زبان لاتگالی
زبان لاتگالی از زبان‌های بالتیک است که در کشور لتونی حدود یکصد و پنجاه هزار تن بدان سخن میگویند.
| لاتگالی | |
|---|---|
| latgalīšu volūda | |
| زبان بومی در | لاتویا, روسیه |
| منطقه | لاتگالیا, سلونیا, سیبری, باشقیرستان |
شمار گویشوران | 150,000 (بدون تاریخ) |
زبان‌های هندواروپایی
| |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | ltg |
تاریخچه
این زبان در حدود قرن هجدهم توسط مردم مناطق شرقی لتونی به عنوان زبان ادبی و نوشتاری تا حد زیادی ارتقا پیدا کرد.نخستین کتاب این زبان در سال 1753 نوشته شد که ترجمه‌ای بر انجیل بود.سیستم نگارش این زبان از خط لهستانی وام گرفته شد و ابتدا برای نگارش متون عهد عتیق بکار میرفت.بیشتر کتاب‌های زبان لاتگالی توسط کشیش‌های کاتولیک در قرن نوزدهم نوشته شد که به ادبیات و تقویم مسیحی اختصاص داشتند.پس از استقلال لتونی تلاش برای حفظ و بهبود وضعیت این زبان افزایش یافت و امروزه کتاب‌های قدیمی و جدید بسیاری از این زبان چاپ و منتشر می‌شود.
گویش‌ها
این زبان نیز به نوبه ی خود به سه گویش مختلف شمالی - مرکزی و جنوبی تقسیم بندی می‌شود که هرکدام از این گویش‌ها بر حسب منطقه لهجه هایی درون خود دارند.شمار اندکی از گویشوران این زبان نیز در روسیه و صربستان بسر میبرند.زبان ادبی قرن هجدهم بیشتر تحت تأثیر گویش جنوبی این زبان ارتقا یافت.
الفبا
برای این زبان الفبای لاتین را با رسم الخطی وام گرفته از خط لهستانی بکار میبرند.نوشتار این زبان تا حد زیادی نزدیک به لاتویایی است با این تفاوت که چند حرف این زبان در لاتویایی موجود نیست.حروف الفبای لاتگالی بدین شرح است:
| حروف کوچک | حروف بزرگ | تلفظ |
|---|---|---|
| A | a | [ɑ] |
| Ā | ā | [ɑ:] |
| B | b | [b] |
| C | c | [t͡s] |
| Č | č | [t͡ʃ] |
| D | d | [d] |
| E | e | [e] |
| Ē | ē | [e:] |
| F | f | [f] |
| G | g | [ɡ] |
| Ģ | ģ | [ɟ] |
| H | h | [x] |
| I | i | [i] |
| Y | y | [ɨ] |
| Ī | ī | [i:] |
| J | j | [j] |
| K | k | [k] |
| Ķ | ķ | [c] |
| L | l | [l] |
| Ļ | ļ | [ʎ] |
| M | m | [m] |
| N | n | [n] |
| Ņ | ņ | [ɲ] |
| O | o | [o] |
| Ō | ō | [o:] |
| P | p | [p] |
| R | r | [r] |
| S | s | [s] |
| Š | š | [ʃ] |
| T | t | [t] |
| U | u | [u] |
| Ū | ū | [u:] |
| V | v | [v] |
| Z | z | [z] |
| Ž | ž | [ʒ] |
نمونه زبانی
این زبان آثار ادبی و شعری قابل توجهی دارد.آرماند کوچنس از شاعران به نام لاتویایی به این زبان اشعاری را سروده است.برای نمونه به این قطعه میتوان اشاره کرد:
Tik skrytuļam ruodīs: iz vītys jis grīžās,
A brauciejam breinums, kai tuoli ceļš aizvess,
Tai vuorpsteite cīši pret sprāduoju paušās,
Jei naatteik - vacei gi dzejis gols zvaigznēs.
Pruots naguorbej ramu, juos lepneibu grūžoj,
Vys jamās pa sovam ļauds pasauli puormeit,
Bet nak jau sevkuram vīns kuorsynoj myužu
I ramaņu jumtus līk īguodu kuormim.
Na vysim tai sadar kai kuošam ar speini,
Sirds narymst i nabeidz par sātmalim tēmēt,
A pruots rauga skaitejs pa rokstaudža zeimem,
Kai riedeits, kod saulei vēļ vaiņuku jēme.
محاوره لاتگالی
| لاتگالی | لاتویایی | معنی فارسی |
|---|---|---|
| Vasals! | Sveiks! | سلام |
| Loba dīna! | Labdien! | روز خوش! |
| Muns vuords Eugeņs. | Mans vārds ir Eugeņs. | نام من اوژن است. |
| Šudiņ breineiga dīna! | Šodien ir brīnišķīga diena! | روز زیباییست! |
| Vīns, div, treis, niu tu breivs! | Viens, divi, trīs, nu tu esi brīvs! | یک, دو, سه شما آزادید(نوعی بازی کودکانه)) |
| Asu aizjimts itamā šaļtī! | Esmu aizņemts šobrīd! | من اکنون وقت ندارم! |
| Es tevi mīļoju! | Es tevi mīlu! | دوستت دارم! |
| Asu nu Latgolys. | Esmu no Latgales. | من اهل لاتگالیا هستم) |
| Maņ pateik vuiceitīs. | Man patīk mācīties. | دوست دارم یاد بگیرم |
نگاه مقایسه‌ای بین لاتویایی, لیتوانیایی و لاتگالی
| فارسی | لاتویایی | لاتگالی | لیتوانیایی | |
|---|---|---|---|---|
| دور و بر | apkārt | apleik | aplink | |
| همیشه | vienmēr | vysod | visad(a) | " |
| پرسیدن | taujāt, izjautāt | klaust | klausti, klausinėti | !" |
| دوشیزه | meita, meitene | mārga | mergina, merga | |
| روسری | lakatiņš | skareņa | skarelė | |
| لباس | kleita | sukne | suknelė | |
| شناکردن | peldēties | mauduotīs | maudytis | |
| نشستن | apsēsties | atsasēst | atsisėsti | |
| پاسخ دادن | atbildēt | atsaceit | atsakyti | ) |
| سرد | salts | solts | šalta | |
| اشتباه | kļūda | klaida | klaida | |
| صفحه | lappuse | puslopa | puslapis | |
| پایین | lejup | zamyn | žemyn | |
| و | un | i | ir | |
| خانواده | saime | saime | šeima | |
| شرق/خاور | rīti | reiti | rytai | |
| ایستادن | stāties | atsastuot | atsistoti | |
| دیگر/دیگری | cits | cyts | kitas | |
| قیچی | šķēres | zirklis | žirklės |
جستارهای وابسته
منابع