فقاع
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
| فروع دین |
|---|
| نماز |
|
نماز واجب • نمازهای یومیه • نماز مستحبی • نماز جمعه • نماز عید • نماز جماعت • نماز آیات • نماز میت • ارکان نماز • واجبات نماز |
| دیگر عبادت‌ها |
|
روزه • خمس • زکات • حج • جهاد امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری |
| احکام طهارت |
|
وضو • غسل • تیمم نجاسات • مطهرات |
| احکام مدنی |
| وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث |
| احکام خانواده |
| ازدواج • ازدواج موقت • تعدد زوجات • نشوز • محارم • طلاق • مهریه • شیردادن • آمیزش • استمتاع • صیغه ازدواج • ام ولد • ظهار • لعان • ایلاء • خلع و مبارات |
| احکام قضائی |
| قضاوت • دیات • حدود • قصاص • تعزیرات |
| احکام اقتصادی |
| عقود: (تجارت • مضاربه • اجاره) • محرمات (رشوه • ربا • احتکار • مکاسب محرمه) • احکام وابسته (مجهول المالک، وجوهات شرعی • کفاره • جزیه) |
| احکام دیگر |
| حجاب • صدقه • نذر • تقلید • خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها • وقف • قسم • فسخ • ابراء • اقاله • وقف |
| جستارهای وابسته |
| بلوغ • فقه • احکام شرعی • توضیح المسائل • واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروه • نیت • قصد قربت • مسائل مستحدثه |
فُقّاع یا آبجو نوعی نوشیدنی الکلی تولید شده از تخمیر دانه‌های جو است. فقاع مانند شراب از نجاسات ده‌گانه بوده و نوشیدن آن حرام است و ۸۰ تازیانه حد دارد. ماءالشعیر طبی که از جوشاندن دانه‌های جو و صاف کردن آب آن به دست می‌آید پاک و حلال است.
ماهیت فُقّاع
فقاع یا آبجو نوشیدنی گرفته شده از جو به گونه‌ای مخصوص است. بیشتر فقها، عنوان «فقاع» را مخصوص آب جو می‌دانند ولی برخی آن را شامل نوشابه‌هایی که از کشمش، گندم و امثال آن گرفته می‌شود نیز می‌دانند.
روایات فراوانی در حرمت و نجاست فقاع وجود دارد. آنچه امروزه بحث از فقاع را به دنبال می‌آورد، وجود نوشیدنی‌هایی است که احتمال می‌رود از مصادیق فقاع باشند.
نجاست آبجو
آبجو (نزد همه فقیهانی که قائل به نجاست خمرند) نجس بوده و نوشیدن آن نیز حرام است. نکته‌ای که عدّه‌ای بدان اشاره کرده‌اند این است که آیا حرمت و نجاست آبجو متوقّف بر تخمیر و به جوش آمدن طبیعی آن است یا مجرّد صدق عنوان آبجو در ثبوت نجاست و حرمت کفایت می‌کند هر چند نجوشیده باشد. سپس افزوده‌اند: جوشیدن در معنای فقّاع نهفته است و بدون جوشیدن، عنوان فقّاع حقیقتاً صدق نمی‌کند، هر چند با مسامحه اطلاق گردد. بنابر این آبجویی که نجوشیده، حرام و نجس نیست.
نکتۀ دوم در حرمت و نجاست آبجو آن است که حکم یاد شده دائر مدار مست کننده بودن آن نیست؛ بنابراین با صدق حقیقی عنوان آبجو یا فقّاع بر نوشابه‌ای، حکم به حرمت و نجاست آن می‌شود، هر چند مست کننده بودن آن محسوس نباشد؛ چه آن که گفته شده سکر آبجو نسبت به دیگر نوشابه‌های الکلی خفیف‌تر است.
ماء الشعیر و دِلِستِر
راه‌های مختلفی برای تولید نوشیدنی از جو وجود دارد که محصول برخی روش‌ها پاک و حلال بوده و خروجی برخی نجس و حرام است.
روش‌های ساخت
- حرارت دادن و جوشاندن جو و صاف کردن آب آن. در پاک و حلال بودن این نوع اتفاق نظر وجود دارد.
- روش صنعتی اول: دانه‌های جو را خیس می‌کنند تا جوانه بزند و سپس آن جوانه‌ها را در شرایطی قرار می‌دهند که بدون حرارت خارجی خود به خود تخمیر شده و تولید الکل می‌کند. آب جو تهیه شده در این روش نجس و حرام است.
- روش صنعتی دوم: در این شیوه، الکل تولید شده در شیوه بالا را به شیوه‌هایی مانند حرارت دادن از آن جدا می‌کنند. محصول خروجی این شیوه، الکل و مست کنندگی ندارد ولی نجس بوده و نوشیدن آن حرام است.
- روش صنعتی سوم: در این شیوه جلوی تخمیر جوانه‌های جو و تولید الکل از ابتدا گرفته می‌شود و محصول خروجی فاقد الکل بوده و مست کننده نیز نمی‌باشد. برخی از فقیهان که علت حرام بودن فُقّاع را الکل بودن و مست کنندگی آن می‌دانند، این نوع آب جو را حرام نمی‌دانند ولی فقیهانی که علت حرام بودن فقاع را شیوه تهیه آن می‌دانند این نوع آب جو را نیز حرام می‌دانند.
- روش صنعتی چهارم: استفاده از پودر مالت. در این روش، با پودر یا عصاره مالت (جوانه‌های جو فرآوری شده) نوشیدنی تهیه می‌کنند که به آن ماء الشعیر می‌گویند. به دلیل ارزانی ماده اولیه، در کارخانه‌های تولید ماء الشعیر از این شیوه استفاده می‌شود. حلال بودن یا حرام بودن محصول خروجی تابع عصاره مالت اولیه است. در بسیاری از موارد این عصاره وارداتی بوده و اطمینانی به پاک بودن و عدم ایجاد الکل در فرآیند تولید وجود ندارد. در این حالت چنانچه اطمینان به نجاست ماده اولیه نداشته باشیم بیشتر فقیهان استفاده از آن را جایز می‌دانند.
انواع ماء الشعیر و دلستر موجود در بازار داخلی از روش پنجم ساخته شده و خواص بسیار کمتری نسبت به روش طبی (روش اول) دارند.
نظرات علماء
سوال از آیت الله صافی گلپایگانی
- آیا ماء الشعیری که در بازار مسلمین فروخته می‌شود، حلال است؟
- پاسخ: اگر جو را به طریقی که در سابق اطباء دستور می‌دادند و به آن ماء الشعیر می‌گفتند بجوشانند اشکالی ندارد و اما آنچه از جو گرفته می‌شود و به آن آب جو می‌گویند حرام است.
سوال از آیت الله مکارم شیرازی
- در مورد خمر و مستی (آن چیز که عقل را ضایع کند) حکم مستقل و روشن تحریم در قرآن آمده و قابل قبول است اما در مورد این که الکل وارد بدن شود، تحریمی نداریم. برای مثلا ماءالشعیر‌هایی که در یک لیتر ۵ تا ۸ درصد الکل دارند به هیچ وجه مستی نمی‌آورد و عقل را ضایع نمی‌کند و بی‌تعادلی و تغییر حالت در انسان ایجاد نمی‌کند. آیا مصرف این نوع نوشیدنی هم که حکم خمر به آن تلقی نمی‌شود نیز حرام است؟
- پاسخ: الکل به طور کم در بسیاری از مواد غذایی ممکن است موجود باشد ولی مادامی که به طور طبیعی مست کننده نباشد و یا زیان آن اثبات نگردد حکم تحریم بر آن جاری نمی‌شود و اثبات این موضوع بر عهدۀ کارشناسان غذایی است.
سوالاتی از آیت الله سیستانی
- آیا ماءالشعیر که در بازار موجود است حلال است ؟
- پاسخ: حلال است.
- نوشیدن نوشابه‌های خارجی و آب جو چگونه است ؟
- پاسخ: استفاده از نوشابه مانعی ندارد؛ مگر اینکه معلوم شود یک چیز نجس با آن مخلوط شده است و خوردن آب جو حرام است.
- در بعضی از مواد غذایی مثل شیرینی مقدار کمی الکل به کار رفته که نقش فراوری دارد و سکر آور نیست آیا می‌توان استفاده کرد؟
- پاسخ: جایز است.
احکام خاص آبجو
نماز خواندن در اتاقی که آبجو در آن است مکروه می‌باشد. خرید و فروش آبجو، خوردن غذای آمیخته با آن و غذا خوردن از سفره‌ای که آبجو در آن است، حرام است. همچنین درمان با آبجو در صورتی که راه درمان دیگری وجود داشته باشد حرام است.
نوشیدن آبجو مانند شراب هشتاد تازیانه حد شرعی دارد.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ جواهر الکلام، ج۶، ص۳۹
- ↑
- ↑ کافی، ج۳، ص۴۰۷
- ↑ جواهر الکلام، ج۳۶، ص۳۷۴
- ↑ جواهر الکلام، ج۶، ص۴۰و۴۱
- ↑ تنقیح فی شرح العروه جلد ۳ صفحه ۱۲۹
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑ جواهر الکلام، ج۸، ص۳۶۹
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۲، ص۸
- ↑ جواهرالکلام ج۳۶، ص۳۵۴
- ↑ جواهر الکلام، ج۳۶، ص۴۶۷
- ↑ جواهر الکلام، ج۳۶، ص۴۴۷
- ↑ جواهر الکلام، ج۴۱، ص۴۴۹-۴۵۶
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، (چاپ ۱۴۲۶ق)
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
- کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، دارالحدیث.