زبان آلبانیایی
زبان آلبانیایی (به آلبانیایی: Gjuha shqipe، جیوها ش‌چیپه) زبانی است از خانوادهٔ زبان‌های هندواروپایی که نزدیک به ۶ میلیون گویشور دارد. خاستگاه این زبان آلبانی و کوزوو است ولی در دیگر جاهای بالکان که آلبانی‌زبانان زندگی می‌کنند مانند مقدونیه، مونته‌نگرو و جنوب صربستان نیز به این زبان سخن می‌گویند. هم‌چنین گروه‌های آلبانیایی زبان نیز در یونان، کرانه‌های جنوب خاوری ایتالیا و سیسیل به این زبان سخن می‌گویند. هم‌چنین کشورهایی که مهاجرانی از بالکان را در خود پذیرفته‌اند مانند کشورهای اسکاندیناوی، آلمان، بریتانیا، استرالیا، آمریکا، ترکیه و … هم گویشورانی به این زبان دارند. این زبان از دو گویش اصلی توسک (گویش جنوبی) و گِگ (گویش شمالی) تشکیل شده‌است. زبان رسمی/نوشتاری آلبانیایی بر اساس گویش توسک می‌باشد
| زبان آلبانیایی | |
|---|---|
شمار گویشوران | ۵٫۴ million (ca.۲۰۱۱) |
هندواروپایی
| |
| گویش‌ها | |
| الفبای لاتین (Albanian alphabet) Albanian Braille | |
| وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در |  آلبانی کوزوو مقدونیه شمالی مونته‌نگرو |
زبان اقلیت شناخته‌شده در | |
| تنظیم‌شده توسط | officially by the Social Sciences and Albanological Section of the Academy of Sciences of Albania |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۱–۶۳۹ | sq |
| ایزو ۲–۶۳۹ | alb (B) sqi (T) |
| ایزو ۳–۶۳۹ | sqi – کد همگانیکدهای اختصاصی: aae – [[Arbëreshë]]aat – [[Arvanitika]]aln – [[Gheg]]als – [[Tosk]] |
| گلاتولوگ | alba1267 |
| زبان‌شناسی | 55-AAA-aaa to 55-AAA-ahe (25 varieties) |
Current distribution of the Albanian language in اروپا: regions where Albanian is the language of the majority regions where Albanian is the language of a significant minority | |
دسته‌بندی
در سال ۱۸۵۴ میلادی زبان‌شناس آلمانی فرانتس بوپ این زبان را از خانوادهٔ زبان‌های هندواروپایی شمرد. این زبان در میان زبان‌های این خانواده در شاخه‌ای منحصربه‌فرد جای دارد.
برخی پژوهشگران بر این باورند که این زبان از زبان‌های ایلیری، داسی و تراکیه‌ای مشتق‌شده‌است. برخی هم این زبان را از خانوادهٔ زبان‌های اسلاوی، بالتیک یا ژرمنی می‌دانند.
همسنجی با دیگر زبان‌های هندواروپایی
| آلبانیایی | muaj | i ri / e re | nënë | motër | natë | hundë | tre | i zi /e zezë | i kuq / e kuqe | i/ e gjelbër/blertë | i/e verdhë | ujk |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| دیگر زبان‌های هندواروپایی | ||||||||||||
| سانسکریت | māsa | nava | mātṛ | svasṛ | nakti | nasa | tri | kāla | rudhira | hari | pīta | vṛka |
| فارسی | ماه | نو | مادر | خواهر | شب | دماغ | سه | سیاه | سرخ | سبز | زرد | گرگ |
| انگلیسی | month | new | mother | sister | night | nose | three | black | red | green | yellow | wolf |
| لاتین | mēnsis | novus | māter | soror | nox | nasus | trēs | āter, niger | ruber | viridis | flāvus, gilvus | lupus |
| رومانیایی | luna | nou/noi | mamă | soră | noapte | nas | trei | negru | roşu | verde | galben | lup |
| فرانسوی | mois | nouveau/neuf | mère | sœur | nuit | nez | trois | noir | rouge | vert | jaune | loup |
| ایتالیایی | mese | nuovo | madre/mamma | sorella | notte | naso | tre | nero | rosso | verde | giallo | lupo |
| ایرلندی | mí | nua | máthair | deirfiúr | oiche | srón | trí | dubh | dearg | glas, uaine | buí | mac tíre, faolchú |
| ویلزی | mis | newydd | mam | chwaer | nos | trwyn | tri | du (/di/) | coch, rhudd | gwyrdd, glas | melyn | blaidd |
| لاتویایی | mēnesis | jauns | māte | māsa | nakts | deguns | trīs | melns | sarkans | zaļš | dzeltens | vilks |
| یونانی باستان | μήν mēn | νέος néos | μήτηρ mētēr | αδελφή adelphē | νύξ núx | ῥίς rhís | τρεῖς treĩs | μέλας mélas | ἐρυθρός eruthrós | χλωρός khlōrós | ξανθός xanthós | λύκος lúkos |
| بلغاری | месец mesec | нов nov | майка majka | сестра sestra | нощ nošt | нос nos | три tri | черен čeren | червен červen | зелен zelen | жълт žălt | вълк vălk |
| صربی | месец mesec | нов nov | мајка, матер majka,mater | сестра sestra | ноћ noć | нос nos | три tri | црн crn | црвен crven | зелен zelen | жут žut | вук vuk |
| کروات | mjesec | nov | majka | sestra | noć | nos | tri | crn | crven | zelen | žut | vuk |
| لیتوانیایی | mėnesis/mėnuo | naujas | mama | sesuo/sesė | naktis | nosis | trys | juoda | raudona | žalia | geltona | vilkas |
سامانهٔ نوشتاری
از سدهٔ پانزدهم میلادی الفباهای گوناگونی را برای نگارش آلبانیایی به کار برده‌اند. برای این کار از حروف ایتالیایی یا یونانی و گاه عربی استفاده می‌شد. لهجهٔ توسک آلبانیایی را با الفبای یونانی و لهجهٔ چِگ را با الفبای لاتین می‌نوشتند. هردوی این لهجه‌ها را گاه با الفبای عربی که برای نگارش زبان ترکی عثمانی کاربرد داشت و نیز سیریلیک و برخی خط‌های بومی نیز می‌نوشتند. در سال ۱۹۰۸ میلادی به‌طور رسمی زبان آلبانیایی برپایهٔ لهجهٔ چِگ استانداردسازی شد و الفبای لاتین نیز با اصلاحاتی جنبهٔ رسمی یافت. پس از جنگ جهانی دوم لهجهٔ توسک لهجهٔ رسمی و همگانی آلبانیایی گردید.
منابع
- ↑ "Language and alphabet Article 13". Constitution of Montenegro. WIPO. 19 October 2007.
Serbian, Bosnian, Albanian and Croatian shall also be in the official use.
- ↑ (Franceschini 2014، صص. 533–534 [https://books.google.com.au/books?id=wKnnBQAAQBAJ&pg=PT536)
- ↑ "Application of the Charter in Serbia" (PDF). European Charter for Regional or Minority Languages. 11 June 2013. pp. 4–5, 9.
- ↑ Franceschini, Rita (2014). "Italy and the Italian-Speaking Regions". In Fäcke, Christiane (ed.). Manual of Language Acquisition. Walter de Gruyter GmbH. p. 546. ISBN 9783110394146.
- ↑ "Reservations and Declarations for Treaty No.148 – European Charter for Regional or Minority Languages". Council of Europe. Council of Europe. Archived from the original on 8 December 2015. Retrieved 3 December 2015.
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Albanian". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Albanian language». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۲ ژوئیه ۲۰۰۸.