سحری
سَحَری وعده‌ای غذایی است که روزه‌داران پیش از اذان صبح می‌خورند و در احادیث بر خوردن آن تاکید شده است. در بیان معصومین(ع) خوردن سحری از خوردن افطاری مهم‌تر و بهترین آن قاووت و خرما معرفی شده است. از نظر فقهی خوردن سحری مستحب است و تنها در صورتی که نخوردن آن موجب ضعف شدید شده و شکستن روزه را در پی داشته باشد، واجب دانسته شده است. خواندن سوره قدر در وقت خوردن سحری و افطاری از اعمال سفارش شده ماه رمضان است. سحرخوانی و چاووش‌خوانی از رسومات مختلفی است که برای بیدار کردن مردم برای خوردن سحری استفاده می‌شود.
اهمیت و جایگاه
سحری وعده غذایی است که روزه‌داران پیش از اذان صبح می‌خورند. بر اساس بعضی از روایت‌ها، خوردن سحری از خوردن افطاری برتر است؛ چرا که مطابق این روایات، اگر مردم سحری بخورند و تنها به جرعه‌ای از آب افطار کنند، این توانایی را خواهند داشت که تمام روزگار را روزه بگیرند. در حدیثی از پیامبر(ص) خوردن سحری برکت دانسته شده است که امت ایشان آن را ترک نمی‌کنند. همچنین در روایت دیگری از پیامبر اکرم، درود خدا و ملائکه شامل استغفار کنندگان و مومنانی که سحری می‌خورند، دانسته شده است.
در احادیث معصومین(ع) بر خوردن سحری، گرچه به مقدار نوشیدن جرعه‌ای آب تشویق شده است، تا از سختی روزهداری کاسته شود. در روایاتی دیگر، قاووت و خرما بهترین خوراکی برای سحری معرفی شده‌اند، چنان‌که مطابق روایت امام باقر(ع)، پیامبر(ص) برای سحری خرما و کشمش می‌خوردند.
اعمال سفارش‌شده
مطابق روایتی از امام صادق(ع) هر روزهداری که هنگام خوردن سحری و افطاری، سوره قدر را بخواند، بین این دو زمان همانند شهید در راه خدا خواهد بود. در روایات سفارش شده است که هنگام سحر از خدا درخواست آمرزش شود. مسواک زدن و به جا آوردن نماز شب، از دیگر سفارش‌ها در وقت سحر است.
دعای سحر
در کتاب‌های با موضوع دعا، ادعیه مختلفی از چهارده معصوم برای وقت سحر رمضان نقل شده است که به دعای سحر معروفند و مشهورترین آن‌ها دعایی است که امام رضا(ع) از امام باقر(ع) نقل کرده است و با عبارت «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک مِنْ بَهَائِک بِأَبْهَاهُ وَ کلُّ بَهَائِک بَهِی» آغاز می‌شود. بر اساس روایت امام رضا(ع) از امام باقر(ع)، اسم اعظم خدا در این دعا وارد شده و این دعا از علوم نهفته است که تنها باید به اهلش سپرد و به منافقان و تکذیب کنندگان بیان نکرد.
بر اساس روایت ابوحمزه ثمالی، امام سجاد(ع) در سحرهای ماه رمضان بر خواندن دعایی مداومت داشته که به دعای ابوحمزه ثمالی شهرت پیدا کرده است.
احکام
احکام ذیل از جمله مسائلی است که فقها در رابطه با خوردن سحری بیان کرده‌اند:
- خوردن سحری مستحب است و در روایات بر خوردن سحری در ماه رمضان تاکید بیشتری شده است.
- در صورتی که انسان بداند به سبب نخوردن سحری، مجبور به افطار روزه می‌شود، خوردن سحری بر او واجب می‌گردد.
- انسان نمی‌تواند به دلیل نخوردن سحری روزه نگیرد، لکن اگر به دلیل نخوردن سحری دچار ضعف شدیدی شود که تحمل آن بسیار دشوار باشد، می‌تواند روزه را افطار کرده، قضای آن را بعدا به‌جا آورد.
- اگر شخصی بدون تحقیق کردن از وقت اذان سحری بخورد، سپس معلوم شود که بعد از اذان صبح سحری خورده است، باید قضای آن روزه را بجا آورد و کفاره‌ای بر او واجب نیست، اما اگر بعد از تحقیق گمان کند که وقت اذان نشده، و بعد از خوردن سحری بفهمد که صبح بوده، به نظر برخی از مراجع تقلید روزه او صحیح است و قضا ندارد.
- اگر موقع خوردن سحری وقت اذان صبح برسد، باید آنچه در دهان دارد خارج کند و اگر عمداً آن را فرو برد، روزه‌اش باطل می‌شود و باید کفاره دهد.
آیین‌ها
مطابق برخی از گزارش‌ها، در صدر اسلام ابن ام‌مکتوم هنگام سحر مسلمان‌ها را با اذان گفتن برای خوردن سحری بیدار می‌کرد و مردم پس از خوردن سحری، با شنیدن صدای اذان بلال حبشی متوجه وقت نماز صبح شده، دست از خوردن می‌کشیدند. اعلام وقت سحر و بیدار کردن مردم به شیوه‌های گوناگون مانند دوره‌گردی مؤذنان و جارچیان در کوچه‌ها، برافروختن فانوس در گلدسته‌ها، کوبیدن در خانه‌ها و شلیک توپ انجام می‌شده است.
سحرخوانی، آیینی برای بیدار کردن مردم در سحرهای ماه رمضان در ایران بوده است. گفته شده آیین سحرخوانی در میان مسلمانان هند نیز مرسوم است. آیین طبل‌زنی در سوریه و چاووش‌خوانی در ترکیه از دیگر آیین‌ها هنگام سحر است. در لبنان بیدار کردن مردم در سحر بر عهده افرادی به نام مُسَحِّراتی است.
در هند برای سحری غذایی به نام غنجی و در لبنان غذایی به نام منقوش درست می‌شود. در سوریه برای خوردن سحری نیز دورهمی شکل گرفته و به صورت دسته جمعی سحری خورده می‌شود. در پاکستان در دهه آخر ماه رمضان، مردان سحری را در مساجد می‌خورند. در ترکیه علاوه بر افطاری، سفره‌های سحری نیز در مساجد گسترده می‌شود.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل «سحری».
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۶.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۹۵.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۶.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۵ و ۱۳۶؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۹۸.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۹۹.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۶.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۹۸.
- ↑ سید ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۸۳.
- ↑ منسوب به امام صادق(ع)، مصباح الشریعه، ۱۴۰۰ق، ص۴۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۳.
- ↑ شیخ طوسی، الاستبصار، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۲۲۰.
- ↑ سید ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۷-۸۲؛ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۳ش، ص۳۴۸-۳۷۹.
- ↑ سید ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۷۷.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۵۸۲.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۲۳۱.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۹۴.
- ↑ مکارم شیرازی، .
- ↑ مکارم شیرازی، .
- ↑ یزدی، العروة المحشی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۶۰۴-۶۰۶.
- ↑ موسوی خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۸۹۲.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۹۷.
- ↑ خواجه‌ئیان، «نگاهی به آیین‌های نمایشی ماه رمضان»، ص۹۱.
- ↑ یاراحمدی، «آیین‌ها، مناسک و مراسم ماه رمضان در ایران»، ص۷.
- ↑ صبری، «پژوهش مردم‌شناسی، آیین‌ها و سنت‌های فرهنگی ترکمن‌ها در ماه مبارک رمضان»، ص۵۹.
- ↑ ملک‌زاده، «شلیک توپ ماه رمضان به روایت اسناد آرشیو ملی ایران»، ص۱۸۹.
- ↑ جاوید، «موسیقی رمضان در ایران»، ص۱۷.
- ↑ ، در سایت حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت.
- ↑ ، در سایت حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت.
- ↑ مرادزاده، ، در سایت جام جم آنلاین.
- ↑ ، در سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ شریعتی، ، در سایت خبرگزاری حوزه.
- ↑ ، در سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ مرادزاده، ، در سایت جام جم آنلاین.
- ↑ ، در سایت مجله کوروش.
منابع
- ، در سایت مجله کوروش، تاریخ درج: ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۳ فروردین ۱۴۰۱ش.
- ، در سایت حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ درج: ۷ خرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۳ فروردین ۱۴۰۱ش.
- ، در سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج: ۷ خرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۳ فروردین ۱۴۰۱.
- جاوید، هوشنگ، ، در مجله کتاب ماه هنر، شماره ۷۷ و ۷۸، اسفند ۱۳۸۳ش.
- خواجه‌ئیان، میترا، ، در مجله نمایش، شماره۱۴۴، شهریور۱۳۹۰ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، روزنه، ۱۳۷۳ش.
- سید ابن‌طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۹ق.
- شریعتی، کوثر، ، در سایت خبرگزاری حوزه، تاریخ درج: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۳ فروردین ۱۴۰۱ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۹۰ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت، موسسة فقه الشیعة، ۱۴۱۱ق.
- صبری، مریم، ، در مجله پویش در علوم انسانی، شماره۷، تابستان ۱۳۹۶ش.
- طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، العروة الوثقی المحشی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۹ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۱۴ق.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، نشر بلاغت، ۱۳۹۳ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- مرادزاده، فاطمه، ، در سایت جام جم آنلاین، تاریخ درج: ۹ شهریور ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۳ فروردین ۱۴۰۱ش.
- مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه منسوب به امام جعفر صادق(ع)، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۰ق.
- ملک‌زاده، الهام، ، در مجله مطالعات تاریخ اسلام، شماره۳۵، تابستان۱۳۹۶ش.
- موسوی خمینی، سیدروح‌الله، توضیح المسائل (محشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۲۴ق.
- یاراحمدی، جهانشیر، ، در مجله نمایش، شماره۱۵۵، مرداد۱۳۹۱ش.