حنظلة بن ابی‌عامر حَنظلة بن ابی عامر، معروف به غسیل الملائکه، از اصحاب پیامبر اکرم است و از شهدای جنگ اُحُد می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - پدر حنظله ۲.۱ - گرفتن اجازه برای کشتن پدر ۳ - ماندن حنظله پیش همسر به اذن پیامبر ۴ - خواب دیدن شهادت حنظله توسط همسر ۵ - کشته شدن حنظله ۶ - غسل دادن حنظله توسط ملائکه ۷ - اهمیت کشته شدن حنظله نزد مشرکان ۸ - برخورد ابوعامر با پیکر حنظله ۹ - خوداری مشرکان از مثله کردن حنظله ۱۰ - مباهات اوسیان به حنظله در برابر خزرجیان ۱۱ - حنظله از کاتبان وحی ۱۲ - شخصیت پدر حنظله ۱۲.۱ - رهبانیت ابوعامر زمان جاهلیت ۱۲.۲ - دانش داشتن ابوعامر ۱۲.۳ - در سر داشتن سودای پیامبری ۱۲.۴ - تحریک دشمنان بر علیه پیامبر ۱۲.۵ - آغازگر جنگ احد ۱۲.۶ - فرار به طائف و شام بعد از فتح مکه ۱۲.۷ - ساختن مسجد ضرار به تحریک ابوعامر ۱۲.۸ - تصمیم بر شکافتن قبر مادر پیامبر ۱۳ - فرزند حنظله ۱۳.۱ - شخصیت فرزند حنظله ۱۳.۲ - رهبری فرزند حنظله در ماجرای حره ۱۳.۳ - فرزندان عبداللّه بن حنظله ۱۳.۴ - راوی بودن عبداللّه بن حنظله ۱۳.۵ - ناقلین روایت عبداللّه بن حنظله ۱۴ - فهرست منابع ۱۵ - پانویس ۱۶ - منبع ۱ - تیره و قبیله حنظلهحنظله از تیره بنو عمرو بن عوف از قبیله اَوْس می‌باشد. [۱]
ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۳۳۳، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره (۱۹۸۲).
۲ - پدر حنظلهحنظله فرزند ابوعامر عَبدعَمرِو بن صیفی، از شخصیت‌های مهم روزگار جاهلیت، بود. ۲.۱ - گرفتن اجازه برای کشتن پدروی و عبداللّه بن عبداللّه اُبَیّ چندی پس از مسلمان شدن، از پیامبر اجازه خواستند تا پدرانشان را بکشند، اما پیامبر آنان را از این کار منع کرد. [۲]
ابن حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۱، ص۳۶۱، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت .
سبب این بود که ابوعامر و عبداللّه بن ابیّ، منافق مشهور صدر اسلام، پس از هجرت پیامبر اکرم به مدینه، به پیامبر حسادت ورزیدند. عبداللّه بن ابیّ نفاق ورزید و در مدینه ماند، اما ابوعامر به همراه عده‌ای از جوانان اَوس به مکه نزد قریشیان رفت. [۳]
ابن قدامه، الاستبصار فی نسب الصحابة من الانصار، ج۱، ص۲۸۹، چاپ علی نویهض، (بیروت ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲).
۳ - ماندن حنظله پیش همسر به اذن پیامبربراساس منابع، حنظله که تازه ازدواج کرده بود، با اجازه پیامبر اکرم، شبِ پیش از جنگ احد در کنار همسرش ماند و صبح روز نبرد، عازمِ میدان شد. [۵]
محمد بن عمر واقدی، کتاب المغازی، ج۱، ص۲۷۳، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶.
[۷]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۷۹، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰.
۴ - خواب دیدن شهادت حنظله توسط همسرپیش از عزیمت حنظله به میدان نبرد، همسرش جمیله، دختر عبداللّه بن اُبَیّ، بنابر خوابی که در آن شب دیده و آن را به شهادت شوهرش تعبیر کرده بود، [۹]
محمد بن عمر واقدی، کتاب المغازی، ج۱، ص۲۷۳، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶.
چهار تن از خویشانش را به شهادت گرفت که آن شب را با حنظله گذرانده است، زیرا می‌ترسید بر سر فرزندی که ممکن بود از این وصلت به وجود آید نزاعی در بگیرد. ۵ - کشته شدن حنظلهحنظله در میدان جنگ بر ابوسفیان چیره شد و خواست سر ِ وی را از تنش جدا سازد، اما شَدّاد بن اسود بن شعوب، حنظله را به قتل رساند. ۶ - غسل دادن حنظله توسط ملائکهدر این هنگام پیامبر اکرم فرمودند: «فرشتگان او را غسل می‌دهند». از آن پس، حنظله به غسیل الملائکه و فرزندانش به بَنو غسیل الملائکه مشهور شدند. [۱۳]
ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۶، ص۱۹، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
۷ - اهمیت کشته شدن حنظله نزد مشرکانکشته شدن حنظله در جنگ احد چنان مهم تلقی شد که مشرکان قریش، خاصه ابوسفیان، درباره آن اشعار و رجزهایی سرودند، [۱۴]
طبری، تاریخ (لیدن)، ج۱، ص۱۴۱۲ـ۱۴۱۳.
از آن جمله رجز ِ معروف «حنظلةٌ بحنظلةٍ» بود که ابوسفیان به تلافی شکست بدر و کشته شدنِ فرزندش، حنظله، سرود. [۱۶]
محمد بن عمر واقدی، کتاب المغازی، ج۱، ص۲۹۶ـ۲۹۷، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶.
[۱۷]
طبری، تاریخ (لیدن)، ج۱، ص۱۴۱۰.
۸ - برخورد ابوعامر با پیکر حنظلهپس از خاتمه جنگ، شایع شد که پیامبر کشته شده است. ابوسفیان و ابوعامر به دنبالِ پیکر پیامبر می‌گشتند که به جسد حنظله برخوردند، ابوعامر پس از دیدن پیکر فرزندش، ضمن خواندن مرثیه برای او، گفت او برای من از تمامی کشته شدگان احد گرامی‌تر است. [۱۸]
محمد بن عمر واقدی، کتاب المغازی، ج۱، ص۲۳۷چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶.
۹ - خوداری مشرکان از مثله کردن حنظلهقریشیان، به درخواست ابوعامر، از مُثله کردن حنظله خودداری کردند. [۱۹]
محمد بن عمر واقدی، کتاب المغازی، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶.
[۲۰]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۹۱، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰.
۱۰ - مباهات اوسیان به حنظله در برابر خزرجیانحنظله از افرادی بود که اَوسیان پیوسته به وجود او در برابر خزرجیان مباهات می‌کردند. [۲۱]
ابن قدامه، الاستبصار فی نسب الصحابة من الانصار، ج۱، ص۲۸۸ـ۲۸۹، چاپ علی نویهض، (بیروت ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲).
۱۱ - حنظله از کاتبان وحیرامیار [۲۳]
محمود رامیار، تاریخ قرآن، ج۱، ص۲۶۴، تهران ۱۳۶۹ش.
نام حنظله را در زمره کاتبان وحی آورده است.۱۲ - شخصیت پدر حنظلهابوعامر، پدر حنظله، که بزرگ قبیله اَوس بود. [۲۴]
احمد بن علی مَقریزی، امتاع الاسماع بما للنبی صلی‌اللّه‌علیه‌وسلم من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، ج۱، ص۱۳۲، چاپ محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
۱۲.۱ - رهبانیت ابوعامر زمان جاهلیتابوعامر در روزگار جاهلیت رهبانیت می‌ورزید و از قیامت و دین حنیف سخن می‌گفت و به «راهب» شهرت داشت. ۱۲.۲ - دانش داشتن ابوعامروی همچنین واجدِ دانشِ اهل کتاب بود. [۲۶]
ابن شبّه نمیری، تاریخ المدینة المنورة: اخبار المدینة النبویة، ج۱، ص۵۳، چاپ فهیم محمد شلتوت، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۲.۳ - در سر داشتن سودای پیامبریبه نوشته، بلاذری [۲۷]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۴۹، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰.
وی که سودای پیامبری در سر داشت، پس از گفتگویی طولانی با پیامبر اکرم به رغم ادعای حنیفیّت، از سوی پیامبر فاسق خوانده شد. ۱۲.۴ - تحریک دشمنان بر علیه پیامبرابوعامر پس از این گفتگو به خشم آمد و همراه ۶۵ تن به قریش پیوست و در آن‌جا به تحریک مشرکان قریش و یهودیان و انصار مدینه بر ضد پیامبر پرداخت. [۳۰]
احمد بن علی مَقریزی، امتاع الاسماع بما للنبی صلی‌اللّه‌علیه‌وسلم من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، ج۱، ص۱۳۲، چاپ محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
۱۲.۵ - آغازگر جنگ احدوی در جنگ بَدر با مشرکان قریش همراهی نکرد، ولی در غزوه احد نخستین کسی بود که جنگ را آغاز کرد [۳۱]
محمد بن عمر واقدی، کتاب المغازی، ج۱، ص۲۲۳، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶.
و حتی گودالهایی بر سر راه مسلمانان حفر کرد که از قضا یکی از مشرکان که قصد کشتن پیامبر را داشت در یکی از آن‌ها افتاد و مسلمانان او را به قتل رساندند. [۳۲]
محمد بن عمر واقدی، کتاب المغازی، ج۱، ص۲۵۲، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶.
۱۲.۶ - فرار به طائف و شام بعد از فتح مکهابوعامر بعد از فتح مکه به طائف گریخت و پس از مسلمان شدن مردم طائف، سرانجام به شام رفت. ظاهراً در آن‌جا بود که وی به فکر گردآوری سلاح و سپاه برای حمله به مدینه افتاد، اما در همانجا، در سال نهم یا دهم هجری، از دنیا رفت. [۳۴]
طبری، تاریخ (لیدن)، ج۱، ص۱۷۴۰.
۱۲.۷ - ساختن مسجد ضرار به تحریک ابوعامرمسجد معروف به مسجد ضرار - که طبق آیه ۱۰۷ سوره توبه، پیامبر اکرم مأمور تخریب آن شد - به تحریک ابوعامر ساخته شده بود، تا پس از پیروزی بر پیامبر اکرم، وی در آن‌جا برایشان سخنرانی کند و حتی بر اساس منابع، منظور قرآن از عبارت «وَ اِرصاداً لِمَنْ حارَبَ اللّهَ و رَسولَهُ» در این آیه ابوعامر بوده است. [۳۶]
محمد بن عمر واقدی، کتاب المغازی، ج۳، ص۱۰۷۳، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶.
[۳۷]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۲۹ـ۳۳۰، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰.
۱۲.۸ - تصمیم بر شکافتن قبر مادر پیامبربه نوشته مقریزی، [۳۸]
احمد بن علی مَقریزی، امتاع الاسماع بما للنبی صلی‌اللّه‌علیه‌وسلم من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، ج۱، ص۱۳۲، چاپ محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
ابوعامر مصمم شده بود قبر آمنه، مادر پیامبر اکرم، را بشکافد، اما به خواست خدا از این کار بازماند.۱۳ - فرزند حنظلهفرزندِ حنظله (عبداللّه، کنیه‌اش ابوعبدالرحمان و به قولی ابوبکر)، که از صغارِ صحابه پیامبر اکرم محسوب می‌شد، [۳۹]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۱۴۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۱ـ۸۰ه، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸.
نُه ماه بعد از شهادت حنظله و واقعه احد متولد شد.۱۳.۱ - شخصیت فرزند حنظلهاو بعدها به عنوان مردی صالح، با فضیلت، بزرگوار و عابد وصف شده است که از شدت تواضع همواره چشم بر زمین می‌دوخت. ۱۳.۲ - رهبری فرزند حنظله در ماجرای حرهآنچه وی را در تاریخ اسلام مشهور کرده است، به غیر از فرزند حنظله بودن، رهبری وی در ماجرای حَرّه است. ۱۳.۳ - فرزندان عبداللّه بن حنظلهابن حزم [۴۲]
ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۳۳۳، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره (۱۹۸۲).
از بازماندگان عبداللّه بن حنظله فقط به بنو ربیع، از فرزندان عبدالسلام بن عبداللّه، اشاره کرده است که در قُرطُبه متولی اَهراء (خانه بزرگی که در آن خوراکی‌های دربار را نگهداری می‌کردند) بودند، اما ابن سعد، در ذیل نام همسران و فرزندان عبداللّه بن حنظله، به فرزندی به نام عبدالسلام اشاره نکرده است.۱۳.۴ - راوی بودن عبداللّه بن حنظلهعبداللّه از پیامبر اکرم، عمر، ابوبکر، عبداللّه بن سلام و کعب الاحبار حدیث روایت کرده است. [۴۵]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱۴، ص۴۳۷، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۱۳.۵ - ناقلین روایت عبداللّه بن حنظلهکسانی چون قیس بن سعد بن عُباده، اسماء بنت زید، عبداللّه بن ابی مُلَیْکَه، عباس بن سهل، ضمضم بن حوس، عبداللّه بن یزید خطمی، صالح بن ابی‌حسان و عبدالملک بن ابی‌بکر نیز از او روایت نقل کرده‌اند. [۴۷]
ابن قدامه، الاستبصار فی نسب الصحابة من الانصار، ج۱، ص۲۸۹، چاپ علی نویهض، (بیروت ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲).
[۴۸]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱۴، ص۴۳۷، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۴۹]
ابن حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۲۹۹، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت.
۱۴ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، تهران: انتشارات اسماعیلیان. (۲) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۶، چاپ افست ۱۳۹۹ـ۱۴۰۲/۱۹۷۹ـ۱۹۸۲. (۳) ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲. (۴) ابن حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت. (۵) ابن حزم، جمهرة انساب العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره (۱۹۸۲). (۶) ابن سعد، طبقات (بیروت). (۷) ابن شبّه نمیری، تاریخ المدینة المنورة: اخبار المدینة النبویة، چاپ فهیم محمد شلتوت، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۸) ابن قدامه، الاستبصار فی نسب الصحابة من الانصار، چاپ علی نویهض، (بیروت ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲). (۹) ابن هشام، سیرة النبی، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، (قاهره) ۱۳۸۳/۱۹۶۳. (۱۰) احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰. (۱۱) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۱ـ۸۰ه، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸. (۱۲) محمود رامیار، تاریخ قرآن، تهران ۱۳۶۹ش. (۱۳) طبری، تاریخ (لیدن). (۱۴) یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲. (۱۵) احمد بن علی مَقریزی، امتاع الاسماع بما للنبی صلی‌اللّه‌علیه‌وسلم من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، چاپ محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۹. (۱۶) محمد بن عمر واقدی، کتاب المغازی، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶. ۱۵ - پانویس
۱۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حنطلة بن ابی‌عامر»، شماره۶۶۰۵. رده‌های این صفحه : اصحاب پیامبر | تاریخ اسلام | جنگ های پیامبر | راویان حدیث از پیامبر | رجال | شهدای احد | محدثان قرن ۱ (قمری)
|