امت وسط
اُمَّت وَسَط گروهی برگزیده که واسطه بین مردم و پیامبر(ص) و شاهد اعمال همه مردم در دنیا و گواه بر آنان در آخرت هستند. این واژه در آیه ۱۴۳ سوره بقره درباره مسلمانان به کار رفته است.
در تفاسیر شیعه و اهل سنت درباره مصادیق آن اقوال متعددی ارائه شده است. مفسران شیعه امامان معصوم و مفسران اهل‌سنت، همه مسلمانان، صحابه و اهل‌سنت را از مصادیق آن دانسته‌اند و ویژگی‌هایی از جمله عصمت، عدالت و عقلانیت را برای چنین امتی برشمرده‌اند.
مفهوم‌شناسی
امت وسط واژه‌ای است که در آیه ۱۴۳ سوره بقره درباره مسلمانان به کار رفته است و آن را دلیل بر برتری و شایستگی این امت بر دیگر امت‌ها دانسته تا مسلمانان گواه و شاهدی بر دیگر مردم باشند.
امت وسط به این معنا است که خداوند شما را امتی قرار داد که از افراط و تفریط مصون هستید. در تفاسیر مصون بودن از غلو و نقص در عقیده، گرفتار مادی‌گرایی و رهبانیت نشدن، جمود بر دانسته‌های خود نداشتن و استفاده از علوم دیگران، ایجاد روابط متقابل اجتماعی با دیگر امت‌ها و به عبارتی دارای ابعاد مختلف بودن انسان مسلمان تفسیر کرده‌اند.
مفسران منظور از امت وسط را به امت عادل، بهترین امت‌ها، رئیس، محور و سرور همه مردم، امت الگو و اسوه و امت دارای عقلانیت تعبیر کرده‌اند. و در نهایت امت وسط را گروهی ممتاز، برگزیده، واسطه بین مردم و پیامبر(ص)، شاهد اعمال همه مردم در دنیا و گواه بر آنان در آخرت دانسته‌اند.
مصادیق
مفسران درباره تعیین مصداق امت وسط نظرات مختلفی دارند. همه مسلمانان، صحابی پیامبر، اهل‌سنت، و امامان شیعه را از مصادیق این واژه ذکر کرده‌اند:
- همه مسلمانان: شماری از مفسران اهل‌سنت همه کسانی که دعوت پیامبر اسلام را پذیرفته‌اند را مصداق امت وسط می‌دانند. اینان در توضیح میانه بودن امت رسول الله(ص) گفته‌اند که مسلمانان نسبت به اهل کتاب از یک سو و نسبت به مشرکان و بت‌پرستان از سوی دیگر حد وسط هستند؛ زیرا بعضی از اهل کتاب فقط به تقویت روح پرداخته و کمالات جسم را رها کرده و در مقابل مشرکان فضایل روح را رها کرده و فقط به لذت‌های جسمی روی آورده‌اند، ولی امت اسلام بین نیازهای روحی و هم نیازهای جسمی تعادل ایجاد کرده‌اند. به گفته محمد بن جریر طبری مفسر اهل‌سنت در قرن چهارم، منظور از امت وسط مسلمانان هستند که در دینداری نه مانند مسیحیان، در رهبانیت یا حضرت عیسی، غلو می‌کنند و نه مانند یهودیان که کتاب خدا را تحریف کرده و در دینداری کوتاهی می‌کنند.
- صحابه، تابعین و اهل‌سنت: برخی از علمای اهل‌سنت در درجه اول صحابه پیامبر(ص) و بعد تابعین و تابعین تابعین و کسانی که راه صحابه را ادامه دادند را مصداق این آیه می‌دانند. به نظر آنان پس از خلفای راشدین امت اسلام دچار تفرقه شد و برخی مانند خوارج با بدعت‌گذاری و شیعیان با غلو و فتنه‌انگیزی از راه میانه خارج شدند و تنها اهل‌سنت با پیروی از راه صحابه در مسیر حق باقی مانده و مصداق امت وسط هستند.
- امامان شیعه: بیشتر مفسران شیعه معتقدند اگرچه برخی از این آیه حجیت اجماع امت و عدالت آنان را استنباط کرده‌اند؛ ولی بدان معنا نیست که فردفرد این امت از خطا مصون باشند بلکه در میان آنان افرادی هستند که به دلیل عصمت قابلیت شاهد و گواه بودن را دارند و وسط بودن امت اسلامی به اعتبار حضور این گروه در میان آنان است. طبق روایات و دیگر آیات قرآن، چنین مقامی مختص ائمه(ع) است که تحمل دیدن حقایق اعمال مردم در دنیا را دارند و در روز قیامت بر آن شهادت می‌دهند.
ویژگی‌ها
برای امت وسط ویژگی‌هایی ذکر شده است. عدالت، عصمت، علم و عقلانیت، از جمله آنها است.
- عصمت: مفسران شیعه معتقدند کسانی که گواه بر مردم هستند باید از هرگونه خطا و اشتباه مصون باشند چراکه تحقق امت وسط از خواسته‌های حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل بود که حضرت ابراهیم در هنگام ساخت کعبه از خداوند برانگیختن رسولی را از ذریه‌اش خواست تا آیات خدا را بر مردم بخواند. مفسران معتقدند در آیه ۷۸ سوره حج ضمن اشاره به استجابت دعای ابراهیم به گروه برگزیده‌ای اشاره دارد که از دستورات الهی سرپیچیی نمی‌کنند و منزه از گناه هستند. دلیل دیگر اینان اشاره به نوع خاصی از شهادت است که فقط از عهده معصومان برمی‌آید.
- عدالت: تعداد زیادی از مفسران با تکیه بر روایاتی از پیامبر اسلام(ص) عدالت را از ویژگی‌های امت وسط می‌دانند که آنها را از افراط و تفریط باز می‌دارد و راه میانه را طی می‌کنند.
پانویس
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ذیل واژه وسط.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۲۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۸-۴۸۹.
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۴۴؛ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۸۴.
- ↑ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۸۴-۸۵.
- ↑ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۸۴-۸۵.
- ↑ طالقانی، پرتوی از قرآن،۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۲۴.
- ↑ ربانی، «امت وسط» ص۲۸۷.
- ↑ سید قطب، فی ظلال القرآن، ۱۴۱۲، ج۱، ص۱۳۰-۱۳۱.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۵.
- ↑ صلابی، الوسطیة فی القرآن، ۱۴۲۶ق، ص۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۲۱.
- ↑ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۸۲؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۹۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۱۵؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۲۰-۳۲۱؛ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸، ج۲، ص۲۲۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۲۲۱؛
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۲۲۱.
- ↑ طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۲.
- ↑ ربانی، «امت وسط» ص۲۸۸-۲۸۹.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۴۴؛ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۸۴.
- ↑ «وَكَذَٰلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا...»/ و بدین گونه شما را امتی میانه قرار دادیم، تا بر مردم گواه باشید و پیامبر بر شما گواه باشد.
منابع
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، لبنان - سوریه، دار العلم- الدار الشامیة، ۱۴۱۲ق.
- ربانی، سید جعفر، «امت وسط»، در دائرة المعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- سید قطب، سید ابراهیم حسین، فی ظلال القرآن، بیروت - قاهره، دار الشروق، ۱۴۱۲ق.
- سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی تفسیر الماثور، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، محسن بن عباسعلی کوچه‌باغی، قم، مکتبة آیةالله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
- صلابی، محمد، الوسطیة فی القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۲۶ق.
- طالقانی، سید محمود، پرتوی از قرآن، تهران، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۶۲ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۲ق.
- طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، اسلام، ۱۳۶۹ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۳ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب العلمیه، ۱۳۷۱ش.
پیوند به بیرون