اروپا
اُروپا [orūpā]، کوچک‌ترین قارۀ جهان بعد از استرالیا که از شبه‌جزایر غرب اوراسیا تشکیل شده، و 15/ 1 سطح خشکیهای کرۀ زمین را در خود جای داده است. این قاره از شمال به اقیانوس منجمد شمالی، از غرب به اقیانوس اطلس، و از جنوب (به ترتیب از غرب به شرق) به دریای مدیترانه، دریای سیاه، چالۀ کوما ـ مانیچ و دریای خزر محدود می‌شود. مرز شرقی این قاره (از شمال به جنوب) در طول کوههای شرقی اورال و رودخانۀ ژِم (اِمبا) امتداد دارد. جزایر و مجمع‌الجزایر اروپا عبارت‌اند از نُوایا زِملیا، ایسلند، جزایر بریتانیا، کُرس، ساردِنیا، سیسیل، کرِت، مالت و قبرس. شبه‌جزیره‌های اصلی این قاره شامل اسکاندیناوی، ایبِری، ایتالیا، بالکان و ژوتلند است. خط ساحلی قارۀ اروپا که به سبب وجود شمار فراوانی خلیج کوچک، آبـدره و دریـا بسیار نامنظم است، حدود 000‘38 کمـ طول دارد. مساحت این قاره 000‘400‘10 کمـ2 است.
ویژگیهای محیط طبیعی
بخش اعظم اروپا کم‌ارتفاع، و دارای عوارض پست طبیعی است. 5/ 3 خشکیهای این قاره کمتر از 180 متر، و 3/ 1 دیگر آن بین 180 تا 900 متر ارتفاع دارد. اروپا را می‌توان به دو بخش عمده تقسیم کرد. اروپای غربیِ شبه‌جزیره‌ای و اروپای شرقیِ قاره‌ای. این قاره از نظر شکل ناهمواری به چند منطقۀ معین تفکیک می‌شود: مرتفعات شمال غربی، اراضی کم‌ارتفاع، دشتها و اراضی مرتفع مرکزی، کوههای جنوبی ـ مرکزی و کنارۀ جنوبی. منطقۀ مرتفع منتهى‌الیه شمالی و شمال غربی به واسطۀ دشتهای مرتفع و کوهسارهای بسیار کهن مشخص، و اسکاندیناوی، ایسلند، ایرلند و بریتانیا را شامل می‌شود. بیش از نیمی از اروپا را اراضی کم‌ارتفاع تشکیل داده است. این قسمتها شامل دشت اروپای شرقی (به عرض 200‘ 3 کمـ از شمال به جنوب) در شرق، دشت اروپای شمای (شامل لهستان، شمال آلمان، جنوب اسکاندیناوی، بلژیک، هلند و شمال و غرب فرانسه)، دشتهای رومانی، بلغارستان و مجارستان و سرانجام، جنوب فنلاند است. مناطق دشتها و اراضی مرتفع مرکزی از دشتهای بلند و کوههای فرسایش یافته با سن متوسط تشکیل شده است و مرتفعات مرکز و جنوب آلمان، کوهستان مرکزی فرانسه (ماسیف سانترال)،کوهستان مرکزی اسپانیا (مِسِتا ثِنترال) و کوهستان بوهِمیا (در جمهوری چک) را شامل می‌شود. در جنوب این مناطق مرتفع، مجموعه‌ای از سیستمهای کوهستانی جـوان (از نظر زمین‌شنـاختی) با جهتی غربی ـ شرقی قرار دارند که بلندترین مرتفعات اروپا را شامل می‌شوند. این رشته‌کوهها عبارت‌اند از سیِرا نِواذا، پیرِنه، آلپ، آپِنینو، کارپات و بالکان. کنارۀ جنوبی اروپا با کوههای شکافته شده، شبه‌جزایر و جزایر جدا از هم است.
اروپا با برخورداری از رودخانه‌های متعدد، قاره‌ای پرآب به‌شمار می‌آید. آب بیشتر حوضه‌های آبگیر این قاره از طریق شبکه‌های بزرگ رودخانه‌ای به اقیانوس اطلس می‌ریزد. شبکه‌های رودخانه‌ای اروپا را می‌توان به 3 گروه اصلی تقسیم کرد: گروه اول مستقیماً از غرب و شمال به اقیانوس اطلس و دریاهای حاشیۀ آن (دریای شمال و دریای بالتیک) فرو می‌ریزند، گروه دوم از جنوب به دریای مدیترانه می‌ریزند، و گروه سوم از شرق و جنوب شرقی به دریاهای سیاه و خزر می‌پیوندند. رودخانۀ ولگا با برخورداری از بزرگ‌ترین حوضۀ آبگیر قاره (750‘359‘1 کمـ2) طویل‌ترین رودخانۀ اروپا (3529 کمـ) به‌شمار می‌رود. دیگر رودخانه‌های بزرگ اروپا عبارت‌اند از دانوب، دنیِپر، دُن، راین، ویستول، اِلب، رُن و اُدِر. دریاچه‌های اروپا که کمتر از 2٪ خاک این قاره را می‌پوشانند، اغلب منشأ یخچالی دارند. دریاچۀ لادوگا در شمال غربی روسیه، با 678‘ 17 کمـ 2 وسعـت، بزرگ‌تریـن دریـاچـۀ آب شیـریـن اروپـا سـت. یخچالهای طبیعی که اغلب در شمال این قاره واقع‌اند، حدود 000‘116 کمـ2 از مساحت آن را در بر دارند.
اروپا با قرارگیری در جنوب مدار قطبی شمال و شمال منطقۀ حاره، دارای آب و هواهای گوناگون است. این قاره 4 منطقۀ آب و هوایی دارد: آب و هوای دریایی در غرب با باران فراوان و دمای معتدل زمستانی و تابستانی؛ آب و هوای انتقالی در مرکز اروپا با 500 تا 000‘1 میلی‌متر باران سالانه، زمستانهای سرد و تابستانهای گرم؛ آب و هوای قاره‌ای در شمال شرقی با 250 تا 500 میلی‌متر باران سالانه،زمستانهای سرد طولانی و تابستانهای بسیار گرم؛ و آب و هوای مدیترانه‌ای در بخش ساحلی جنوب همراه با باران معتدل (500 تا 000‘1 میلی‌متر)، زمستانهای معتدل و مرطوب و تابستانهای بسیار گرم و خشک.
قارۀ اروپا از نظر پوشش گیاهی، ازشمال به‌جنوب به5 منطقۀ عمده تقسیم می‌شود: نوار باریک منطقۀ توندرا در منتهى‌الیه شمالی روسیه، اسکاندیناوی و ایسلند؛ منطقۀ جنگلهای مخروطی تایگا یا منطقۀ شمالی که به عنوان وسیع‌ترین منطقۀ جنگلی اروپا، در شمال روسیه (شمال قسمت علیای رودخانۀ ولگا) و اسکاندیناوی قرار دارد و منبع اصلی تأمین چوب اروپا به‌شمار می‌رود؛ منطقۀ جنگلهای مختلط خزان‌دار، با درختان بلوط، افرا، کاج، راش، غان، نارون و نم‌دار (زیزفون) که در سرتاسر قاره، از جزایر بریتانیا تا بخش مرکزی روسیۀ اروپایی امتداد دارد؛ منطقۀ مدیترانه‌ای جنوب اروپا، شامل جنگلها و نواحی درختچه‌ای تنک (جنگلهای ماکی) است.
اروپا از نظر منابع معدنی، بجز زغال‌سنگ و مقادیری نفت، گاز طبیعی، سنگ‌آهن، سرب و روی، چندان غنی نیست. اروپای غربی دارای ذخایر مهم نفت (حدود 2٪ کل ذخایر جهان) و گاز طبیعی (حدود 4٪ کل ذخایر جهان) است که بیشتر زیر دریای شمال قرار دارند.