ارم
اِرَم نام قوم و شهری مربوط به قوم عاد است که در قرآن به آن اشاره شده است. زمان و مکان ارم مشخص نیست و گمانه‌زنی‌های بسیاری درباره آن وجود دارد. در ادبیات عربی و فارسی، باغ یا شهرهای سرسبز و افسانه‌ای به ارم تشبیه شده است.
واژه‌شناسی
کلمه ارم فقط یک بار در قرآن در آیه ۷ سوره فجر آمده است: «أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِعَادٍ ﴿٦﴾ إِرَمَ ذَاتِ الْعِمَادِ ﴿٧﴾ الَّتِي لَمْ يُخْلَقْ مِثْلُهَا فِي الْبِلَادِ ﴿٨﴾» (آیا ندیدی پروردگارت با قوم عاد چه کرد؟!(۶) و با ارم، آن شهر با عظمت (۷) كه مانندش در شهرها ساخته نشده بود؟(۸)
ارم در لغت به معنای سنگ نشانه و مانند آن است که برای راهنمایی و پیشگیری از گم شدن افراد در بیابان به کار می‌رفته است. بیشتر مفسرین ریشه ارم را عربی و اندکی نیز آن را دارای اصالتی عبری یا عجمی دانسته‌اند.
دیدگاه مفسران
مفسران شیعه بر پایه قرائت مشهور قرآن کریم، واژه ارم را بدل یا عطف بیان از واژه عاد در آیات ۶ و ۷ سوره فجر معنا کرده‌اند. به گفته فضل بن حسن طبرسی، بیشتر مفسران ارم را نام قوم یا شهر و منطقه‌ای دانسته‌اند. ارم همچنین نام قوم یا عنوانی برای یک فرد دانسته شده است که تبارش به حضرت نوح می‌رسد. بر این اساس، ارم را نام یک قبیله از عاد یا نام مکان زندگی این قبیله دانسته‌اند.
ارم کجاست؟
در اینکه شهر یا قوم ارم در کجا و چه زمانی وجود داشته، دیدگاه یکسانی وجود ندارد. از دمشق، اسکندریه و محلی بین صنعا و حضرموت (جنوب عربستان) به‌عنوان مکان‌های احتمالی ارم نام برده شده است. برخی نیز ارم را یک باغ یا شهر، ساخته شداد/شرار بن عاد دانسته‌اند که به تقلید از بهشت در نزدیکی عدن برپا شد ولی به‌خاطر تکبر و نافرمانی او علیه خدا، ارم توسط طوفان نابود گردید.
ارم در اثار ادبی مسلمانان، به مثابه شهر یا باغی افسانه‌ای و اسطوره‌ای است. در اشعار عربی و فارسی قدیم و جدید، گاهی بناهای رفیع و شهرها و باغ‌های سرسبز و زیبا به ارم تشبیه شده‌اند.
| در گلستان ارم دوش چو از لطف هوا | زلف سنبل به نسیم سحری می‌آشفت | |
| گفتم ای مسند جم جام جهان بینت کو | گفت افسوس که آن دولت بیدار بخفت |
| لعّل نارَ ارم العمادَ | تلمعُ فی صحراء هذی المُدُن المُطلیةِ بالسّواد | |
| شاید آتش شهر ارم | در دشت این شهرهای سیاه‌پوش بدرخشد. |
پانویس
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۱۲ق، ص۷۴؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۲ق، ص۱۷؛ ابن فارس، مقاییس اللغة، ۱۳۹۹ق، ج۱، ص۸۵.
- ↑ دشتی و روحی، «ارم»، ص۵۲۸-۵۲۴.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۶۵۱؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۲۰، ص۲۸۰؛ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۷۳۷.
- ↑ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۷۳۷.
- ↑ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۷۳۷؛ طبری، جامع‌البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۷، ص۱۰۱.
- ↑ پاکتچی، «ارم»، ص۶۷۲-۶۷۰.
- ↑ خرمشاهی، «ارم»، ص۱۸۹.
- ↑ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۷۳۸؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ص۵۵۴-۵۵۲.
- ↑ دشتی و روحی، «ارم»، ج۲، ص۵۲۸-۵۲۴.
- ↑ حافظ، دیوان غزلیات، غزل۸۱.
- ↑ معروف و نعمتی، «سمبل‌های آرمان شهر در شعر معاصر عربی و فارسی»، ص۸۸-۶۳.
منابع
- ابن فارس، احمد، مقاییس اللغة، بیروت، دارالفکر، ۱۳۹۹ق.
- بحرانی، سیدهاشم، البرهان، قم، موسسه بعثت، ۱۴۱۹ق.
- پاکتچی، احمد، «ارم»، در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۷، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- خرمشاهی، قوام‌الدین، «ارم»، در دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، تهران، انتشارات دوستان، ۱۳۷۷ش.
- دشتی، سید محمود و ابوالفضل روحی، «ارم»، در دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۲، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- راغب اصفهانی، ابوالقاسم، مفردات، بیروت، دار القلم-الدار الشامية، ۱۴۱۲ق.
- صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین و تمام النعمة، تهران، نشر اسلامی، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان، بیروت، موسسه اعلمی، ۱۴۱۵ق.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۱۲ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، قم، اسماعیلیان، ۱۳۹۳ق.
- معروف، یحیی و فاروق نعمتی، «سمبل‌های آرمان شهر در شعر معاصر عربی و فارسی»، مجله زبان و ادبیات عربی، انجمن ایرانی، ش۲۸، پاییز ۱۳۹۲ش.
پیوند به بیرون