شمال ایران
شمال ایران یا به‌طور کوتاه شُمال اصطلاحی است جغرافیایی که به سرزمینی نسبتاً کم‌وسعت اما سرسبز و حاصلخیز در جنوب دریای مازندران و شمال رشته‌کوه البرز گفته می‌شود و شامل استان‌های گیلان و مازندران و گلستان است. راه‌های اصلی ورود به شمال جاده‌های هراز، چالوس، فیروزکوه، سمنان-ساری، قزوین-رشت، گردنه حیران و جاده مشهد-گرگان هستند.
شمال ایران | |
|---|---|
| شمار شهرستان‌ها | ۵۲ |
| مساحت | |
| • کل | ۵۸٬۱۶۷ کیلومتر مربع (۲۲۴۵۸ مایل مربع) |
| جمعیت (۱۳۹۵) | |
| • کل | ۷٬۶۸۳٬۰۹۷ |
پرجمعیت‌ترین شهرها
| رتبه | نام شهر | استان | جمعیت ۱۳۹۵ | رتبه در استان |
|---|---|---|---|---|
| ۱ | رشت | گیلان | ۶۷۹٬۹۹۵ | ۱ |
| ۲ | گرگان | گلستان | ۳۵۰٬۶۷۶ | ۱ |
| ۳ | ساری | مازندران | ۳۰۹٬۸۲۰ | ۱ |
| ۴ | بابل | مازندران | ۲۵۰٬۲۱۷ | ۲ |
| ۵ | آمل | مازندران | ۲۳۷٬۵۲۸ | ۳ |
| ۶ | قائمشهر | مازندران | ۲۰۴٬۹۵۳ | ۴ |
| ۷ | گنبد کاووس | گلستان | ۱۵۱٬۹۱۰ | ۲ |
| ۸ | بندرانزلی | گیلان | ۱۱۸٬۵۶۴ | ۲ |
| ۹ | لاهیجان | گیلان | ۱۰۱٬۰۷۳ | ۳ |
| ۱۰ | بهشهر | مازندران | ۹۴٬۷۰۲ | ۵ |
ترابری
جاده‌ای
شبکه‌های وسیعی از جاده‌ها در شمال ایران مثل نقاط دیگر جهان وجود دارد که شهرها را به یکدیگر وصل می‌کنند. عملیات ساخت آزادراه تهران-شمال که طرح نخست آن در سال ۱۳۵۳ داده شد، پس از گذشت دهه‌ها، این پروژه هنوز گشایش نیافته‌است و در دست ساخت است. این آزادراه قرار است تهران را به چالوس و نوشهر وصل کند. هم‌اکنون قطعات ۱ و ۴ این آزادراه در دست بهره‌برداری و قطعات ۲ و ۳ در دست ساخت هستند. جاده‌های شمال ایران به شرح زیر می‌باشند.
شمال ایران، دارای شهرهایی توریستی و بشدت مسافر پذیر است. آب و هوای معتدل و مرطوب برای ایرانیانی که معمولاً در شهرهای گرم و خشک زندگی می‌کنند بسیار جذاب است. یکی از معضلات مسافران هنگام سفر به شمال، ویلا است که هم از نظر قیمت و هم امنیت مناسبی داشته باشد.
بافت شهری شمال ایران اغلب دارای قسمت‌های کهن و دیدنی است و متأسفانه در سالهای اخیر ویلاسازی و خانه سازی بدون تناسب با بافت شهری این مناطق سبب تخریب و آسیب‌های محیط زیستی شده‌است.
برای کسانی که از مبدأ تهران، مقصدشان شرق مازندران است، مسیرهای هراز و فیروزکوه مناسب‌تر و برای مسافران غرب مازندران جاده چالوس انتخاب بهتری است.
البته آزادراه تهران-شمال هم انتخاب خوبی برای کسانی است که دوست دارند در کوتاه‌ترین زمان به چالوس و غرب مازندران برسند.
آزادراه قزوین-رشت، مسیر امن و سریع برای رسیدن به گیلان زیبا است.
| نشان | شماره جاده | مسافت (کیلومتر) | شهر مبدأ | شهر مقصد | شهرهای مهم | موقعیت | نگاره |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| آزادراه ۱ | ۱۳۸ | قزوین | رشت | |||
| آزادراه ۳ (تهران-شمال) | ۱۲۱ | تهران | چالوس | |||
| جاده ۲۲ | ۱٬۳۲۷ | سرخس | خلخال | مشهد، بجنورد، گرگان، ساری، چالوس، رشت | ||
| جاده ۴۹ | ۴۹۴ | ساوه | آستارا | بوئین زهرا، قزوین، منجیل، رشت، رضوانشهر، تالش | ||
| جاده ۵۹ (جاده چالوس) | ۱۶۳ | کرج | چالوس | |||
| جاده ۷۷ (جاده هراز) | ۱۸۳ | تهران | آمل | دماوند، رودهن و بومهن | ||
| جاده ۷۹ (جاده فیروزکوه) | ۲۵۲ | تهران | قائمشهر | دماوند، فیروزکوه، پل‌سفید، شیرگاه | ||
| جاده ۸۱ | ۴۹۴ | اردکان | ساری | دامغان | ||
| جاده ۸۳ | ۲۱۱ | شاهرود | گنبد | آزادشهر |
راه‌آهن
- راه‌آهن شمال یا راه‌آهن مازندران، نام یکی از شعبه‌های اصلی از راه‌آهن سراسری ایران است که در سال ۱۳۰۸ خورشیدی در دوران رضا شاه پهلوی، نخستین فاز آن بین شهرهای ساری-بندر شاه افتتاح گردید. این راه‌آهن دارای ۲۷ ایستگاه می‌باشد که ۷ ایستگاه آن مشترک با راه‌آهن خراسان است. راه‌آهن مازندران به نام راه‌آهن شمال نیز مشهور است. حوزه استحفاظی راه‌آهن شمال از سوزن خروجی ایستگاه گرمسار در استان سمنان آغاز و با عبور از کوه‌های البرز و بخش‌هایی از استان تهران وارد استان مازندران و مناطق جنگلی شده و با عبور از شهرهای متعدد و مناطق جلگه‌ای وارد استان گلستان و در انتها به ایستگاه گرگان ختم می‌شود.
- خط راه‌آهن قزوین-رشت یا راه‌آهن گیلان از طرح‌های ملی خطوط ریلی ایران است که از سال ۱۳۸۶ شروع شد، و در ۱۵ اسفند ۱۳۹۷ به بهره‌برداری رسید. این خط که دارای ۱۶۴ کیلومتر طول است از شهر قزوین آغاز و در شهر رشت به پایان می‌رسد، طبق برنامه در آینده این خط از شهر رشت به‌طور مجزا در سه مسیر مجزا خط راه‌آهن رشت-بندر کاسپین، خط راه‌آهن رشت بندر انزلی و خط راه‌آهن رشت-بندر آستارا امتداد پیدا می‌کند. خط راه‌آهن رشت آستارا به راه‌آهن کشور جمهوری آذربایجان متصل می‌شود. با اتمام خط راه‌آهن رشت آستارا، ارتباط بندر عباس درخلیج فارس به هلسینکی فنلاند میسر می‌شود. خط راه‌آهن قزوین-رشت با هزینه ۱۸۰۰ میلیارد تومانی از مهر ۱۳۸۱ شروع به ساخت شده‌است.
هوایی
فرودگاه‌های فعال شمال ایران به شرح زیر می‌باشند:
| ردیف | فرودگاه | شهر | نوع | استان | تعداد باند | تعداد ترمینال | میزان نشست و برخاست هواپیما در سال ۱۴۰۰ (فروند) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | دشت ناز ساری | ساری | مرز هوایی | مازندران | ۱ | ۲ | ۳٬۰۶۸ |
| ۲ | سردار جنگل رشت | رشت | مرز هوایی | گیلان | ۱ | ۲ | ۲٬۷۰۸ |
| ۳ | فرودگاه گرگان | گرگان | مرز هوایی | گلستان | ۱ | ۲ | ۲٬۵۶۴ |
| ۴ | فرودگاه رامسر | رامسر | داخلی | مازندران | ۱ | ۱ | ۶۱۶ |
| ۵ | فرودگاه نوشهر | نوشهر | داخلی | مازندران | ۱ | ۱ | ۲۳۲ |
| ۶ | فرودگاه کلاله | کلاله | داخلی | گلستان | ۱ | ۱ | ۰ |
دریایی
بنادر فعال در کرانه جنوبی دریای مازندران بر اساس میزان تخلیه و بارگیری کالا در سال ۹۸ به شرح زیر می‌باشند:
| ردیف | بندر | شهرستان | استان | میزان تخلیه و بارگیری کالا در سال ۹۸ (برحسب تن) |
|---|---|---|---|---|
| ۱ | امیرآباد | بهشهر | مازندران | ۴٬۰۹۹٬۹۷۶ |
| ۲ | انزلی | انزلی | گیلان | ۱٬۰۳۴٬۳۲۵ |
| ۳ | نوشهر | نوشهر | مازندران | ۸۵۵٬۳۰۷ |
| ۴ | فریدونکنار | فریدونکنار | مازندران | ۱۷۲٬۴۵۵ |
| ۵ | آستارا | آستارا | گیلان | ۱۵۰٬۶۴۶ |
حفظ اراضی کشاورزی شمال ایران
دگرگون کردن بافت زمین‌های کشاورزی، به ساخت‌وساز ویلا غیرقانونی و تخلف است و کار برخی گروه‌ها و تحمیل گران قدرتمند است؛ و پاره‌ای گروه‌های قدرت و لابی‌های مختلفِ قدرت، برخی زمین‌ها را برای کاربری دیگر قرار می‌دهند و پول حاصل از فروش زمین کشاورزی گاهی به بانک‌ها سپرده می‌شوند؛ هرگونه تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی و ساخت‌وساز در مزارع و باغ‌ها ممنوع است و با بزهکاران، بر پایهٔ قانون می‌بایست برخورد صورت بگیرد و گواهی‌های صادره مبنی بر ساخت بَنا یا دیوارکشی اراضی زراعی و باغی به‌دست شورای اسلامی محل یا دیگر دستگاه‌ها وجاهت قانونی ندارد و مانع از برخورد با بزهکاران نخواهد شد.
دولت، وزارت جهاد کشاورزی را موظف کر ده است طرح پایش زمین‌ها و سنددار کردن اراضی کشاورزی را در برنامه‌های خود قرار دهد که با همکاری وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و وزارت راه و شهرسازی، سازمان ثبت اسناد و املاک و معاونت راهبردی ریاست جمهوری انجام می‌شود. وزارتخانه‌های راه و شهرسازی، جهاد کشاورزی و مسکن باید برای نگهداری اراضی کشاورزی کوشش کنند؛ این وزارتخانه‌هایِ مربوط و نیز کارگزاران شهریِ تابعه موظف هستند در نگهداری زمین‌های کشاورزی کوشش کرده و بازرسی کل کشور، در این زمینه، به‌عنوان زمین‌خواری، مسئولان و کسانی که مجوز این دگرگونی کاربری را می‌دهند مورد بازخواست قرار می‌دهد.
هیئت‌وزیران دولت‌های ایران، وزارتخانه‌های کشاورزی، وزارتخانهٔ راه، وزارتخانهٔ کشور و سازمان محیط‌زیست را مکلف کرده که، کلیهٔ ظرفیت‌ها را، به‌منظور جلوگیری از تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی و ویرانی محیط‌زیست شمال کشور در ایران، به‌کارگیرند.
در همین راستا در گزارشی در شهریور ۱۳۹۶ اعلام شد که وزارت راه و شهرسازی مکلف شده نسبت به شناسایی، تصویب و اعلانِ عمومیِ اراضیِ ملی و دولتیِ مستعد در کل کشور با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و سازمان‌ها و مؤسسات مربوط ظرف زمان ۶ ماه اقدام کند. همین وزارتخانه همچنین مکلف شد سیاست افزایش تراکم ساختمانی به‌جای افزایش محدوده شهرها در استان‌های شمالی کشور (گیلان، مازندران و گلستان) را اتخاذ کند؛ و دولت وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، و وزارت راه و شهرسازی و وزارت کشور و سازمان حفاظت محیط‌زیست را مکلف کرد کلیه ظرفیت‌ها و احکام مندرج در قوانین و مقررات برای جلوگیری از تخریب و تغییر کاربری اراضی کشاورزی و ویرانی محیط‌زیست واقع در محدوده، حریم و خارج از حریم شهرهای استان‌های گیلان، مازندران و گلستان را به‌کار گرفته و وظایف خود در این زمینه را اعمال کنند.
هیئت‌وزیران، وزارت جهاد کشاورزی را مکلف کر ده است در حریم و خارج از حریم شهرهای شمالی کشور و در چارچوب آیین پاسبانیِ کاربری زمین‌های زراعی و باغ‌ها، کنش قانونی برای قلع‌وقمع بَنا و مستحدثاتی که به‌صورت غیرمجاز و بدون دریافت مجوز بر روی گستره‌های مربوط ایجادشده است را انجام دهند؛ و وزارت کشور با نگرش مؤخر بودن آن قانون نسبت به دستور شهرداری و اصلاحاتِ بعدی آن، از ارجاع این موارد و پرونده‌ها به کمیسیون‌های مربوط به قانون شهرداری پرهیز کند. دولت کلیهٔ دستگاه‌های اجرایی را موظف کرد از ارایهٔ هرگونه خدمات زیربنایی به ساخت‌وسازهای ناروا خودداری کنند. همچنین راه‌اندازی گلخانه، دامداری، مرغداری، استخر پرورش ماهی و دیگر تولیدات کشاورزی و کارگاه‌های صنایع تکمیلی و خوراکی در روستاها نیازمند دریافت مجوز از سازمان جهاد کشاورزی استان است.
محورهای کلان سیاست دولت ایران دربارهٔ این مناطق
- ابلاغ اصول و ضوابط تهیه طرح‌های جامع و هادی در خصوص گستره‌های شهری و روستاهای شمالی
- جلوگیری از تخریب و دگرگونی کاربری اراضی کشاورزی واقع در محدوده، حریم و خارج از حریم شهرهای استان‌های شمالی کشور با استفاده از تمامی ظرفیت‌ها و احکام مندرج در قوانین و مقررات
- اتخاذ روش افزایش تراکم ساختمانی به‌جای افزایش گستره شهرها در استان‌های شمالی کشور ایران (گیلان، مازندران و گلستان)
- کنش قانونی برای قلع‌وقمع بَنا و مستحدثاتی که به‌صورت بی پروانه روی گستره‌های ممنوع ایجادشده است
شمال ایران در عهد اشکانی
آنچه در ذیل آمده، توصیفی است که استرابو جغرافی‌دان قرن اول میلادی و عهد اشکانیان، از مردمان حاشیه جنوبی دریای هیرکانی یا کاسپین (دریای مازندران/خزر) بیان نموده‌است: تپوری‌ها (Tapyri) بین هیرکانی‌ها و آریایی‌ها زندگی می‌کنند و در یک مدار در اطراف دریا پس از هیرکانی‌ها (Hyrcanins)، آماردی‌ها (Amardi) و آناریاکه (Anariacae) و کادوسی‌ها (cadusi) و آلبانی‌ها (albani) و کاسپی‌ها (Caspii) و ویتی‌ها(viti) و شماری دیگر از مردمان، تا جایی که به سکاها (scythians) می‌رسیم و از سوی دیگر به سرزمین هیرکانی (شمال هیرکانی) دربیک‌ها (Derbices) هستند… گفته می‌شود که تپوری‌ها (Tapyri) بین دربیک‌ها (Derbices) و هیرکانی‌ها (Hyrcanians) زندگی می‌کنند.
استرابون(۶۳ ق. م) اقوام کوهنشین شمال را چنین توصیف می‌کند: تمام مناطق این کشور به استثنای بخشی به سمت شمال که کوهستانی و ناهموار و سرد است و محل زندگی کوهنشینانی به نام کادوسی (Cadusii) و آماردی (Amardi) و تپوری (Tapyri) و کیرتی (Cyrtii) سایر مردمان دیگراست، حاصلخیز است.
بخش دوم از آسیای شمالی با دریای کاسپین آغاز می‌شود که به دریای هیرکانی هم معروف است. ما در اینجا از این دریا و ملتهایی که بر ساحل آن زندگی می‌کنند، صحبت می‌کنیم. این دریا از اقیانوس به سمت جنوب آغاز می‌شود و در ابتدا بسیار باریک است؛ و کم‌کم تا ۵۰۰ استادیوم وسیع می‌شود.
اراستوسن می‌گوید که ناوبری در این دریا برای یونانیان شناخته شده بود. بخشی از سفر در امتداد سواحل آلبانی و کادوسی حدود ۵۴۰۰ استادیا می‌گردید؛ و سپس بخشی که متعلق بود به سرزمین اناریاکی، مَردی و هیرکانی؛ و تا آنجا که دهانه رودخانه جیحون حدود ۴۸۰۰ استادیا و به لگسارتس حدود ۲۴۰۰ استادیا. البته این اطلاعات، به‌خصوص فاصله‌ها ممکن است چندان دقیق نباشد. قبائل نزدیک دریا، همچنین عشایر و قبائل اروپایی، اسکیتیان و سرمتی‌ها هستند. یونانیان باستان تمام قبائل شمالی را با نام مشترک از اسکیت‌ها، و کِلتو (سِلتو)- اسکیت‌ها می‌نامیدند. همچنین قبائل ساکائی و ماساژت‌ها که در طرف شرقی دریای هیرکانی ساکن بوده‌اند.
عشایر یا قبائل سرگردان، که در سمت شرقی دریای کاسپین زندگی می‌کردند، داهه یا پرنی نامیده می‌شدند. پس از آنجا با کویری روبرو می‌شویم و سپس به هیرکانیا می‌رسیم. در سرزمین هیرکانیا دریای کاسپین عمیق و گسترده می‌شود و این تا سرزمین ماد و کوه‌های ارمنستان ادامه دارد. دریا، تپه‌ها و کوهستان در اینجا شکلی «هلالی» می‌گیرد. با فاصله گرفتن از دریا و نزدیک شدن به دامنه کوه‌ها تا رسیدن به ارتفاعات، در بخش کوچکی از این سرزمین برخی قبائل آلبانی و ارمنی و بخش بزرگتری توسط گلائی‌ها، کادوسیان، آمردی‌ها، ویتی‌ها، و اناریاکائی– که برخی قبائل پرهسی (محتملا پارسی؟) نیز با آن‌ها هستند- ساکن‌اند.
در سرزمین ویتی‌ها، شهری با دیوار در اطرافش توسط آئینیانس ساخته شده‌است، که اکنون آن را آئینا (آئینیانا) می‌نامند. در این شهر زره‌پوش یونانی، کشتی‌های جنگی (بی‌باک)، و مقبره‌هایی مشاهده شده‌است. همچنین نیز در شهر اناریا، یک اوراکل وجود دارد که مشاوره دربارهٔ خوابها می‌دهد؛ و همچنین بقایایی از مهاجرنشین‌های یونانی مشاهده شده‌است. اما این قبائل به خاطر طبیعت خشن و ناهموار منطقه، بیشتر به شکارگری و غارتگری می‌پردازند و بیشتر استعداد در جنگیدن دارند تا دامداری و کشاورزی. بخش بزرگتر ساحل در پای منطقه کوهستانی که به ۵۰۰۰ استادیا می‌رسد، در تصرف کادوسیان است، اما این سرزمینها، کم حاصل است.
هیرکانیا سرزمینی بسیار حاصلخیز و گسترده‌است و دربرگیرنده دشتها و شهرستانهای قابل توجهی است. مانند تالابروس، سمریان و کارتا و محل اقامت خانواده سلطنتی، تِیْپْ (یا تپه)، که گفته می‌شود کمی بالاتر از سطح دریا واقع شده‌است و به فاصله ۱۴۰۰ استادیوم از کاسپین گیت واقع است. تاک‌های فراوان و درخت‌های انجیر پرمحصول دارد. زنبورهای عسل در میان درختان کندو دارند و قطرات عسل از برگها می‌چکد. در ماتیانه و ماد و سکاسنه و ارکسنه و ارمنیه نیز تقریباً چنین است.
اما نه به این دریا و نه به این سرزمین توجه خاصی نشده‌است؛ و این به دلیل حاکمان آن بوده‌است. اولین فرمانداران هیرکانیا بربرها بودند، سپس مادها، هخامنشیان و در نهایت پارتیان بودند. باید افزود که تمام سرزمین‌های مجاور آن دریا نیز یا بیابان بی آب و علف است یا پناهگاه‌های راهزنان و بیابانگردان که بر بیابانها می‌افزایند. در دوره کوتاه تسلط مقدونیان هم توجه چندانی بدان نشد، چرا که هم دور بودند و هم دائماً در حال جنگ با دیگران.
بنا به گفته آریستوبولوس هیرکانیا، سرزمینی جنگلی است و در آن به تولید و کاشت درختان بلوط می‌پردازند، اما کاج و سرو که در هندوستان فراوان است، ندارد. منطقه نسا را نیز متعلق به هیرکانیا می‌دانند، البته برخی نویسندگان، نظر متفاوت دارند.
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ Tahmasbpour, Ali (2016). The Mystery of Mazandaran's Daevas. Volume II:The Rostam's Seven Labours. Tehran.Ashjae. ISBN 978-600-97086-1-1.
- ↑ DARYĀ-YE MĀZANDARĀN, (Cross-Reference), “DARYĀ-YE MĀZANDARĀN” Encyclopædia Iranica, online edition
- ↑ «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵». مرکز آمار ایران. ۲۳ اسفند ۱۳۹۵.
- ↑ پریسا سجادی (۲۴ اسفند ۱۴۰۰). «بهترین مسیر رسیدن به شمال». مجله جاجیگا.
- ↑ https://www.khabaronline.ir/news/1238483/راه-آهن-گیلان-به-بهره-برداری-رسید
- ↑ http://dolat.ir/video/319367
- ↑ https://www.ilna.ir/بخش-گیلان-106/736944-افتتاح-راه-آهن-گیلان-هدیه-رئیس-جمهوری-به-گیلانیان-است
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۶ اوت ۲۰۲۰.
- ↑ قطار به گیلان رسید/ اعزام 120 نفر از خانواده شهدا به مشهد مقدس ایسنا
- ↑ http://www.rai.ir/dorsapax/userfiles/file/map-mojood.jpg
- ↑ عملیات اجرایی راه‌آهن قزوین - رشت - بندرانزلی با حضور رئیس‌جمهوری آغاز شد ایسنا
- ↑ «آمار تجمعی پروازها سال ۱۴۰۰». شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۲۲.
- ↑ «آمار سالیانه تخلیه و بارگیری کالا به تفکیک بنادر». سازمان بنادر و دریانوردی جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ طهماسب پور کوتنائی، علی (۱۳۹۵). راز دیوان مازندران. جلد اول: گفتار اندر پادشاهی کیکاووس و رفتن او به مازندران. تهران: اشجع. ص. ۸۷. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۲۶۱۳-۹۲-۲.
- ↑ Strabo- Book XI- Chapter 6&7- page 239 to 243
- ↑ that Tapyri occupy the country between Hyrcani and Arii; that around the shores of the sea, next to the Hyrcani, are Amardi, Anariacæ, Cadusii, Albani, Caspii, Vitii, and perhaps other tribes extending as far as the Scythians; that on the other side of the Hyrcani are Derbices. strabo (11.8.8)
- ↑ The Tapyri are said to live between the Derbices and the Hyrcanians. strabo (11.9.1)
- ↑ All regions of this country are fertile except the part towards the north, which is mountainous and rugged and cold, the abode of the mountaineers called Cadusii, Amardi, Tapyri, Cyrtii and other such peoples, who are migrants and predatory. strabo (11.13.3)
- «تغییر کاربری زمین کشاورزی ممنوع است/با متخلفان برخورد شدید می‌کنیم- اخبار اقتصادی - اخبار تسنیم». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. ۲۰۱۴-۱۱-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۲۱.
- ابراهیم؛ نام، بی؛ حمید (۲۰۱۷-۰۸-۳۱). «ویلاسازی در زمین‌های کشاورزی شمال ممنوع شد/ سیاست‌های جدید دولت برای حفاظت از اراضی حاصلخیز در شمال». خبرآنلاین. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۲۱.
- «چگونه زمین‌های زراعی شمال ویلا می‌شوند؟». مشرق نیوز. ۲۰۱۴-۰۶-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۲۱.
پیوند به بیرون
- «مقایسه کشور هلند با شمال ایران/اقتصاد ایران رانجات دهید». آپارات - سرویس اشتراک ویدیو. ۲۰۱۷-۱۱-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۲۱.
- خبرگزاری باشگاه خبرنگاران (۲۰۱۸-۰۶-۱۲). «مقایسه هلند با سه استان شمالی کشورمان از نظر درآمد کشاورزی! + صوت». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۲۱.