خالد بن سعیدخالد بن سعید بن عاص بن امیة بن عبدشمس، از نخستین ایمان آورندگان به اسلام می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - اسلام آوردن خالد ۳ - اسلام آوردن خالد ۳.۱ - سرزنش خالد توسط پدرش ۳.۲ - مهاجرت خالد به حبشه ۳.۳ - خالد در حبشه ۳.۴ - وکالت خالد در عقد نکاح همسر پیامبر ۳.۵ - بازگشت خالد از حبشه ۳.۶ - کتابت خالد ۳.۷ - حج و غزوات خالد ۳.۸ - شرکت خالد در مأموریتهای مختلف ۳.۹ - حاکم شدن خالد ۳.۱۰ - مأموریت خالد در یمن و صنعا ۳.۱۱ - بیرون راندن خالد از یمن ۳.۱۲ - خالد بعد از وفات پیامبر ۳.۱۳ - خودداری خالد از بیعت با ابوبکر ۳.۱۴ - بیعت خالد با ابوبکر ۳.۱۵ - مخالفت عمر بن خطاب با خالد ۳.۱۶ - فرماندهی خالد در جنگها ۳.۱۷ - زمان و محل شهادت خالد ۴ - از اصحاب بودن خالد ۵ - نجیب بنی امیه ۶ - فهرست منابع ۷ - پانویس ۸ - منبع ۱ - نسب خالد بن سعیدوی از قریش و کنیه‌اش ابوسعید بود. [۱]
بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، ص۶.
پدرش معروف به ابواُحَیْحَة، از بزرگان مکه و از مخالفان شدید پیامبر بود که تا پایان عمر اسلام نیاورد. [۴]
ابن‌عبدالبر القرطبی، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۲، ص۴۲۴.
مادرش، لبینة معروف به امّ خالد، دختر خَبّاب(حباب)بن عبدیالیل‌بن ناشب از مردم ثَقیف بود. ۲ - اسلام آوردن خالدخالد بن سعید قبل از برادرانش اسلام آورد.در زمان دعوت پنهانی پیامبر به اسلام گروید و وی را سومین، چهارمین یا پنجمین مسلمان دانسته‌اند. [۱۰]
یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۲۳.
۲ - اسلام آوردن خالدسبب اسلام آوردن خالد بن سعید را چنین نقل کرده‌اند که او در خواب دید بر لبۀ پرتگاهی مشرف بر آتش قرار دارد و پدرش سعی دارد او را در آن افکند، در آن حال پیامبر او را کنار کشید و از افتادن در آتش نجات داد. خالد بن سعید رؤیای خویش را صادقه یافت و آن را برای ابوبکر بازگو کرد و به توصیه ابوبکر به اسلام راغب گشت. وی در اَجیاد نزد پیامبر حاضر شد و اسلام آورد. ۳.۱ - سرزنش خالد توسط پدرشهنگامی که سعید بن عاص -که از مخالفان سرسخت پیامبر بود- از مسلمان شدن پسرش آگاهی یافت، خالد را بسیار سرزنش کرد، به وی ناسزا گفت و او را به شدت کتک زد، به گونه‌ای که عصای خود را بر سرش شکست و حتی صحبت کردن با او را برای خانواده‌اش منع کرد. پس از آن، خالد نزد پیامبر رفت و ملازم وی شد. گاه نیز به تنهایی در اطراف مکه نماز می‌گزارد. چون خالد بن سعید در تصدیق پیامبر و پیروی از او اصرار ورزید، پدرش او را حبس کرد و او را سه روز در آفتاب سوزان مکه نگه داشت. خالد از زندان پدر گریخت و در نواحی اطراف مکه مخفی شد. ۳.۲ - مهاجرت خالد به حبشهبا شدت گرفتن آزار و اذیت کافران، خالد بن سعید همراه عده‌ای از مسلمانان و به دستور پیامبر به سرزمین حبشه مهاجرت کرد. با توجه به اینکه مسلمانان در دو نوبت به سرزمین حبشه مهاجرت کردند، در مورد زمان مهاجرت خالد بن سعید بین مورخان اختلاف است. بیشتر مورخان مهاجرت او را در نوبت دوم (یعنی در سال پنجم بعثت) و برخی دیگر در نوبت اول [۱۴]
ابن‌حجر عسقلاني، الاصابة في تمييز الصحابه، ج۲، ص۲۳۶.
دانسته‌اند.
۳.۳ - خالد در حبشهخالد بن سعید همسر خود هُمَیْنَه/ اُمَیمه/ امینه، دختر خلف بن اسعد خزاعی، را نیز به همراه خود به حبشه برد. پسر او به نام سعید و دخترش به نام اَمَه (امّ خالد) در حبشه متولد و بزرگ شدند و بعدها، امه به ازدواج زبیر بن عوام درآمد. [۱۸]
ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، همانجا.
۳.۴ - وکالت خالد در عقد نکاح همسر پیامبردر بعضی روایات آمده است که خالد بن سعید در حبشه وکیل عقد نکاح ام حبیبه، از زنان پیامبر، بوده، که این نشان‌دهندۀ جایگاه و مقام خالد بن سعید نزد پیامبر است. ۳.۵ - بازگشت خالد از حبشهخالد بن سعید در سال هفتم هجرت همراه دیگر مهاجران حبشه به سرزمین حجاز بازگشت و در خیبر (در پایان جنگ خیبر) به حضور پیامبر رسید. پیامبر از آنان استقبال کرد و بسیار اظهار خشنودی نمود و به وی و دیگر مهاجران حبشه، با اینکه در جنگ شرکت نداشتند، از غنایم خیبر سهم داد. خالد بن سعید سپس همراه پیامبر و دیگر مسلمانان به مدینه وارد شد. [۲۱]
ابن‌عبدالبر القرطبی، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب،ج۲، ص۴۲۱.
مورخان خالدبن سعید را از جمله کاتبان و منشیان پیامبر نام برده‌اند. [۲۲]
جهشیاری، کتاب الوزراء و الکتاب، ص۹.
۳.۶ - کتابت خالداو در مکه و پیش از هجرت برای پیامبر کتابت می‌کرد. گفته شده است که وی نخستین کسی بود که عبارت «بسم‌اللّه‌الرحمن‌الرحیم» را نوشت. [۲۴]
ابن‌عبدالبر القرطبی، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب،ج۲، ص۴۲۱.
پس از هجرت نیز در مدینه، نامه پیامبر برای اهل طائف و نمایندگان آنان را نوشت و به هیئت نمایندگی ثقیف داد. وی همچنین در مدینه در مذاکرات صلح بین پیامبر و آنان وساطت کرد تا آنکه این هیئت مسلمان شدند. ۳.۷ - حج و غزوات خالدخالد بن سعید پس از بازگشت از حبشه همراه رسول خدا و دیگر مسلمانان در حج عمرة القضا، فتح مکه، و غزوات حنین، طائف و تبوک حضور یافت. [۲۶]
ابن‌عبدالبر القرطبی، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب،ج۲، ص۴۲۱.
۳.۸ - شرکت خالد در مأموریتهای مختلفخالد در مأموریتهایی که پیامبر به وی می‌داد شرکت فعال داشت، از جمله هنگامی که عمرو بن مَعْدی کَرِب مرتد شد و سر به شورش برداشت، پیامبر علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام را به همراه سپاهی از مهاجران از جمله خالد بن سعید که پیشاهنگ سپاه بود، به سوی عمرو و قوم او فرستاد. پس از سرکوبی شورشیان و فرار عمرو بن معدی کرب، علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام خالد را برای اخذ صدقات (مالیات زکات)، همانجا گمارد و به او فرمان داد که هرکس از فراریان مراجعت نمود و ایمان آورد او را امان دهد. بعد از بازگشت علی علیه‌السلام، عمرو بن معدی کرب نزد خالد بن سعید رفت و دوباره مسلمان شد. ۳.۹ - حاکم شدن خالددر اواخر عمر پیامبر، پس از مرگ باذان/ باذام، امیر ایرانی و مسلمان یمن، پیامبر خالد بن سعید را حاکم منطقه مابین نجران و زُبید نمود. این انتصاب ظاهرآ در سال دهم هجرت صورت گرفته است، زیرا در این سال فَروَةبن مُسَیْک مرادی همراه هیئتی در مدینه به حضور پیامبر اکرم رسید و رسول خدا ضمن آنکه وی را بر قومش (مراد) و بر زبید و قبیله مَذْحِج امارت و ریاست داد، خالد بن سعید بن عاص را نیز به عنوان عامل خود برای گردآوری صدقات، همراه وی به یمن فرستاد. ۳.۱۰ - مأموریت خالد در یمن و صنعاخالد بن سعید بنابه روایتی، از سوی پیامبر مأمور گردآوری مالیات یمن و به قولی مأمور مالیات مذحج و عامل صنعا گردید، که در هر صورت، تا زمان وفات پیامبر عامل یمن باقی ماند. [۳۳]
یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۷۶.
[۳۴]
ابن‌عبدالبر القرطبی، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب،ج۲، ص۴۲۱.
۳.۱۱ - بيرون راندن خالد از يمندر سال دهم هجرت، اَسْوَد عَنْسی (متوفی سال ۱۱) ادعای پیغمبری کرد و سر به شورش برداشت و قبیله مذحج از او پیروی کردند. چون کار اسود عنسی بالا گرفت و بر سراسر یمن مسلط شد، خالد بن سعید را از منطقۀ تحت حکومت خود بیرون راند. ۳.۱۲ - خالد بعد از وفات پيامبرپس از وفات پیامبراکرم، خالد بن سعید و برادرانش، اَبان و عمرو، که یکی عامل پیامبر در بحرین، و دیگری در تَیماء و خیبر بودند، به مدینه بازگشتند و گفتند که پس از رسول خدا برای کسی کار نمی‌کنند. [۳۶]
ابن‌عبدالبر القرطبی، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب،ج ۲، ص۴۲۲ـ۴۲۳.
۳.۱۳ - خودداري خالد از بيعت با ابوبکرخالد بن سعید که پس از ماجرای سقیفه و انتخاب ابوبکر به خلافت، به مدینه رسیده بود، جزو دوازده نفری بود که از بیعت کردن با ابوبکر خودداری کردند. [۳۷]
یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۱۲۴.
[۳۸]
یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۱۲۶.
برادرش ابان نیز در این امر با او همراهی نمود. خالد بن سعید گفته بود که «ما از بنی‌هاشم تبعیت خواهیم کرد» [۴۰]
یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۱۳۳.
وی که قائل به خلافت علی بن ابی‌طالب بود، قصد بیعت با او کرد و به آن حضرت گفت «به خدا سوگند هیچکس در میان مردم شایسته‌تر از تو برای جانشینی پیامبر نیست». [۴۲]
یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۱۲۴، ۱۲۶.
۳.۱۴ - بيعت خالد با ابوبکرپس از آنکه علی علیه‌السلام با ابوبکر بیعت کرد [۴۴]
یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۱۲۶.
بنی‌هاشم و دیگر هواخواهان آن حضرت نیز همچون خالد بن سعید با ابوبکر بیعت کردند. ابن سعد گفته است خالد بن سعید پس از سه ماه با ابوبکر بیعت کرددو ماه [۴۷]
طبری، تاریخ، ج۳، ص۳۸۷.
۳.۱۵ - مخالفت عمر بن خطاب با خالدخودداری خالد بن سعید از بیعت با ابوبکر بیش از آنکه بر ابوبکر گران آید، بر عمر گران آمده بود و بعدها در موارد مختلف، عمر با استناد بر این سابقه، با خالد بن سعید مخالفت می‌کرد، از جمله در سال ۱۳، هنگامی که ابوبکر تصمیم گرفت سپاه اسلام را به شام بفرستد، خالد بن سعید را به فرماندهی لشکر مسلمانان گمارد و پرچم را به او داد، اما عمر بیعت نکردن خالد و سخنان وی را در مخالفت با ابوبکر، به او یادآوری کرد و بر عزل خالد اصرار نمود. ابوبکر نیز خالد بن سعید را قبل از حرکت سپاه عزل کرد. خالد بن سعید با مناعت طبع پرچم را پس داد و گفت «به خدا ولایت شما مرا مسرور نکرد و نیز عزل شدن از سوی شما، مرا ناراحت نساخت». [۴۹]
یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۱۳۳.
[۵۰]
طبری، تاریخ،ج۳، ص۳۸۷ـ۳۸۸.
با این حال، ابوبکر به وی مأموریت داد تا در تیماء، از شهرهای شام، مستقر شود و اعراب اطراف را برای جنگ گرد آورد و فقط کسانی را بپذیرد که مرتد نشده باشند و جز با کسانی که به جنگ وی آیند، جنگ نکند [۵۳]
طبری، تاریخ،ج۳، ص۳۸۸.
۳.۱۶ - فرماندهي خالد در جنگهاعدۀ بسیاری گرد خالد جمع شدند. خبر آمادگی و اردوی او به رومیان رسید. رومیان از اعراب شام، از قبایل بَهراء، سلیح، تنوخ، غسان، کلب و لخم و جذام، کسانی را برای جنگ با او آماده کردند. خالد بن سعید نامه‌ای در این باره به ابوبکر نوشت. ابوبکر هم دستور داد که با احتیاط پیشروی کند. خالد بن سعید حمله کرد و آن قبایل را پراکنده ساخت و در محل قبایل اردو زد و همه افراد قبایل به اسلام گرویدند. یکی از سرداران روم به نام باهان به جنگ با خالد بن سعید پرداخت. در این جنگ، عده‌ای از رومیان کشته و بقیه منهزم گشتند. خالد بن سعید از ابوبکر مدد خواست. ابوبکر نیز لشکری به فرماندهی ذوالکَلاع و عِکرمة بن ابی‌جهل به کمک او فرستاد. ولید بن عُقبه نیز با لشکر خود وی را یاری کرد. [۵۵]
طبری، تاریخ،ج۳، ص۳۸۸ـ۳۸۹، ۳۹۱.
۳.۱۷ - زمان و محل شهادت خالددر مورد محل و زمان شهادت خالد بن سعید چند روایت تاریخی وجود دارد. طبق روایتی او در جنگ اَجنادَین/ اَجنادین با رومیان و اهالی شام (سال ۱۳)، در زمان حیات ابوبکر به شهادت رسید. [۵۷]
ابن‌عبدالبر القرطبی، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب،ج۲، ص۴۲۲.
[۵۹]
ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۲، ص۳۲۹.
بنابه روایت دیگر، او در جنگ مَرْج الصُّفَّر در شام شهید شده است. این جنگ در آغاز خلافت عمر در سال ۱۴، و به قولی در زمان ابوبکر در سال ۱۳، روی داد. [۶۱]
ابن‌عبدالبرّ؛ ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۲، ص۲۳۸ـ۲۳۹.
طبق روایتی دیگر، در واقعۀ مرج‌الصّفّر فقط پسر خالد شهید شد و خالد خود از معرکه گریخت. به این شرح که چون خالد با رومیان نبرد کرد و در تعقیب باهان تا مرج‌الصّفّر در نزدیکی دمشق پیش رفت، در محاصرۀ سپاه باهان افتاد. باهان حمله کرد و سعید پسر خالد را با گروهی که به همراه داشت، کشت. خالد چون این خبر را شنید، گریخت و تا ذی‌المَرْوَه عقب رفت و ابوبکر دستور داد همانجا بمانند تا بعدآ به کار آنان رسیدگی کنند. [۶۲]
طبری، تاریخ،ج۳، ص۳۹۱.
روایات دربارۀ تاریخ و تقدم و تأخر جنگهای اجنادین و مرج‌الصّفّر و یرموک متفاوت است. ابن قتیبه مرگ خالد را در جنگ یرموک نوشته است. [۶۵]
ابن قتیبه دینوری، الإمامة والسياسة، ص۲۹۶.
۴ - از اصحاب بودن خالددر کتب رجال، خالد بن سعید را در زمره اصحاب رسول خدا ذکر کرده‌اند و شیخ طوسی در رجال خود از او یاد کرده است. ۵ - نجیب بنی امیهاز خالد بن سعید به «نجیب بنی‌امیه» یاد شده است. ۶ - فهرست منابع• ابن‌اثیر، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، چاپ محمدابراهیم بنا، محمداحمد عاشور و محمود عبدالوهاب فاید، بیروت، ۱۹۷۰. • ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ. • ابن بابویه، کتاب الخصال، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۳ / ۱۳۶۲ش. • ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲ /۱۹۹۲. • ابن‌سعد، الطبقات الکبری، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۵ /۱۹۸۵. • یوسف‌بن عبداللّه ابن‌عبدالبر القرطبی، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲. • ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵. • سیدمحمدمهدی بحرالعلوم، رجال السید بحرالعلوم، الفوائد الرجالیه، تهران ۱۳۶۳ش. • بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۹؛ • ابوعبداللّه محمدبن عبدوس جهشیاری، کتاب الوزراء و الکتاب، قاهره ۱۳۵۷ /۱۹۳۸. • طبری، تاریخ،تاریخ، بیروت. • ابوجعفرمحمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵. • یعقوبى، تاریخ. ۷ - پانویس۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مقاله خالد بن سعید، ص۵۹۸۶. |