaki Language and Literature, Only Zazaki
  • Dersim Info Only Zazaki news
  • [۱] بایگانی‌شده در ۴ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine Academic Research Center of Zazaki
  • [۲] Zazaki Wikipedia
آخرین نظرات
  • ترکیه
  • ترکیه
  • ترکیه
  • ترکیه
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.