تهجد
| نیایش |
تَهَجُّد، به معنای شب‌خیزی برای خواندن نماز شب، آمرزش‌خواهی و قرائت قرآن است. بنا بر آیه «وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ» نماز شب بر پیامبر اکرم(ص) واجب و بر سایر مومنان مستحب است. تهجّد براساس احادیث، زینت آخرت، شرف مؤمن، موجب سلامت و صحت بدن، فراخی روزی، کفاره گناهان روز، خشنودی خداوند و چنگ زدن به اخلاق پیامبران است.
پیامبر اکرم(ص): هنگامى كه انسان با چشمان خواب‌آلود، از بستر لذتبخش خود برخيزد تا با نماز شبش پروردگار خود را خشنود كند، خداوند در مقابل فرشتگانش به او مى بالد و مى فرمايد: آيا بنده مرا نمى بينيد كه از رختخواب گوارايش برخاسته براى نمازى كه من بر او واجب نكردم. گواه باشيد كه او را بخشودم.
وسائل الشیعة، ج۸، ص: ۱۵۷
در لغت و اصطلاح
واژه تهجد از ریشه «ه ج د» است. راغب اصفهانی و طَبْرِسی اصل هُجود را به معنای «خوابیدن» دانسته‌اند، اما به گفته جوهری این واژه از اضداد است، چون در لغت به دو معنای «در شب خفتن» و «در شب بیدار شدن» آمده است. تهجّد در اصطلاح به معنای نماز شب است و متهجِّد کسی است که شبانگاه برای برپا داشتن نماز از خواب برمی خیزد.
وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ عَسَىٰ أَن يَبْعَثَكَ رَ‌بُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا (ترجمه: و پاسى از شب را زنده بدار، تا براى تو [به منزله] نافله‌اى باشد، اميد كه پروردگارت تو را به مقامى ستوده برساند.)
اسراء، ۷۹، ترجمه فولادوند.
در قرآن
در قرآن کریم، کلمه تهجد یک بار به کار رفته است: «وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ». بنابراین آیه، نمازشب بر پیامبر اکرم(ص) واجب شده است و پیامبر(ص) به سبب شب‌خیزی و تهجّد، مقام شفاعت در روز جزا را یافته است. مخاطب آیه مذکور رسول اکرم (ص) است ولی به موجب آیه «لَّقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَ‌سُولِ اللَّـهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»، به امت اسلامی نیز تهجّد توصیه شده است. همچنین از برخی احادیث برمی‌آید که نماز شب در اوایل ظهور اسلام واجب بوده و سپس سنّت مؤکد شده است.
اگرچه واژه تهجّد تنها یک بار در قرآن کریم آمده است، در سوره‌های متعدد به شب‌زنده‌داری و استغفار سحرگاهی تصریح شده است. آمرزش خواهی در سحرگاهان به عنوان یکی از ویژگیهای پرهیزگاران، شب‌زنده‌داری به عنوان یکی از صفات بندگان خدای رحمان و مؤمنان واقعی و دیگر موارد به این معنی ناظرند. همچنین در آیه دوم سوره مُزَّمِّل «قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا» (پاره‌ای از شب را بپاخیز)، مخاطب رسول اکرم(ص) است، ولی قیام در دل شب به حکم دیگر آیات و نیز احادیث به همگان توصیه شده است.
در احادیث
در احادیث نیز واژه تهجّد به معنای نماز شب به کار رفته و بر آن تأکید شده است، به طوری که آورده‌اند پیامبر اکرم(ص) پیش از رحلت، در ضمن وصایایی به امام علی(ع)، سه بار فرمود: «علیک بصلاة اللّیل».
براساس احادیث، تهجّد زینت آخرت (در برابر مال و فرزندان که زینت دنیاست) و شرف مؤمن، موجب سلامت و صحت بدن، فراخی روزی، کفاره گناهان روز، خشنودی خداوند و چنگ زدن به اخلاق پیامبران است. در برخی احادیث، کسی که اهل تهجّد نباشد، سرزنش شده است.
زمان تهجد
وقت تهجّد از نیمه شب تا طلوع فجر صادق است و هرچه به اذان صبح نزدیک‌تر باشد، فضیلت آن بیشتر است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ذیل «هجد»
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج ۶، ص ۶۶۸
- ↑ ذیل «هجد»
- ↑ فخررازی، التفسیرالکبیر، بی‌تا، ج ۲۱، ص ۲۹
- ↑ ابن منظور؛ ابن فارس، ذیل «هجد»
- ↑ إسراء: ۷۹
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴، ج ۱، ص ۴۸۴
- ↑ فخررازی، التفسیرالکبیر، بی‌تا، ج ۲۱، ص ۳۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج ۶، ص ۶۷۱؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج ۱۳، ص ۱۷۶
- ↑ رجوع کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج ۶، ص ۶۷۰
- ↑ به طور یقین زندگی رسول خدا برای شما سرمشق نیکویی بود؛ احزاب: ۲۱
- ↑ رجوع کنید به طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج ۲۹، ص ۷۸؛ ابوداوود، سنن ابی داود، ۱۴۰۱/۱۹۸۱، ج۲، ص۷۱-۷۲
- ↑ رجوع کنید به آل عمران: ۱۷؛ ذاریات: ۱۷-۱۸
- ↑ رجوع کنید به فرقان: ۶۴
- ↑ رجوع کنید به سجده: ۱۶
- ↑ رجوع کنید به زمر: ۹
- ↑ رجوع کنید به مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸۴، ص ۱۴۰
- ↑ برتو باد خواندنِ نماز شب؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴؛ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، بی‌تا، ج ۸، ص ۱۴۵
- ↑ رجوع کنید به حرّ عاملی، وسائل الشیعه، بی‌تا، ج ۸، ص ۱۴۵، ۱۵۷
- ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، بی‌تا، ج ۸، ص ۱۵۰؛ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸۴، ص ۱۴۴
- ↑ صدوق، ثواب الاعمال، ۱۳۶۴ش، ص ۴۱
- ↑ حرّعاملی، ج ۸، ص ۱۴۶؛ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸۴، ص ۱۳۶
- ↑ صدوق، ثواب الاعمال، ۱۳۶۴، ص ۴۱
- ↑ رجوع کنید به حرّ عاملی، وسائل الشیعه، بی‌تا، ج ۸، ص ۱۶۲؛ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸۴، ص ۱۶۲
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸۴، ص ۲۲۷
منابع
- صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، نجف ۱۹۷۲، چاپ افست قم، ۱۳۶۴ش.
- صدوق، من لایحضره الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۴ق.
- ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۰ق.
- ابوداوود، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داود، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
- جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحّاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، چاپ احمدعبدالغفور عطار، قاهره ۱۳۷۶، چاپ افست بیروت، ۱۴۰۷ق.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، موسسة آل البیت لإحیاء التراث، بی‌تا.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمدسیدکیلانی، تهران؟] ۱۳۳۲ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۱۲ق.
- فخررازی، محمدبن عمر، التفسیرالکبیر، قاهره، بی‌تا، چاپ افست تهران، بی‌تا.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق، چاپ دوم.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: