بهائیت

بهائیت

«یا بهاء‌الابهی» اسم اعظم بهائیت، طرح اصلی از مشکین قلم خطاط و از بهائیان معروف.
اطلاعات کلی
مؤسس	میرزا حسینعلی نوری
شهرهای مهم	حیفا، عکّا، بغداد
زیارتگاه‌ها	خانه علی‌محمد باب در شیراز، خانه بهاءالله در بغداد، مقام اعلی (مقبره باب و عبدالبهاء) در کوه کرمل، مقبره میرزا حسینعلی نوری در عکّا، مقبره شوقی افندی در لندن
نام‌های دیگر	آیین بهائی، دیانت بهائی
اطلاعات دینی
از فرقه‌های	بابیه
باورها	مقام الوهیت، نبوت و مَنْ یُظهره اللهی بهاءالله، تعالیم دوازده‌گانه
فرقه‌ها	بهائیان بیت‌العدلی، بهائیان ارتدکس(ریمی‌ها)،‌ بهائیان موحد،‌ بهائیان آزاد و...
رهبر/امام کنونی	بیت‌العدل اعظم
رهبران/امامان	میرزا حسینعلی نوری، عبدالبهاء، شوقی افندی
کتاب‌های مهم	کتاب اقدس، ایقان، الواح مبارکه، آثار قلم اعلی، مقاله شخصی سیاح، مکاتیب، الواح وصایای مبارکه، قرن بدیع، الفرائد، گنجینه حدود و احکام.
وضعیت کنونی
وضعیت	فعال

بهائیت فرقه‌ای مذهبی منشعب از آیین بابیه است که در قرن سیزدهم قمری توسط میرزا حسینعلی نوری معروف به بهاءالله پدید آمد. میرزا حسینعلی از پیروان علی‌محمد باب بود که پس از درگذشت باب، فرقه بهائیت را پایه‌گذاری کرد. پس از بهاءالله،‌ پسرش عباس افندی معروف به عبدالبهاء و سپس شوقی افندی، نوه دختری عبدالبهاء رهبریِ بهائیت را به عهده گرفتند. پس از شوقی، در جانشینی او اختلاف شد و بهائیان به گروه‌های مختلفی همچون بهائیان بیت‌العدلی و بهائیان ارتدوکسی‌ تقسیم شدند. امروزه رهبری بهائیان در دست بیت‌العدل اعظم است.

بهائیان، بهاءالله را پیامبر و بهائیت را دین جدیدی می‌دانند که دین اسلام را نسخ کرده است. بهاءالله بر این باور است که قیامت مسلمانان با آمدن باب برپا شده و با مرگ او پایان یافته است. همچنین قیامت بابیان با ظهور بهاءالله برپا و با مرگش به پایان می‌رسد. بهائیان مناسکی مانند نماز، روزه، حج و حدود را با کیفیتی متفاوت از مسلمانان به‌جا می‌آورند.

بیت‌العدل مهم‌ترین مرکز بهائیان و مرجع همه امور آنها است. این مرکز در کوه کِرمِل در حیفا واقع شده و اعضای آن توسط محافل ملی، رابط جامعه بهائی هر کشور با بیت‌العدل، انتخاب می‌شوند. خانه علی‌محمد باب در شیراز، خانه بهاءالله در بغداد، باغ رضوان (محل ادعای مظهریت بهاءالله)، مقام اعلی (مقبره باب در کوه کرمل) و روضه مبارکه (مقبره حسینعلی نوری در عکّا) از اماکن مقدس بهائیان به شمار می‌روند. همچنین عید نوروز و سالروز درگذشت و تولد باب و بهاءالله از اعیاد بهائیان است.

آثار بهاءالله مانند اقدس و ایقان، کلمات مکنونه و الواح، آثار عبدالبهاء و شوقی افندی و «الفرائد»، «گنجینه حدود و احکام» از کتاب‌های مقدس بهائیت به شمار می‌آیند.

به باور مسلمانان، بهائیت فرقه‌ای ضاله و خارج از اسلام است. مراجع تقلید شیعه، اعتقاد به بهائیت را کفر و بهائیان را نجس و کافر محارب شمرده‌اند. بیش از ۴۰۰ کتاب و مقاله در نقد بهائیت نوشته شده است. برخی از این کتاب‌ها را عبدالحسین آیتی از بهائیانِ برگشته از آیین بهائی؛ نوشته است.

ادعای الوهیت،‌ نبوت و موعودیت بهاءالله مخالف باورهای اسلامی است و نوعی بت‌پرستی و خودپرستی شمرده شده است. تناقض باورهای بهائی،‌ اختلاف فراوان میان آنان و تکفیر بزرگان فرقه همدیگر از نقدهای بر به بهائیت است. از دیدگاه منتقدان، بهائیت یک حزب و فرقه سیاسی است که کشورهای روسیه، انگلیس، اسرائیل و آمریکا از آن حمایت می‌کنند.

تاریخچه

بهائیت، فرقه‌ای مذهبی و برآمده از بابیه است که در قرن سیزدهم قمری (قرن نوزدهم میلادی) به‌دست میرزا حسینعلی نوری معروف به بهاءالله پدید آمد. در رساله‌ای که به مناسبت صدمین سالگرد فوت میرزا حسینعلی به سفارش بیت‌العدل منتشر شده، آمده است که رسالت بهاءالله از آگوست ۱۸۵۲م (مرداد ۱۲۳۱ش/شوال ۱۲۶۸ق) در زندان آغاز شد.

گفته شده واژه «بهائی» از حدود سال‌های ۱۲۸۲-۱۲۸۴ق درباره بهائیت به‌کار رفته است. با این حال بهائیان،‌ نام آیین بهائی،‌ دیانت بهائی و امر بهائی (The Bahá’í Faith) را برای اشاره به خود ترجیح می‌دهند.

زمینه شکل‌گیری

پس از مرگ سید علی‌محمد باب، بنیانگذار فرقه بابیه در سال ۱۲۶۶ق بابیان به عراق تبعید شدند. در آنجا میرزا یحیی نوری معروف به صبح ازل ریاست آنها را برعهده داشت اما او در پنهانی زندگی می‌کرد و برادرش میرزا حسینعلی نوری امور را در دست داشت. در سال ۱۲۸۰ق بابیان به جهت رفتارهای غیراخلاقی به استانبول تبعید شدند و در همین ایام میرزا حسینعلی ادعای مظهریت کرد که باعث اختلاف در میان بابیان شد. بهائیان این روزها (۱۲ روز) را عید رضوان و بعثت بهاءالله می‌نامند. پس از آن، میرزا حسینعلی مدعی کهنگی بابیت شد و مذهب بهائیت را رسما اعلام کرد. پس از شدت گرفتن اختلافات میان آن دو، دولت عثمانی در سال ۱۳۸۵ق میرزا حسینعلی را به عَکّا،‌از شهرهای فلسطین، و میرزا یحیی را به کشور قِبْرِس فرستاد. بابیانی که بر جانشینی صبح ازل باقی مانده و ادعای حسینعلی را نپذیرفتند، ازلیه و پیروان میرزا حسینعلی، بهائی خوانده شدند.

آمار و وضعیت کنونی

بهائیت امروزه یک تشکیلات بین‌المللی به شمار می‌رود که مقر اصلی آن در اسرائیل است و در همه کشورهای جهان به‌ویژه کشورهای آسیایی و آفریقایی شعبه دارد. براساس گزارش دایرة‌المعارف جهان نوین اسلام، بهائیت در جهان ۱۶۵ محفل روحانی ملی و ۲۰هزار محفل روحانی محلی دارد. آثار و ادبیات بهائی به ۸۰۲ زبان مختلف ترجمه شده است. همچنین هفت «مشرق الاذکار» (معابد بهائیان) در جهان وجود دارد و ۱۲۵۶ محل دیگر نیز برای همین منظور به مالکیت بهائیان درآمده است.

بهائیان، بهائیت را پس از مسیحیت، دومین آیین به لحاظ پراکندگی جمعیت می‌دانند هر چند که نسبت به پیروان دیگر ادیان، جمعیت قابل توجهی ندارند. گفته شده با وجود اینکه تشکیلات اداری بهائی از تعداد پیروان خود آگاه است، اما این مرکز تاکنون آمار رسمی از جمعیت بهائیان ارائه نکرده است.

آمارهای غیررسمی جمعیت پیروان بهائی را پنج تا هفت میلیون نفر اعلام کرده‌اند. طبق برخی گزارش‌ها، جامعه بین‌المللی بهائیت در سال ۲۰۱۰م جمعیت بهائیان را بیش از پنج میلیون گزارش داده است. این آمارها اغرا‌ق‌آمیز دانسته شده است؛ زیرا برای مثال جمعیت بهائیان هند، بیش از ۲ میلیون و ایران ۳۰۰ هزار نفر اعلام شده که با آمارهای رسمی این دو کشور ناسازگار است. جمعیت بهائیان هند، طبق آمار رسمی دولت هند، ۱۱۰هزار نفر و جمعیت بهائیان ایران حداکثر صد هزار نفر تخمین زده شده است. امروزه بیشترین بهائیان ساکن آمریکا هستند. بیشترین میزان سکونت بهائیان در ایران را مربوط به استان تهران به ویژه شهر فردیس کرج، اصفهان (شاهین شهر و نجف آباد)، شیراز، همدان، تبریز و... دانسته‌اند.

در آیین بهائی، افراد به محض پذیرفتن اعتقادات بهائیت، بهائی شناخته نمی‌شود، بلکه پس از رسیدن به سن بلوغ، و ثبت‌نام در تشکیلات بهائی، دریافت کد عضویت و اطاعت از تشکیلات اداری، بهائی شناخته می‌شوند.

باورها

بهاءالله دین اسلام را نسخ کرد و دین جدید ارائه کرد. بهائیان بر جدید بودن تعالیم بهاء‌الله تأکید دارند و او را پیامبری با پیام‌های جدید و بی‌سابقه از طرف خداوند معرفی می‌کنند. به ادعای آنها، بشریت در زمان بهاءالله به حدی از بلوغ رسید که می‌توانست تعالیم جدیدی از طرف خدا دریافت کند. ازاین‌رو، خداوند حسینعلی بهاء را برانگیخت تا تعالیم جدید را به بشر برساند. از نظر بهائیان، خداوند در طول تاریخ، سلسله‌ای از مربیان و پیام‌آوران الهی را برای بشر فرستاده که جدیدترین آنها بهاءالله است. برخی از تعالیم و باورهای بهائیان عبارتند از:

توحید

بهائیان مدعی‌اند که بهاءالله خدا نیست؛ بلکه بنده‌ای است که مقام مظهریت الهی یافته و مظهر خدا در زمین است. اما محققان و منتقدان بهائیت با استناد به سخنان بهاءالله، معتقدند بهائیان، او را خدای جهانیان می‌دانند. از جمله عبارات بهاءالله که دلالت بر ادعای الوهیت و خدایی او دارد، عبارتند از: «لا اله الا أنا المسجون الفرید؛ خدایی نیست جز من زندانی یکتا»، «آنکه جهان را برای خود آفرید، در خراب‌ترین مکان‌ها به دست ستمکاران، زندانی شده است.»، «این‌گونه پروردگارت امر کرد، زمانی که در خراب‌ترین شهرها زندانی بود.»، «انه لا اله إلا أنا الباقی الفرد القدیم... لا اله إلا أنا الباقی الغفور الکریم؛‌ خدایی نیست جز من که باقی و یکتا و قدیم هستم... خدایی جز من بخشنده و کریم نیست». میرزا حسینعلی نوری درباره شب ولادتش می‌نویسد: «... وَ فیهِ وُلِدَ مَنْ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ؛ در این صبح زاده شد آنکه نه زاده شده است و نه می‌زاید».

به گفته دکتر جی. ای. اسلمنت ( J. E. Esslemont) مبلغ امریکایی فرقه بهاییت، در کتاب «بهائیت و عصر جدید»، بهاءالله گاه از جنبه بشری سخن می‌گوید و مقام خود را عبودیت و بندگی محض می‌داند و گاه از مقام الوهیت سخن می‌راند که در عباراتش، اثری از شخصیت انسانی او دیده نمی‌شود. از نظر وی، در مقام الوهیت، خداوند به واسطه بهاءالله با خلق خود سخن می‌گوید، محبت خود را اظهار می‌کند و شرایع و احکامش را اعلام می کند.

اعتقاد به الوهیت بهاءالله در آثار عبدالبهاء و مبلغان بهائی نیز وجود دارد.

در متون بهائی از تأویل کلمات و عبارات نهی شده و دستور داده شده به معانی ظاهری و لغوی آنها تمسک شود.

نبوت

میرزا حسینعلی نوری در کتاب‌هایش ادعای نبوت کرده و خود را پیامبر خدا خوانده است. عباس افندی نیز علی‌محمد باب را در ردیف پیامبرانی همچون حضرت ابراهیم(ع)، موسی(ع)، عیسی(ع) و محمد(ص) قرار داده و باب را بشارت‌دهنده ظهور بهاءالله می‌داند. از نظر او، بهاءالله در زمره آن پیامبران و حتی برتر از آنها است.

به گفته جی. ای. اسلمنت،‌ بهائی به همه پیامبران احترام می‌گذارد و معتقد است بهاءالله حامل پیام الهی برای عصر حاضر است. او بزرگ‌ترین مربی و معلم جهانی است که برای کامل کردن تلاش‌های پیامبران پیشین آمده است. با این وجود میرزا حسینعلی در برخی آثارش، خاتمیت پیامبر(ص) را پذیرفته است.

به گفته علیرضا روزبهانی، بهائی‌پژوه معاصر، دقیق روشن نیست که بهاءالله خداست یا پیامبر یا هیچ‌کدام! چراکه در برخی عبارات به تبعیت از عبدالبهاء، او را پیامبر دانسته‌اند و در بعضی دیگر و با توجه به خاتمیت پیامبر اسلام(ص)، بهاءالله را موعود و مظهر الهی و برتر از پیامبران می‌دانند.

معاد

به گفته روزبهانی، در فرقه بهائیت، به صورت مبهم از معاد سخن گفته شده است به گونه‌ای که تنها می‌توان فهمید که عالَمی پس از مرگ وجود دارد. بهائیان، آنچه را که در قرآن درباره قیامت و ویژگی‌های آن آمده است، به قیام باب و بهاء تأویل می‌برند. باب در کتاب «بیان» گفته است با آمدن من قیامت مسلمانان برپا شد و تا من زنده‌ام، قیامت آنها باقی است و روزی که بمیرم، قیامت به پایان می‌رسد. از دیدگاه حسینعلی بهاء نیز قیامت بابیان، با ظهور او برپا شد و با مرگ او نیز پایان می‌یابد.

به نقل اسلمنت،‌ بهاءالله و عبدالبهاء آنچه را که در کتب مقدس پیشین درباره بهشت و جهنم آمده، رمزی دانسته، معنای ظاهری آنها را صحیح نمی‌دانند. از نظر آنها، بهشت حالت کمال و جهنم،‌ عالَم کاستی‌هاست؛ بهشت،‌ کسب رضای الهی و انس با همگِنان است و جهنم نبود چنین انسی. شادی و فرح بهشت، شادی و سرور روح است و درد و رنج‌های جهنم،‌ محرومیت از چنین شادی و سروری است.

تعالیم دوازده‌گانه

عباس افندی تعالیمی در سفر به اروپا و آمریکا، در گردهمایی‌ها، کلیساها و کنیسه‌ها در ترویج افکار و آثار بهاءالله، اصولی را در دوازده سرفصل به عنوان آموزه‌های بهائیت معرفی کرد که به تعالیم و اصول دوازده‌گانه بهائیت شهرت یافت. این اصول و تعالیم عبارتند از:

بهائیان مدعی‌اند که این تعالیم جدید بوده و هیچ کس پیش از آنها چنین تعالیمی برای انسان‌ها نیاورده است؛ اما بهائی‌پژوهان برخی از این تعالیم را برگرفته از ادیان به ویژه اسلام و بعضی از فضای فکری و فرهنگی غرب دانسته‌اند.

احکام

از نظر محققان، احکام بهائیت همان احکامی است که از جانب علی‌محمد باب در کتاب بیان آمده است؛ البته میان آن دو تفاوت‌هایی نیز وجود دارد.‍ برخی از احکام بهائیت چنین است:

• نماز: به گفته بهاءالله در کتاب اقدس، نماز از اول بلوغ واجب است. در بهائیت سه نماز وجود دارد: نماز صغری، وسطی و کبیر. نماز کبیر روزی یک مرتبه کافی است و کسی که این نماز را گذارد،‌ از دو نماز دیگر معاف است. وقت نماز وسطی، صبح و ظهر و شام و وقت نماز صغیر هنگام ظهر‌(زوال) است. براساس متون بهائیت، بهاءالله یک نماز نه رکعتی نیز نازل کرده و کیفیت آن را در ورقه دیگری نوشته بود؛ اما به گفته عبدالبهاء آن ورقه به سرقت رفته است. کیفیت این نماز تا کنون مشخص نشده است.

براساس کتاب اقدس، نماز جماعت جز در نماز میت، ممنوع است.

قبله بهائیان، طبق گفته بهاءالله،‌ در زمان زنده بودن، مکان اقامت بهاءالله است و پس از مرگ او، روضه مبارکه یعنی قبر اوست.

• روزه: روزه از اول بلوغ بر بهائیان واجب است. ایام روزه بهائیان، در ماه العلاء (یکی از ماه‌های تقویم بدیع بهائیان) شروع و به عید نوروز ختم می‌شود. عید نوروز،‌ عید صیام (عید فطر) بهائیان است. مسافرین، بیماران، زنان باردار و شیرده و زنان در ایام عادت ماهیانه، شاغلان به مشاغل سخت و افرادی که سنشان از بیش از هفتاد سال است، از روزه گرفتن معافند.

• حج: در بهائیت، حج فقط بر مردان واجب است. حج بهائیان زیارت خانه علی‌محمد باب در شیراز یا منزل بهاءالله در بغداد است.

• حدود: براساس کتاب اقدس، قتل، زنا، غیبت و افترا حرام است. اگر کسی، از روی عمد دیگری را به قتل رساند،‌ او باید کشته شود و اگر کسی خانه دیگری را عمداً به آتش کشید، او را باید سوزاند. طبق کتاب اقدس، حد زنا دیه‌ای به مقدار نه مثقال طلاست که باید به بیت‌العدل پرداخت شود. در صورت تکرار، دیه دو برابر می‌شود.

در بهائیت همه چیز پاک است و نجس وجود ندارد. طبق گفته بهاءالله بر بهائیان واجب است اگر اموالشان به یکصد مثقال طلا رسید، نوزده مثقال آن را به عنوان حقوق‌الله بپردازند. این حکم را برای تأمین مالی بهائیت و الگوبرداری شده از اسلام دانسته‌اند. ازدواج با محارم به جز زن پدر جایز دانسته شده است.

رهبران

رهبران بهائیت عبارتند از:

بهاءالله

میرزا حسینعلی نوری (تولد ۱۲۳۳ق/۱۱۹۷ش) معروف به بهاءاللّه بنیانگذار بهائیت است و نام آیین بهاییت از همین لقب گرفته شده است. وی خواندن و نوشتن را نزد پدرش میرزا عباس نوری آموخت. او پس از ادعای بابیت سید علی‌محمد شیرازی، به بابیه پیوست و به ترویج آن پرداخت. میرزا حسینعلی در سال ۱۸۶۳م حدود ۱۳ سال پس از درگذشت علی‌محمد باب، ادعای موعود و مقام «من یظهره الله» کرد و به نام بهائی معروف شد.

در سال ۱۸۶۸م، میرزا حسنعلی بهاء به همراه پیروانش به عکّا،‌ از شهرهای فلسطین، تبعید کرد. او در سال ۱۳۰۹ق (۱۸۹۲م) در ۷۵ سالگی در آنجا درگذشت و در منزل مسکونی خود در باغ بهجی دفن شد.

عبدالبهاء

میرزاعباس نوری مشهور به عباس افندی و عبدالبهاء (۱۲۶۰-۱۳۴۰ق) فرزند بزرگ میرزا حسینعلی بهاء بود که پس از وی رهبری بهائیت به او رسید. بهاءالله، در «کتابُ عَهْدی» (وصیت‌نامه بهاء)، او را جانشین خود قرار داده و او را «غصن اعظم» نامیده بود. بهائیان به او «مرکز میثاق» می‌گویند؛‌ ولی او خودش را عبدالبهاء نامید.

عبدالبهاء در سال ۱۳۲۸ق به دعوت بهائیان اروپا و آمریکا از فلسطین به مصر و از آنجا به اروپا و آمریکا رفت. عبدالبهاء در این سفر که سه سال طول کشید، تعالیمی را که امروزه به «تعالیم دوازده‌گانه» شناخته می‌شود، مطرح کرد. عبدالبهاء به جهت فراهم کردن آذوقه انگلیسی‌ها در جنگ جهانی اول، در ۲۷ آوریل ۱۹۲۰م(۱۲۹۹ش) از سوی دولت انگلستان نشان «نایت هود» (شوالیه‌گری=Knighthood) و لقب سِر (Sir) دریافت کرد.

او در سال ۱۳۴۰ق/۱۹۲۱م درگذشت. مقبره‌اش در جوار مقبره باب واقع در کوه کِرمِل، واقع در فلسطین قرار دارد.

شوقی افندی

نوه دختری عباس افندی است که پس از وی رهبر بهائیان شد. او فرزند میرزا هادی افنان و ضیائیه دختر عبدالبهاء بود که در یازدهم اسفند ۱۲۷۶ش در عکّا به دنیا آمد و تا یازده سالگی در آنجا به سر برد. با سقوط دولت عثمانی در سال ۱۹۰۸م،‌ شوقی به همراه خانواده به شهر حیفا سفر کرد و در دانشگاه بیروت و سپس دانشگاه آکسفورد انگلستان تحصیل کرد. اجرای طرح مهاجرت بهائیان به مناطق مختلف جهان، گسترش تشکیلات اداری و سازمانی دینی بهائیت و تأسیس هیأت بین‌المللی بهائی یا «جنین بیت‌العدل» از اقدامات او بود. در دوره او عبدالحسین تفتی (آیتی) و میرزا صالح اقتصاد مراغه‌ای به اسلام از مبلغان بهائیت به اسلام بازگشتند.

وی در سیزده آبان ۱۳۳۶ش (۱۹۵۷م) در لندن از دنیا رفت و همانجا دفن شد.

رهبری بهائیت پس از شوقی افندی

پس از شوقی افندی، درباره جانشینی وی میان بهائیان اختلاف شد و به انشعاب آنها انجامید. روحیّه ماکْسوِل، همسر شوقی افندی و تعدادی از گروه منتخب شوقی افندی ملقب به «ایادیان امرالله»، اکثریت بهائیان را به خود جلب کرده و بیت‌العدل اعظم را تأسیس کردند و رهبری بهائیت را برعهده گرفتند. این گروه به «بهائیان بیت‌العدلی» مشهورند و مقام ولی امری را برای همیشه کنار گذاشتند. در مقابل، چارْلز میسُن ریمی ادعای جانشینی شوقی و ولی امرالله بودن کرد و گروهی با نام «بهائیان ارتدکس» یا «ریمی‌ها» را پدید آورد. پیروان ریمی معتقدند بودند هر تشکیلاتی اعم از ایادیان امرالله یا سازمان بیت‌العدل باید تحت نظارت ولایت امر بهائیان باشد و بدون آن مشروعیت ندارد. ازاین‌رو، تشکیلات ایادیان امرالله و بیت‌العدل را مشروع نمی‌دانند. میسن ریمی، جوئل برای مارانجلا (Joel Bray Marangella) را به عنوان ولی امر سوم بهائیان و جانشین خود انتخاب کرد و مارانجلا نیز در سال ۲۰۰۶م، نصرت الله بهره‌مند را به عنوان ولی امر چهارم بهائیان تعیین کرد.

انشعابات

پس از مرگ بهاءالله، انشعاباتی در بهائیت پدید آمد که در زمان شوقی افندی به اوج رسید. برخی از انشعابات این فرقه از این قرار است:

1. بهائیان موحد: بهائیانی که معتقدند پس از بهاءالله، فرزندش میرزا محمدعلی‌ (غصن اکبر) جانشین واقعی اوست.
2. بهائیان آزاد: پیروان «زیمر هِرمان» که براین باورند که با مرگ بهاءالله، دوره قدرت بهائی به پایان رسید و باید برای ظهور موعود بهاء، هزار سال صبر کرد.
3. بهائیان اصلاح‌طلب: بهائیان متأثر از افکار و اندیشه‌های «روت وایت» و میرزا احمدسهراب هستند که بهائیت حیفایی (پیروان بیت العدل) را منحرف می‌دانند. رهبر فعلی این جریان،‌ «فردریک گلیشر» است.
4. بهائیان تحت قیادت میثاق: بهائیانی که شوقی افندی را ولی امر از افنان و میسن ریمی را ولی امیر از اغصان می‌دانستند. جوزف پیه، ولی امر دوم از اغصان و نیل چیس ولی امر سوم از اغصان و رهبر فعلی این گروه است.
5. بهائیان ارتدکس: این گروه وجود ولی امر زنده را در هر عصر ضروری می‌دانند. شوقی،‌ ریمی،‌ مارانجلا،‌ ولی‌امرهای این دسته‌اند.
6. پیروان بیت‌العدل‌ (بهائیان حیفایی): این دسته که اکثریت بهائیان را تشکیل می‌دهند، براین باورند که پس از شوقی، وجود ولی امر ضرورتی ندارد و مرجع تشکلات اداری،‌ تصمیم‌گیری و صدور احکام، بیت العدل اعظم در حیفا است.

عصاره آیین بهائی (پیروان جمشید معانی که خود را پس از باب و بهاء، سومین مظهره الله می دانست)، جامعه تربیت بهائی (بهائیانی که ریمی را به عنوان نائب پذیرفتند و برآنند که در آینده، ولی امری از نسل بهاءالله خواهد آمد) جامعه تاریخ جدید (پیروان میرزا احمدسهراب، از فعالان بهائیت در آمریکا و منشی و مترجم عبدالبهاء)، قلب آیین بهائی، پیروان پیران خمسه، دهشی‌ها (پیروان دکتر دهش سلیم موسی الاوشی) از دیگر دسته‌ها و انشعابات بهائیت به شمار می‌روند.

تشکیلات

تشکیلات بهائیت که از دو شاخه انتخابی و انتصابی تشکیل شده، زیر نظر بیت‌العدل اعظم اداره می‌شود.

• بیت‌العدل اعظم: دستور تشکیل بیت‌العدل توسط بهاءالله صادر شد اما در سال ۱۹۶۳م تأسیس و اولین انتخابات آن برگزار شد. این مرکز از نه نفر تشکیل شده که همه آنها باید مرد باشند و هر پنج سال یک‌بار، توسط محافل ملی بهائیان جهان انتخاب می‌شوند. این مرکز در کوه کرمل در شهر حیفا قرار دارد.

بیت‌العدل اعظم، مرجع همه امور بهائیان به شمار می‌رود و دارای وظایفی است که از جمله مهم‌ترین آنها عبارتند از: تفسیر متون و آثار رهبران بهائیت، وضع قوانین و احکام غیرمنصوص متناسب با مقضیات هر زمان، اداره امور جامعه بهائیان در سراسر جهان، ایجاد مؤسسه‌های تبلیغی و تبلیغ بهائیت، فیصله دادن به اختلافات جامعه بهائیان.

به گفته عبدالحمید اشراق خاوری،‌ پژوهشگر و نویسنده بهائی، آنچه در بیت‌العدل تصویب شود، حق و مرادالله بوده و مخالفت با قوانین بیت العدل،‌ مظهر نفاق و روی‌گردانی از درگاه الهی محسوب می‌شود. براساس متون بهائیت، تشکیلات بهائی بر دو پایه ولی امرالله و بیت العدل استوار است. ولی امرالله رئیس دائمی بیت العدل است و طبق تصریح عبدالبهاء، بیت العدل بدون ولی امر مشروعیت ندارد؛ اما به جهت عقیم بودن شوقی افندی، سلسله ولایت امری با مرگ او پایان پذیرفت. ازاین‌رو، بیت العدل از مشروعیت برخوردار نیست و همین امر نیز موجب انشعابات متعددی در بهائیت شده است.

• محافل ملی و محلی: در هر شهر یا روستایی که تعداد بهائیان، حداقل نه نفر باشند، آنها موظند محفل روحانی محلی تشکیل دهند. محافل محلی،‌ زیرمجموعه محفل ملی هستند و نمایندگان این محافل، اعضای محفل روحانی ملی را انتخاب می‌کنند. محافل ملی، رابط جامعه بهائی هر کشور با بیت‌العدل و اجراکننده سیاست‌ها و اهداف بیت‌العدل هستند. اعضای بیت‌العدل نیز توسط محافل ملی انتخاب می‌شوند. محافل روحانی ملی و محلی هر دو سال یک بار انتخاب می‌شوند و همه انتخابات در نخستین روز از ضیافت رضوان انجام می‌گیرد.

در هر ماه بهائی‌ (هر نوزده روز یک بار)، هر محفل با بهائیان محل خود ملاقات می‌کنند که نام این جلسات را «ضیافت نوزده روزه» می‌نامند و خود تشکیلاتی دارد.

بهائیت تشکیلات انتصابی نیز دارد که شامل دارالتبلیغ بین‌المللی، ایادی امرالله، هیئت‌های مشاوران قاره‌ای و هیئت‌های معاونت می‌شود و از سوی بیت‌العدل منصوب می‌شوند.

اماکن مقدس

در بهائیت اماکن مورد احترام و مقدسی وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:

مشرق الاذکار عشق‌آباد،‌ نخستین مشرق الاذکار بهائیان شمرده می‌شود که در سال ۱۳۲۰ق (۱۹۰۲م) ساخته شد. طرح ظاهری معابد یا مشرق الاذکار بهائیان، دایره‌ای شکل است که شامل نُه خیابان، نُه باغچه، نُه حوض با فواره‌های آب و نُه دروازه در اطراف است. مشرق الاذکار شیکاگو در آمریکا، سیدنی در استرالیا، فرانکفورت در آلمان و مشرق الاذکار نیلوفر آبی (معبد لوتوس) در هند از دیگر معابد مهم بهائیان به شمار می‌روند.

تقویم بهائی

براساس تقویم و سال بهائی که بدیع یا دور بهائی نامیده می‌شود، هر سال بهائی، نوزده ماه و هر ماه، نوزده روز است. تقویم بهائی از سال ۱۸۴۴م/۱۲۶۰ق که به اصطلاح بهائیان، سال ظهور باب است، آغاز می‌شود و اولین ماه سال،‌ شهر البهاء است که معمولا از اول فروردین و ۲۱ مارس شروع می‌شود. آخرین ماه سال بدیع،‌ شهر العلا است که از ۲ مارس شروع می‌شود.

اعیاد بهائی

اعیاد بهائیان که روزهای تعطیل محسوب می‌شوند و هرگونه کار و تجارت در آنها حرام است، عبارتند از:

روز میثاق (۵ آذر/۲۶ نوامبر) و درگذشت عبدالبهاء(۷ آذر/۲۸ نوامبر) را نیز مناسبات امریه نامیده‌اند؛ ولی در برخی منابع، این دو روز به جای نهم و دوازدهم عید رضوان، از جمله اعیاد بهائیت شمرده شده است.

به گفته اسلمنت، عید نوروز، عید رضوان، روز تولد باب و بهاءالله و اظهار دعوی باب (که همزمان با تولد عبدالبهاء است) بزرگ‌ترین اعیاد و ایام سرور بهائیان شمرده می‌شود.

کتب بهائیت

نوشته‌های رهبران بهائیت به ویژه میرزا حسینعلی و پسرش عباس افندی، برای بهائیان مقدس است و در مجالس آنها قرائت می‌شود. از جمله آثار و متون مقدس بهائیت عبارتند از:

• آثار بهاءالله: کتاب اقدس، کتاب ایقان، هفت وادی، کلمات مکنونه مبین، اشراقات،‌ اقتدارات، بدیع، الواح سلاطین و... از آثار میرزا حسینعلی نوری به شمار می‌روند. به گفته عبدالبهاء، کتاب اقدس، مهیمن بر جمیع کتب و صحف، ناسخ همه آنها و مرجع تمام احکام و اوامر و نواهی و از نظر شوقی افندی، مهم‌ترین اثر بهاءالله و ام الکتاب بهائیت است. این کتاب دربرگیرنده احکام و آموزه‌های بهائیت است که در عَکّا نوشته شده است. بهائیان، کتاب بیان را ناسخ قرآن و کتاب اقدس را ناسخ بیان می‌دانند.

مجموع آثار و الواح بهاءالله در مجموعه‌ای با نام «آثار قلم اعلی» در شش جلد به چاپ رسیده است.

• آثار عبدالبهاء: مقاله شخصی سیاح، رساله مدنیه، کتاب سیاسیه، کتاب مفاوضات، کتاب مکاتیب، تذکره الوفا، خطابات مبارکه، الواح وصایای مبارکه (وصیت نامه) از جمله آثار عبدالبهاء هستند.
• آثار شوقی افندی: از جمله آثار شوقی عبارتند از: نظم بدیع، نظم اداری دیانت بهائی‌ (شامل دستورهای تشکیلات بهائی)، ظهور عدل الهی، لوح قرن، قرن بدیع، نظامات بهائی، دور بهائی (ترجمه کتاب تاریخ نبیل زرندی به انگلیسی)، مطالع الانوار، و... . آثار وی، برخی به انگلیسی و برخی به فارسی است.

کتاب «الفرائد» اثر میرزا ابوالفضل گلپایگانی، از مبلغان و نویسندگان برجسته بهائی، «گنجینه حدود و احکام» اثر عبدالحمید اشراق خاوری، از مبلغان و نویسندگان برجسته بهائیت، و «کواکب الدریة فی مآثر البهائیة» (در تاریخ بابیت و بهائیت) از عبدالحسین آیتی، از مبلغان سابق بهائی که مسلمان شد، از دیگر کتاب‌های مقدس بهائیت به شمار می‌روند. الفرائد، استدلالی‌ترین کتاب بهائیان دانسته شده است. گنجینه حدود و احکام، مجموعه‌ای از احکام و حدود بهائی است و بخش قابل توجهی از احکام بهائیان در این کتاب آمده است.

دُرَر البَهیّه، حجج البهیّه، کشف الغطاء،‌ برهان لامع از آثار ابوالفضل گلپایگانی، رحیق مختوم در شرح و تفسیر لوح قرن، تلخیص تاریخ نبیل زرندی، اقداح الفلاح، قاموس ایقان از آثار عبدالحمید اشراق خاوری، اصول نظم اداری بهائی اثر علی اکبر فروتن، از ایادیان امرالله، ظهور الحق (تاریخ بهائی) و اسرار الآثار خصوصی از اسدالله فاضل مازندرانی، از نزدیکان عبدالبهاء و مبلغ برجسته بهائی، از دیگر کتب مهم بهائیت به شمار می‌روند.

دیدگاه مراجع شیعه

مراجع تقلید شیعه اعتقاد به بهائیت را کفر و بهائیان را نجس می‌دانند و از هر گونه معاشرت با آنان برحذر می‌دارند. از نظر آنان، بهائیان دشمن دین و ایمان و کافر محارب هستند؛ ازدواج با آنان حرام و باطل است؛ تصرف در اموال آنان حرام نیست و هر کاری که تقویت و ترویج این فرقه محسوب شود، جایز نیست.

آیت‌الله بروجردی (۱۲۹۲ق-۱۳۸۰ق/ ۱۲۵۴ش-۱۳۴۰ش)،‌ از مراجع تقلید شیعه، بهائیت را ضد شیعه و استقلال کشور ایران می‌دانست. مبارزه با بهائیت از دغدغه‌های مهم وی بود و او سعی داشت از اقدامات بهائیان در حذف و آزار مسلمانان جلوگیری کند؛ به همین جهت پیام‌های خود را از طریق محمدتقی فلسفی به شاه و مسئولان وقت ابلاغ می‌کرد. آیت الله بروجردی خطر بهائیت را جدی می‌دانست و گفته شده مبارزه با بهائیت توسط او آغاز شد. او برای این منظور، برخی از علما همچون آیت الله منتظری، ابراهیم امینی و احمدی شاهرودی را به شهرهای دیگر می‌فرستاد. اقدامات سید حسین بروجردی باعث شد به دستور شاه حظیرة‌القدس، ساختمان مرکز اداری بهائیان در تهران، در سال ۱۳۳۴ش بسته شد.

امام خمینی بهائیان را عمال اسرائیل و جاسوس اسرائیل و آمریکا می‌دانست. از دیدگاه او بهائیت برای شکستن مذهب شیعه به وجود آمده بود. از نظر امام، صهیونیست‌ها در ایران به صورت حزب بهائی ظاهر شدند و درصددند استقلال و اقتصاد ایران را در دست گیرند. امام بهائیت را مذهب نمی‌دانست؛ بلکه آن را یک حزب می‌دانست که نخست مورد حمایت انگلیس بودند و سپس مورد حمایت آمریکا قرار گرفتند.

در سال ۲۰۰۳م، مجمع تحقیقات اسلامی در دانشگاه الازهر مصر، بهائیت را بدعت دانست و اعلام کرد این فرقه ارتباطی با ادیان آسمانی ندارد. محمد سید طنطاوی، شیخ الازهر، نیز بهائیت را با اسلام در تضاد کامل می‌دانست و برآن بود نباید آن را به عنوان یک دین مستقل به رسمیت شناخت. از نظر وی، بهائیت، یک دین ابداعی است که در اواخر قرن نوزدهم میلادی، توسط استعمارگران انگلیسی جهت زیرسؤال بردن اسلام و تفرقه میان مسلمانان به وجود آمد.

انتقادات

گفته شده هرچند پیشوایان بهائیت، در ابتدا شیعه بودند و حرکت ابتدایی آنها براساس آموزه‌های شیعی بود، ولی با ادعای دین و شریعت جدید که لازمه آن انکار خاتمیت پیامبر(ص) است، نمی‌توان این فرقه را صورت جدیدی از شیعه به شمار آورد. از همین‌رو، علمای شیعه و مسلمان، بهائیت را خارج از دین اسلام دانسته‌اند و آیین بهائی در میان مسلمانان به عنوان یک انحراف اعتقادی و فرقه ضاله شناخته شده است. با این حال، بی. تاد. لاوسون نویسنده مقاله «بهائیت» در «دایرة‌المعارف جهان نوین اسلام»، بهائیت را گونه‌ای جدید از توحید اسلام و شیعه قلمداد کرده است.

حسن مصطفوی،‌ مفسر و فقیه شیعی قرن پانزدهم قمری، در کتاب «محاکمه و بررسی در عقاید و احکام و آداب و تاریخ باب و بهاء» ده اصل کلی و اساسی اسلام را نام می‌برد و می‌گوید هر یک از این ده اصل، در بطلان و بی‌پایه و جعلی بودن بابیت و بهائیت کافی است. این ده اصل عبارتند از: خاتمیت و باقی بودن دین اسلام تا روز قیامت، امام مهدی(عج) امام دوازدهم، نبوت، توحید و الوهیت، توقیفی بودن عبادات، قیامت، نبوت و امی بودن، نبوت و درستی، کتاب آسمانی و عدم تناقض در دین. از نظر علامه مصطفوی، اگر دین اسلام و قرآن و احکام و آداب اسلامی با کتاب پر از غلط‌های لفظی، ادبی و معنویِ کتاب بیان و اقدس و مطالب و احکام آنها مقایسه شود، پاینده و همیشگی بودن دین اسلام ثابت خواهد شد.

برخی از انتقاداتی که به بهائیت وارد شده است عبارتند از:

• ادعای الوهیت: به گفته عبدالبهاء در کتاب مکاتیب،‌ بهاءالله، فراوان اظهار الوهیت و ربوبیت کرده است و یک کتاب نیز در تفسیر صمد نوشته است که از عنوان کتاب تا پایانش، «إنی أنا الله» است. میرزا حسینعلی نوری نیز در موارد مختلف ادعای الوهیت کرده است. ادعای الوهیت برخلاف آموزه‌های اسلام و به نوعی دعوت به بت‌پرستی و خرافه‌پرستی و جهالت و نادانی دانسته شده است. همچنین در بهائیت،‌ برخلاف آموزه‌های صریح اسلام، میرزا حسینعلی نوری معبود خوانده شده و عبادت او،‌ جزو وظایف بهائیان شمرده شده است.
• ادعای نبوت: از آنجا که تشخیص مقام نبوت و صدق ادعای پیامبری، دشوار است، پیامبران برای اثبات نبوت خود باید معجزه ارائه کنند. میرزا حسینعلی با اینکه ادعای مقام نبوت داشت، اما از نظر او نبوت تنها نیازمند نزول آیات است. ازاین‌رو،‌ وی مطالب کتاب اقدس و دیگر الواح را که با ترکیب خاص کلمات و جملات و به تقلید از قرآن و پر از غلط‌های لفظی و معنوی و ادبی بسیار است، آیات آسمانی و به نوعی معجزه خواند. در نقد آیات بهائیت،‌ گفته شده در این صورت هر شخص عربی که با فصاحت و بلاغت صحبت می‌کند نیز می‌تواند ادعای پیامبری کند! همچنین کسانی همچون میرزا یحیی صبح ازل که آیاتی نظیر آیات بهاءالله صادر و ادعای نبوت کرده‌اند، مقام نبوت آنان نیز ثابت می‌شود.
• خاتمیت: از جمله انتقادات به بهائیت، خاتمیت پیامبر(ص)‌است. از نظر مسلمانان، هر ادعایی که با این اعتقاد سازگار نباشد، مردود و باطل است و هر فرقه‌ای این اصل را نپذیرد،‌ از اسلام خارج است. میرزا حسینعلی، خود را من یظهر الله نامید و ادعای شریعت مستقل کرد.
• ادعای موعود بودن: میرزا حسینعلی نوری، با اینکه نبوت خود را مسلم گرفته بود، خود را موعود و منتظَر نیز می‌خواند و در عین حال روایات مربوط به غیبت و ظهور و امام منتظر را ضعیف و موهوم معرفی می‌کرد؛‌ در حالی که اگر این روایات ضعیف باشند، زمینه‌ای برای ادعای موعود و منتظَر بودن باقی نمی‌ماند. افزون بر این، با توجه به روایات و گفته علما و محدثین، ویژگی‌ها و علائم و اسم و نسب موعود و منتظَر واقعی با میرزا حسینعلی منطبق نیست. من یظهره الله و موعود باب نیز با حسینعلی مطابقت ندارد؛ زیرا براساس اظهارات باب در کتاب بیان، نام او محمد،‌ لقبش قائم و محل ظهورش مسجد الحرام است و این شرایط هیچ‌کدام در بهاء‌الله نیست. همچنین براساس اظهارات علی‌محمد باب، ظهور من یظهره الله ۱۵۱۱ یا ۲۰۰۱ سال پس از ظهور باب است.
• تناقضات: در دین و کتاب آسمانی نباید مطالب ضد و نقیض وجود داشته باشد. اما به گفته سیدمحمدباقر نجفی نویسنده کتاب «بهائیان»، آثار بهائیت در مسائل مهم عقیدتی، متناقض است و باید برخی باورها و عقاید را با رد برخی دیگر بپذیریم و نمی‌توان همه آنها را باهم پذیرفت. حسن مصطفوی نیز نوشته‌ها و سخنان میرزا حسینعلی را پر از تناقض و ضد و نقیض می‌داند و به برخی از آنها اشاره می‌کند. برای نمونه براساس منابع مهم بهائیان، قرآن تحریف نشده، اما در عین حال معتقدند که قرآن به دلیل تحریف، توسط کتاب بیان منسوخ شد.
• اختلاف و نزاع در بهائیت: از دیدگاه حسن مصطفوی، تا به حال در هیچ دین و مسلکی به اندازه بهائیت، اختلاف و نزاع و تکفیر نبوده است. پس از درگذشت باب، میرزا بهاء با برادرش صبح ازل اختلاف پیدا کرد و در طعن همدیگر کتاب نوشتند؛ پس از فوت بهاء، میان غصن اعظم (عبدالبهاء) و غصن اکبر (محمدعلی) اختلاف شدید پیدا شد. عبدالبهاء، میرزا محمدعلی را ناقض اکبر خواند و محمدعلی نیز پیروان عباس و شوقی را مشرک خواند. پس از شوقی افندی نیز اختلافات به اوج رسید و باعث انشعابات متعدد در این فرقه شد.

• بهائیت یک حزب سیاسی: منتقدان بهائیت، این فرقه را یک حزب و فرقه سیاسی می‌دانند که مانند یک سازمان سیاسی همه طرفداران خود را کنترل می‌کند و از آنها بهره می‌گیرد و مورد حمایت روسیه، انگلیس، اسرائیل و آمریکا است. گفته شده حمایت این کشورها از بهائیت، به این خاطر است که نشر عقائد بهائیت، یکی از راه‌های مهم مقابله با حرکت‌های اسلامی به ویژه در خاورمیانه است. از نظر علیرضا روزبهانی، بهائی‌پژوه، روابط بسیار نزدیک بهائیت با دولت‌های استعماری، چنان آشکار است که تاریخ‌نگاران تاریخ معاصر ایران، بهائیت را دست‌ساخته سیاست‌های استعماری غربی جهت تغییر بنیان فکری و اجتماعی جوامع اسلامی می‌دانند. بهائیت امروزه یک تشکیلات بین المللی است که مقر آن در اسرائیل است و بیشترین پیروان آن در آمریکا ساکن هستند.

سید سعید زاهدزاهدانی، جامعه‌شناس و نویسنده کتاب «بهائیت در ایران»، بهائیت را ابزار قدرت‌های استعماری برای شکستن اقتدار دینی در ایران دانسته است؛ زیرا هرجا موضوع دین‌زدایی از نهاد سیاست یا جامعه مطرح بوده است، بهائیان نقش فعالی داشته‌اند. هم در دوران انقلاب مشروطه و هم در دوران پهلوی، همکاری بیگانگان و بهائیان برای مقابله با دیانت و روحانیت به روشنی به چشم می‌خورد. این جنبش،‌ هم اکنون نیز در خاورمیانه و شمال آفریقا،‌ یکی از ابزارهای فرهنگیِ در اختیار قدرت‌های بزرگ جهان برای مقابله با جنبش‌های اسلامی است.

به گفته روزبهانی، هیچ از یک دولت‌های اسلامی، بهائیت را به رسمیت نشناخته‌اند.

کتابشناسی

درباره بهائیت و نقد آن، کتاب‌ها و مقاله‌هایی نگارش شده است. در نرم‌افزار «به سوی حقیقت: رد فرقه ضاله بهائیت» تولید حوزه علمیه و سازمان اوقاف اصفهان، ۳۱۳ کتاب و مقاله و در نرم‌افزار «بهاء بی‌بها» تولید مؤسسه احرار اندیشه،‌ ۴۱۶ کتاب و مقاله گرد‌آوری شده است. برخی از این کتاب‌ها را مبلغان بهائی که از بهائیت برگشته در نقد آن نوشته‌اند، از جمله: «کشف الحیل» (سه جلد) اثر عبدالحسین آیتی (آواره)، «فلسفه نیکو» اثر میرزا حسن نیکو، «ایقاظ یا بیداری در کشف خیانات دینی و وطنی بهائیان» به قلم صالح اقتصاد مراغه‌ای، «خاطرات صبحی» اثر فضل‌الله صبحی مهتدی (کاتب مخصوص عباس افندی)، «بارقه حقیقت در شناخت بهائیت» نوشته خانم قدس ایران، «راه راست؛ چرا از بهائیت برگشتم» اثر مسیح الله رحمانی (رئیس سابق بهائیان بشرویه)، «نامه‌ای از سن پالو» نوشته امان الله شفا و «چرا مسلمان شدم؟» و «سایه شوم» از مهناز رئوفی. کتاب «بابیت و بهائیت؛ پژوهشی در تاریخ مذاهب اسلامی» از هرمان رومر، نویسنده آلمانی، و «نقد و بررسی تاریخچه، تعالیم و تشکیلات بهائی»، اثر فرانچسکو فیچیکا، نویسنده سوئیسی، از جمله آثار بهائیان از بهائیت برگشته است.

برخی دیگر از آثاری که در رد و نقد بهائیت نگارش شده‌اند، عبارتند از: «محاکمه و بررسی در عقاید و احکام و آداب و تاریخ باب و بهاء» (۳ جلد) اثر حسن مصطفوی، «بهائیان» اثر سید محمدباقر نجفی، «تاریخ جامع بهائیت» نوشته بهرام افراسیابی، «انشعاب در بهائیت پس از مرگ شوقی افندی» از اسماعیل رائین، «مفتاح باب الابواب» به قلم محمدمهدی خان زعیم الدوله تبریزی، «بابی‌گری و بهائی‌گری» از محمد مهدی اشتهاردی، «بهائیت در ایران» از سید سعید زاهدزاهدانی، «پشت پرده تشکیلات به روایت بهزاد جهانگیری» از سعید سجادی و «ماجرای باب و بهاء» از سید مصطفی حسینی طباطبایی.

جستارهای وابسته

• بابیه
• انجمن حجتیه

پانویس

منابع

پیوند به بیرون