یوم الشک
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
| فروع دین |
|---|
| نماز |
|
نماز واجب • نمازهای یومیه • نماز مستحبی • نماز جمعه • نماز عید • نماز جماعت • نماز آیات • نماز میت • ارکان نماز • واجبات نماز |
| دیگر عبادت‌ها |
|
روزه • خمس • زکات • حج • جهاد امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری |
| احکام طهارت |
|
وضو • غسل • تیمم نجاسات • مطهرات |
| احکام مدنی |
| وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث |
| احکام خانواده |
| ازدواج • ازدواج موقت • تعدد زوجات • نشوز • محارم • طلاق • مهریه • شیردادن • آمیزش • استمتاع • صیغه ازدواج • ام ولد • ظهار • لعان • ایلاء • خلع و مبارات |
| احکام قضائی |
| قضاوت • دیات • حدود • قصاص • تعزیرات |
| احکام اقتصادی |
| عقود: (تجارت • مضاربه • اجاره) • محرمات (رشوه • ربا • احتکار • مکاسب محرمه) • احکام وابسته (مجهول المالک، وجوهات شرعی • کفاره • جزیه) |
| احکام دیگر |
| حجاب • صدقه • نذر • تقلید • خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها • وقف • قسم • فسخ • ابراء • اقاله • وقف |
| جستارهای وابسته |
| بلوغ • فقه • احکام شرعی • توضیح المسائل • واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروه • نیت • قصد قربت • مسائل مستحدثه |
یَومُ الشَّک اصطلاحی فقهی به‌معنای روزی از ماه قمری است که به‌علت عدم رؤیت هلال معلوم نیست آخرین روز ماه قبلی است یا آغازین روز ماه بعدی. یوم‌الشک غالباً برای روز مشکوک میان آخر ماه شعبان و اول ماه رمضان به‌کار می‌رود.
تعریف یوم‌الشک
از آنجا که تعداد روزهای ماه‌های قمری بین ۲۹ روز یا ۳۰ روز متغیر است، هرگاه در غروب روز بیست‌ونهمِ یک ماه قمری، هلال ماه به‌علت ابری‌بودن هوا رؤیت نشود، یا در خصوص رؤیت ماه اختلاف ایجاد شود، آن روز یوم‌الشک نامیده می‌شود.
احکام فقهی
آخر ماه شعبان
یوم‌الشک در فقه احکام خاصی دارد. طبق قاعده فقهی استصحاب، این روزِ مشکوک جزء ماه قبلی (شعبان) بوده و روزۀ آن همچون بقیه روزهای ماه شعبان واجب نیست، ولی می‌توان نیت روزه مستحبی یا قضا کرد. با این حال اگر کسی در این روز نیت روزه ماه رمضان کند، روزه او حرام خواهد بود.
روزه یوم‌الشک به نیت ماه شعبان مستحب است.
اگر این روز را روزه گرفت و بعدا مشخص شد که ماه رمضان بوده، آن روزه خود به خود روزۀ ماه رمضان حساب می‌شود؛ اما اگر مشخص شد که آخر ماه شعبان بوده، همان روزه مستحبی یا روزه قضایی که نیت کرده محسوب می‌شود.
اگر کسی در روز یوم‌الشک روزه نگرفت و قبل از ظهر مشخص شد که آن روز اول ماه رمضان است، اگر مُبطِلات روزه (چیزهایی که باعث باطل شدن روزه است) را مرتکب نشده، باید نیت روزه ماه رمضان کند و روزه‌اش صحیح است (برخی مراجع قضای روزه را نیز به احتیاط واجب لازم می‌دانند) و اگر بعد از ظهر مشخص شد که آن روز، روز اول ماه رمضان است و یا یکی از مبطلات را مرتکب شده، روزه آن روز صحیح نیست؛ ولی باید تا اذان مغرب از کاری که روزه را باطل می‌کند خودداری نموده و بعد از ماه رمضان آن روز را قضا کند.
کلینی نیز در کتاب الکافی از امام صادق(ع) نقل کرده است: در زمان منصور عباسی روزی در حیره بر او وارد شدم. آن روز یوم‌الشک بود و مردم در شک بودند. منصور گفت: یا ابا عبد الله، امروز روزهای؟ گفتم: این مربوط به امام است اگر تو روزه بگیری ما هم روزه می‌گیریم و اگر تو نگیری ما هم نمی‌گیریم». منصور به غلامش گفت: «سفره را بیاور» و من با منصور غذا خوردم و قسم به خدا می‌دانستم که آن روز از ماه رمضان است؛ ولی افطار یک روزه و گرفتن قضای آن برایم آسان‌تر از این است که گردنم را بزنند و خدا عبادت نشود.
آخر ماه رمضان
در روزی که شک داریم سی‌امین روز ماه رمضان است یا ماه رمضان تمام شده و عید فطر است، روزِ مشکوک طبق قاعده استصحاب، جزء ماه قبلی (ماه رمضان) محسوب می‌شود و روزۀ آن واجب است و چنانچه در بین روز مشخص شد که هلال ماه شوال در غروب شب قبل رؤیت شده باید روزه خود بشکند و افطار کند چرا که روزه گرفتن در عید فطر حرام است.
از آنجا که در یوم‌الشک پایان ماه رمضان و آغاز ماه شوال حکم روزه بین واجب و حرام متغیر است، برخی افراد برای رعایت احتیاط در این روز به سفر می‌روند، هرچند اکثریت قریب به اتفاق جامعه به تشخیص و اعلام حاکم شرع اعتماد می‌کنند.
پانویس
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۴۲.
- ↑ خویی، موسوعة الإمام الخوئی، ۱۴۱۸ق، ج۲۱، ص۷۴.
- ↑ لنکرانی، تفصیل الشریعة، ۱۴۲۶ق، ص۳۳۴.
- ↑ لنکرانی، تفصیل الشریعة، ۱۴۲۶ق، ص۳۳۴.
- ↑ سید مرتضی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۱۸۳.
- ↑ علامه حلی، تحریر الأحکام، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۵۹.
- ↑ محقق حلی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۵۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۸۲-۸۳.
- ↑ ذَاكَ إِلَى الْإِمَامِ ، إِنْ صُمْتَ صُمْنَا ، وَإِنْ أَفْطَرْتَ أَفْطَرْنَا این که امام صادق(ع) فرمود وظیفه را دریوم الشک امام معین می کند یا به جهت تقیه و حفظ جانش بوده چنان چه در روایت دیگر حضرت فرمود یک روز روزه نگیرم بهتر است از این که گردنم زده بشود( إِي وَاللهِ ، أَنْ أُفْطِرَ يَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ يُضْرَبَ عُنُقِي کافی ج۷ص۴۲۷ ) یا بدین جهت است که تصمیم گیری در اینگونه امور بر عهده حکومت است ومنصور هم فعلا حاکم( امام) است.
منابع
- بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، قم، محقق و مصحح: محمد تقی ایروانی و سید عبد الرزاق مقرم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۵ق.
- خوئی، ابوالقاسم، موسوعه الامام الخویی، قم، محقق و مصحح: پژوهشگران مؤسسه إحیاء آثار آیةالله العظمی خویی، موسسه احیاء آثار الامام الخوئی، ۱۴۱۸ق.
- سید مرتضی، الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم، محقق و مصحح: گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۵ق.
- علامه حلی، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (ط - الحدیثة)، قم،محقق و مصحح: ابراهیم بهادری، موسسه امام صادق، ۱۴۲۰ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، مصحح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- فاضل لنکرانی، محمد فاضل موحدی، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۴۲۶ق.
- محقق حلی، المعتبر فی شرح المختصر، قم، محقق و مصحح: محمد علی حیدری- سید مهدی شمس الدین- سید ابو محمد مرتضوی- سید علی موسوی موسسه سیدالشهداء، ۱۴۰۷ق.