اسباط

أسباط به معنای فرزندان، به قبایل دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل یا پیامبرانی از بنی‌اسرائیل اشاره دارد. طبق قرآن، اسباط اشخاصی بوده‌اند که به آنها وحی می‌شده و در قرآن از آنها در کنار دیگر پیامبران از جمله ابراهیم(ع) و یعقوب(ع) یاد شده است. در روایات نیز اسباط شایسته درود و صلوات دانسته شده‌اند.

گروهی از شیعیان اسباط را امام حسن(ع)، امام حسین(ع) و یا امامان معصوم(ع) دانسته‌اند.

تعریف

اسباط در لغت به معنای نوادگان، فرزندان و قبیله است. به باور برخی این کلمه ریشه عبری داشته و به معنای عصا یا جماعتی است که با عصا رهبری می‌شوند. این واژه در قرآن ۵ بار به کار رفته است. در کتاب مقدس نیز فرزندان یعقوب(ع)، ۱۲ سبطِ وی معرفی شده‌اند. همچنین نام یکی از درهای مسجد الصخره در بیت‌المقدس، «باب أسباط» بوده است.

مصداق

برای اسباط مصداق‌های گوناگونی بیان شده است. این واژه در قرآن و روایات نیز آمده و هرکدام معنا و مصادیق مختلفی از آن ارائه داده‌اند. منظور از اسباط که در سوره‌های أعراف، نساء، آل‌عمران و بقره به کار رفته، پیامبران یا قبایل دوازده‌گانه دانسته شده است. همچنین اسباط موسی(ع)، افرادی که حضرت موسی(ع) از آنها روی برگردان شده، آل یعقوب(ع)، اسباط عرب، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و امامان معصوم مصادیقی از اسباط در روایات هستند.

با این حال انبیای بنی‌اسرائیل و قبائل دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل از مصداق‌های مشهور اسباط دانسته شده‌اند.

انبیای بنی‌اسرائیل

به گفته گروهی، اسباط، انبیای بنی‌اسرائیل هستند. برخی آنها را از نسل یعقوب(ع) از حضرت یوسف(ع) تا حضرت موسی(ع) دانسته‌اند. البته علامه طباطبایی، حضرت داود(ع) را نیز که پس از حضرت موسی(ع) می‌زیسته، جزو اسباط دانسته است. وی همچنین پیامبر بودن اسباط را نیز محتمل دانسته‌است. گروهی نیز بر این باورند که اسباط، انبیای صغار یهود هستند.

به عقیده برخی دوازده فرزند حضرت یعقوب(ع) اسباط بوده که به پیامبری نیز مبعوث شده‌اند.در حالی که مفسران شیعه معتقدند، از فرزندان یعقوب فقط حضرت یوسف(ع) به پیامبری رسیده‌ است. و رفتار برادران یوسف با او را نشانه عدم عصمت و سزاوار نبودن آنها برای نبوت دانسته‌اند.

قبایل دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل

عده‌ای اسباط را قبایل دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل یا به طور کلی قبایل بنی‌اسرائیل دانسته‌اند. در کتاب مقدس نیز از قبایل دوازده‌گانه به عنوان «اسباط» یاد شده است. به گزارش طبری و شیخ طوسی اسباط دوازده‌گانه، از ۱۲ فرزند یعقوب به وجود آمده‌اند. گروهی نیز نسل و ذریه حضرت یعقوب(ع) را اسباط می‌دانند بدون اینکه ادعایی مبنی بر پیامبریشان داشته باشند.

بر پایه عهد عتیق، اسباط دوازده‌گانه به مرور زمان پرشمار شده و سرزمین مقدس(کنعان یا فلسطین) را بین خود تقسیم کرده و هر کدام رئیس قبیله خود بوده‌اند. پس از مرگ حضرت سلیمان(ع) بین این قبایل اختلاف شده و بعضی به نقطه جنوبی سرزمین مقدس رفته و آنجا را «یهودا» نامیده و عده دیگر از اسباط به بخش شمالی رفته و آنجا را «اسرائیل» نام نهادند.

ویژگی‌ها

اسباط در قرآن و روایات با ویژگی‌های گوناگونی معرفی شده که برخی از آنها اشاره می‌شود:

در قرآن

به آنها احکامی نازل شده که همگان از جمله پیامبر اسلام(ص) موظف بودند به آن ایمان بیاورند.
نام آنها در کنار پیامبران بزرگ الهی مانند ابراهیم(ع)، اسماعیل(ع)، اسحاق(ع) و یعقوب(ع) ذکر شده است.
یهود و نصارا اسباط را جزو اصحاب دین خود می‌دانستند ولی طبق آیه ۱۴۰ سوره بقره، اسباط یهودی و نصرانی نبوده‌اند.

در روایات

شایسته صلوات و درود هستند.
اسباط دوازده نفر بوده‌اند.
عالمان شناخته شده و مورد افتخار یهود بوده‌اند.

پانویس

↑ راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۲۲ق، ص۲۲۲؛ ابن منظور، لسان العرب، ۲۰۰۰م، ج۷، ص۲۱۰؛ اسدی، «اسباط»، ج۳، ص۱۵.
↑ جعفری، واژه‌های دخیل، ۱۳۷۲ش، ص۱۱۵.
↑ اسدی، «أسباط»، ج۳، ص۱۸.
↑ کتاب مقدس، نامه تکوین، باب ۳۵، آیه ۱۱ و باب ۳۷، آیه ۴.
↑ مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۴۱۱ق، ص۱۷۰.
↑ اسدی، «اسباط»، ج۳، ص۱۹؛ فتح‌الله‌زاده و سلیمانی، «اسباط»، ج۱، ص۲۲۸.
↑ رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۳۷۳ق، ج۶، ص۹۶؛ طبرسی، مجمع البیان،۱۳۷۹ق، ج۱، ص۲۱۷؛ علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۳۳.
↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۲۴۱؛ طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۸۱؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۳، ص۳۳۶.
↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۶، ص۲۸۶.
↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۲، ص۳۸۸.
↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۶، ص۲۹۰.
↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۱۵، ص۲۴۱-۲۴۷.
↑ طبری، دلائل الامامة، ج۸، ص۲۵۶؛ قطب الدین راوندی، الخرائج و الجراح، ۱۴۰۹ق، ص۲، ص۵۲۴.
↑ اسدی، «اسباط»، ج۳، ص۱۵؛ فتح‌الله‌زاده و سلیمانی، «اسباط»، ج۱، ص۲۲۸.
↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۳، ص۳۳۶؛ عسقلانی، فتح‌الباری، بیروت، ج۶، ص۲۹۸؛ رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۳۷۳ق، ج۶، ص۹۶.
↑ طیب، اطیب‌ البیان، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۲۱۴.
↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۳، ص۳۳۶.
↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۳، ص۳۳۶.
↑ جعفری، واژه‌های دخیل، ۱۳۷۲ش، ص۱۱۵.
↑ طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۸۲؛ طبرسی، مجمع البیان،۱۳۷۹ق، ج۱، ص۲۱۷.
↑ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۲۲۵؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۴۴.
↑ طبرسی، مجمع البیان،۱۳۷۹ق، ج۱، ص۲۱۷؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۴۴؛ کاشانی، منهج الصادقین، ۱۳۳۷ش، ج۱، ص۳۲۷.
↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۲۸۵؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۶۰.
↑ کتاب مقدس، نامه خروج، باب ۱، آیه ۳۰ و باب ۳۱، آیه ۲.
↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۲۴۱؛ طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۸۱.
↑ فیض کاشانی، الصافی، ج۱، ص۱۷۵؛قمی مشهدی، کنزالدقائق، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۱۶۶.
↑ کتاب مقدس، اعداد، باب۱، آیه۴.
↑ کتاب مقدس، نامه اخبار دوم، باب ۱۰، آیه۱-۱۴.
↑ سوره بقره، آیه ۱۳۷و ۱۳۶؛ سوره آل عمران، آیه ۸۴.
↑ سوره نساء، آیه ۱۶۳.
↑ سوره بقره، آیه ۱۴۰.
↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۹۲، ص۳۷۳.
↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۵۰.
↑ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۱۴.

منابع

ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح المعانی فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس، ۱۳۷۴ش.
ابن منظور، جمال الدین، لسان العرب، بیروت، دارالصادر، ۲۰۰۰م.
اسدی، علی، «اسباط»، در دائرة المعارف قرآن کریم، قم، موسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
‌ جعفری، آتور، واژه‌های دخیل در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، توس، ۱۳۷۲ش.
‌ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات قرآن کریم، قم، امیران، ۱۴۲۴ق.
رشیدرضا، محمد، تفسیر المنار، قاهره، دارالمعرفة، چاپ چهارم، ۱۳۷۳ق.
شمس الدین مقدسی، محمدبن احمد، أحسن التقاسیم فی معرفة أقالیم، قاهره، مکتبة المدبولی، چاپ سوم، ۱۴۱۱ق.
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر قرآن، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر قرآن، بیروت، دارلمعرفة، ۱۴۱۲ق.
طبری، محمد بن جبیر صغیر، دلائل الإمامه، قم، دارالذخائر للمطبوعات، بی‌تا.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر قرآن، بیروت، دارالإحیاء تراث العربی، ۱۳۷۹ق.
طبرسی، ابومنصور احمد بن علی، الاحتجاج، مشهد، نشر مرتضی، ۱۴۰۳ق.
طوسی، محمدبن حسن، التبیان فی تفسیر قرآن، قم، مکتب الأعلام الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر قرآن، تهران، اسلام، ۱۳۶۶ش.
عسقلانی، ابن حجر، فتح الباری شرح صحیح بخاری، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
فتح الله زاده داود، عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی، «اسباط» در دانشنامه کلامی اسلامی، قم، موسسه امام صادق، ۱۳۸۷ش.
فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی، مشهد، دارالمرتضی، بی‌تا.
قطب الدین راوندی، سعید بن عبدالله، الخرائج والجرائح، قم، مؤسسه امام مهدی(عج)، ۱۴۰۹ق.
قمی مشهدی، محمدبن محمدرضا، تهران، نشر وازت فرهنگ و ارشاد، ۱۳۶۶ش.
کاشانی، ملافتح الله، منهج الصادقین، تهران، چاپ خانه اعلمی، ۱۳۳۷ش.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسه وفا، ۱۴۰۴ق.

جستارهای وابسته

پیوند به بیرون

، علی اسدی، مجله معرفت ادیان، بهار ۱۳۸۹.
عمر عبدالوهاب محمود، در مجله آداب الرافدین، شماره ۵۵، ۱۳۸۷ش.

[1] راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۲۲ق، ص۲۲۲؛ ابن منظور، لسان العرب، ۲۰۰۰م، ج۷، ص۲۱۰؛ اسدی، «اسباط»، ج۳، ص۱۵.

[2] جعفری، واژه‌های دخیل، ۱۳۷۲ش، ص۱۱۵.

[3] اسدی، «أسباط»، ج۳، ص۱۸.

[4] کتاب مقدس، نامه تکوین، باب ۳۵، آیه ۱۱ و باب ۳۷، آیه ۴.

[5] مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۴۱۱ق، ص۱۷۰.

[6] اسدی، «اسباط»، ج۳، ص۱۹؛ فتح‌الله‌زاده و سلیمانی، «اسباط»، ج۱، ص۲۲۸.

[7] رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۳۷۳ق، ج۶، ص۹۶؛ طبرسی، مجمع البیان،۱۳۷۹ق، ج۱، ص۲۱۷؛ علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۳۳.

[8] طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۲۴۱؛ طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۸۱؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۳، ص۳۳۶.

[9] مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۶، ص۲۸۶.

[10] مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۲، ص۳۸۸.

[11] مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۶، ص۲۹۰.

[12] مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۱۵، ص۲۴۱-۲۴۷.

[13] طبری، دلائل الامامة، ج۸، ص۲۵۶؛ قطب الدین راوندی، الخرائج و الجراح، ۱۴۰۹ق، ص۲، ص۵۲۴.

[14] اسدی، «اسباط»، ج۳، ص۱۵؛ فتح‌الله‌زاده و سلیمانی، «اسباط»، ج۱، ص۲۲۸.

[15] طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۳، ص۳۳۶؛ عسقلانی، فتح‌الباری، بیروت، ج۶، ص۲۹۸؛ رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۳۷۳ق، ج۶، ص۹۶.

[16] طیب، اطیب‌ البیان، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۲۱۴.

[17] طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۳، ص۳۳۶.

[18] طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۳، ص۳۳۶.

[19] جعفری، واژه‌های دخیل، ۱۳۷۲ش، ص۱۱۵.

[20] طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۸۲؛ طبرسی، مجمع البیان،۱۳۷۹ق، ج۱، ص۲۱۷.

[21] جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۲۲۵؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۴۴.

[22] طبرسی، مجمع البیان،۱۳۷۹ق، ج۱، ص۲۱۷؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۴۴؛ کاشانی، منهج الصادقین، ۱۳۳۷ش، ج۱، ص۳۲۷.

[23] طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۲۸۵؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۶۰.

[24] کتاب مقدس، نامه خروج، باب ۱، آیه ۳۰ و باب ۳۱، آیه ۲.

[25] طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۲۴۱؛ طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۸۱.

[26] فیض کاشانی، الصافی، ج۱، ص۱۷۵؛قمی مشهدی، کنزالدقائق، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۱۶۶.

[27] کتاب مقدس، اعداد، باب۱، آیه۴.

[28] کتاب مقدس، نامه اخبار دوم، باب ۱۰، آیه۱-۱۴.

[29] سوره بقره، آیه ۱۳۷و ۱۳۶؛ سوره آل عمران، آیه ۸۴.

[30] سوره نساء، آیه ۱۶۳.

[31] سوره بقره، آیه ۱۴۰.

[32] مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۹۲، ص۳۷۳.

[33] مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۵۰.

[34] طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۱۴.

پیامبران در قرآن
نام‌ها	محمد(ص) • نوح • ابراهیم • موسی • عیسی • آدم • اسماعیل • شعيب • صالح • ادریس • یونس • یوسف • یعقوب • هارون • زکریا • یحییٰ • اسحاق • داوود • ایوب • لوط • هود • عزیر • سلیمان • احمد • الیسع • الیاس • یوشع
لقب‌ها	ذا النون • ذبیح‌الله • ذوالکفل
سوره‌ها	سوره انبیاء • سوره یونس • سوره نوح • سوره هود • سوره ابراهیم • سوره یوسف • سوره محمد
قوم و گروه	بنی‌اسرائیل • ثمود • عاد • اصحاب رس • قوم لوط • اصحاب سبت • قریش • مدین • نقبای بنی‌اسرائیل • اسباط • اهل کتاب • حواریون
معجزات	ید بیضا • ناقه صالح • قرآن • شق القمر • چهار مرغ ابراهیم • عصای موسی
كتاب‌ها	قرآن • تورات • زبور • صحف • انجیل
همسران	حوا • همسر نوح • ساره • هاجر • زلیخا • همسران پیامبر
فرزندان والدین	هابیل • قابیل • پسر نوح • بنیامین • مادر موسی • مریم دختر عمران
آیین‌ها	آیین حنیف • اسلام • یهود • مسیحیت • مجوس
مخالفان	نمرود • قارون • فرعون • هامان • جالوت • ابولهب • سامری
مکا‌ن‌ها	شهر مدین • بقعه مبارکه • طور سیناء • مسجد الاقصی • ارم • سرزمین احقاف • کوه جودی
داستان	قصص القرآن • طوفان نوح • ذبح اسماعیل • یأجوج و مأجوج • داستان خضر و موسی • سیل عرم
وابسته	خضر نبی • نبوت • پیامبران • اولو العزم • شجره ممنوعه • بهشت آدم • توبه حضرت آدم • کشتی نوح • ذکر یونسیه • پیراهن یوسف • آزر • نبوت عامه • نبوت خاصه • صبر ایوب • قالیچه سلیمان • الواح موسی • ده فرمان • کتاب النور المبین • ذوالقرنین • بازگشت عیسی