مهره‌های شطرنج
مهره‌های شطرنج شامل شش شیء است که هرکدام بر اساس قوانین خاصی در صفحه شطرنج حرکت می‌کنند. یک شطرنج استاندارد دارای ۳۲ مهره (۱۶ مهره سفید و ۱۶ مهره سیاه) است. هر بازیکن ۱۶ مهره را در اختیار دارد. هشت عدد پیاده، دو عدد رخ، دو عدد اسب، دو عدد فیل، یک وزیر و یک شاه. مهره‌های بازیکن سفید در ردیف‌های ۱ و ۲ و مهره‌های بازیکن سیاه در ردیف‌های ۷ و ۸ قرار می‌گیرند. رخ‌ها گوشه صفحه، اسب‌ها کنار رخ‌ها و فیل‌ها کنار اسب‌ها هستند. وزیر در خانه همرنگ در ستون d و شاه در خانه غیر همرنگ در ستون e قرار می‌گیرند. بازی با حرکت بازیکن سفید شروع می‌شود و در طی بازی بازیکنان به صورت نوبتی مهره‌های خود را حرکت می‌دهند. در نهایت بازی به سه صورت پایان می‌یابد: یا سفید برنده می‌شود، یا سیاه برنده می‌شود، یا بازی مساوی می‌شود.
پیشینه
شطرنج معمولی امروزی پیش از سال ۱۸۴۹ وجود نداشت. این بازی در طول قرن‌ها با انواع مختلفی از قطعات بازی می‌شد، که بیشتر تفاوتشان در ظاهر مهره‌ها بود. پس از گسترش این بازی در قرن یازدهم، قوانین بازی تکامل پیدا کرد، و قطعات شکل منظم تری پیدا کردند و شکل رسمی به خود گرفتند. این بازی در اروپا محبوب شد و به جای چند قطعه مهره‌های زیادی به‌وجود آمد. در شطرنج اصلی مهره‌ها از عنوان پیاده‌نظام، سواره نظام، فیل، و ارابه به وزیر، سرباز، اسب، فیل و رخ تبدیل شدند. در سال ۱۸۴۹ مهره‌های شطرنج استانتون معرفی شدند. این مهره‌ها همان مهره‌های عادی امروزی هستند که بیشترین طرفدار را هم دارند.
ویژگی و نوع حرکت مهره‌ها
چیدمان کلی
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 |             | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
اولین گام برای آغاز بازی چیدن صحیح مهره‌ها در صفحهٔ شطرنج است. خانه‌های صفحهٔ شطرنج به‌صورت ۸×۸ است و هر خانه دارای یک عدد و حرف انگلیسی است. اعداد از یک تا هشت و حروف انگلیسی از a تا h هستند. مهره‌های سفید در عرض‌های ۱ و ۲ و مهره‌های سیاه در ردیف‌های ۷ و ۸ قرار می‌گیرند. رخ‌ها در گوشه صفحه قرار می‌گیرند. در کنار رخ‌ها اسب‌ها و در کنار اسب‌ها فیل‌ها قرار می‌گیرند. وزیرها در خانه همرنگ و شاه‌ها در خانه غیر همرنگ قرار می‌گیرند. به عبارت دیگر شاه همیشه در ستون e و وزیر همیشه در ستون d قرار می‌گیرد. سربازها در ردیف جلوی این مهره‌ها به صورت منظم قرار می‌گیرند. بازی را بازیکن سفید شروع می‌کند. پس از آن بازیکن سیاه حرکت می‌کند و بازی به همین گونه ادامه پیدا می‌کند تا به پایان برسد. پایان بازی به سه صورت است: یا سفید برنده می‌شود، یا سیاه، یا بازی مساوی می‌شود. بر اساس قوانین شطرنج هر مهره به گونه‌ای متفاوت حرکت می‌کند. بازی با حرکت مهره سفید آغاز می‌شود و در طی بازی بازیکنان به صورت نوبتی مهره‌های خود را حرکت می‌دهند.
شاه
شاه مهرهٔ اصلی شطرنج است. این مهره تنها می‌تواند یک خانه به اطراف خود به صورت افقی، عمودی، یا در قطر حرکت کند. اما با این حال هدف اصلی بازیکنان شطرنج محافظت از شاه است. بازیکنان با انجام حرکت قلعه امنیت شاه را بیشتر می‌کنند. اگر هر دو بازیکن تنها شاه را در صفحه شطرنج داشته باشند بازی مساوی خواهد شد.
وزیر
وزیر قوی‌ترین مهره شطرنج محسوب می‌شود. حرکت این مهره ترکیبی از حرکت مهره‌های رخ و فیل است. این مهره می‌تواند در مربع‌های خالی هم در ستون، هم در عرض، و هم در قطر حرکت کند. وزیر بالاترین ارزش را نسبت به دیگر مهره‌ها دارد. به دلیل باارزش بودن این مهره بازیکنان معمولاً از تعویض آن با مهره‌هایی به غیر از خودش پرهیز می‌کنند. شطرنج بازان اعتقاد دارند وزیر نباید اول بازی به میدان نبرد برده شود. با این حال در برخی بازی‌ها دیده می‌شود که بازیکنان وزیر خود را قربانی می‌کنند تا به موقعیت بهتر و برد برسند. از نمونه‌های قابل توجه این فن می‌توان به بازی قرن بین بابی فیشر ۱۳ ساله و دونالد بایرن ۲۶ ساله اشاره کرد. فیشر در این بازی با قربانی کردن وزیر خود برتری پوزیسیونی کامل را کسب کرد که باعث پیروزی او در بازی شد.
رخ
رخ از مهره‌های تأثیرگذار شطرنج است. این مهره می‌تواند در مربع‌های خالی به صورت افقی و عمودی حرکت کند. ویژگی رخ‌ها قدرت بالای آن‌ها در ستون و ردیف باز است. این مهره‌ها در پایان بازی اهمیت دوبرابری دارند. رخ‌ها همچنین قدرت نفوذ به ردیف‌های انتهایی را دارند که به آن رخنه می‌گویند. این حرکت باعث حمله از کنار می‌شود و می‌تواند مهره‌های حریف را با قدرت از بین ببرد. رخ در حرکتی به نام قلعه با شاه مشارکت می‌کند و هر دو مهره به صورتی خاص جابه‌جا می‌شوند. این حرکت علاوه بر اینکه به شاه امنیت می‌دهد رخ را در موقعیت مناسب تری قرار می‌دهد. به این ترتیب رخ می‌تواند بهتر فعالیت کند و دفاع یا حمله بهتری داشته باشد.
فیل
فیل‌ها در مربع‌های خالی به صورت مورب در قطرها حرکت می‌کنند، بدین ترتیب این مهره در قطرهای باز بهتر می‌تواند قدرت خود را به نمایش بگذارد. این مهره در بهترین شرایط می‌تواند ۱۴ خانه را کنترل کند. یکی از خصوصیات این مهره حرکت در یک رنگ خانه است. فیل‌های مربع سفید تنها در همین نوع خانه حرکت می‌کنند و فیل‌های مربع سیاه هم تنها در نوع مربع خودشان. هر بازیکن سیاه یا سفید دو فیل دارد، یکی برای حرکت در رنگ سفید و دیگری برای حرکت در رنگ سیاه.
فیل‌ها در شرایطی می‌توانند بهترین استفاده را داشته باشند که توسط پیاده‌های خود محاصره نشده باشند.
اسب
اسب‌ها به صورت L مانند در صفحه شطرنج حرکت می‌کنند. این مهره تنها مهره‌ای است که روی خط صاف حرکت نمی‌کند و می‌تواند با پرش خود را از سایر مهره‌ها رها کند. همچنین با این حال در بهترین حالت تنها ۸ خانه را زیر نظر دارد. اسب گستره عمل محدودی دارد و عملکرد ضعیفی در دورزنی مهره‌ها دارد. این مهره تأثیر زیادی در پوزیسیون‌های بسته دارد و به علت پرش می‌تواند برتری به دست آورد.
پیاده
بیشترین تعداد مهره‌ها در صفحه شطرنج پیاده یا سربازند. این مهره به صورت مستقیم در ستون خود حرکت می‌کند. پیاده می‌تواند در حرکت اول خود یک یا دو حرکت به جلو برود، اما بعد از حرکت اول تنها می‌تواند یک خانه جابه‌جا شود.
این مهره اگر چه در حالت عادی اهمیت بالایی ندارد، اما هنگامی که به عرض آخر می‌رسد به اصطلاح «ترفیع» می‌گیرد؛ یعنی باید به مهره‌ای دیگر (به جز شاه و پیاده) تبدیل شود. ترفیع بدون وقفه و بلافاصله بعد از رسیدن به عرض آخر انجام می‌شود. این مهره همچنین تنها مهره ای است که قابلیت عقب‌گرد ندارد و تنها می‌تواند صاف به جلو حرکت کند. پیاده حرکت ویژه دیگری نیز دارد که به آن آنپاسان می‌گویند. این واژه در معنی لغوی به معنای گرفتن یا زدن پیادهٔ در حال عبور است. اگر یک سرباز در اولین حرکت خود دو خانه به جلو برود و در مربع کناری خود سرباز حریف قرار بگیرد، حریف می‌تواند سرباز خود را پشت سرباز جلو آمده بگذارد و مهره سرباز را حذف کند. این حرکت باید بلافاصله بعد از حرکت دو خانه ای سرباز حرف انجام شود و اگر حرکتی در بین این حرکت انجام شود دیگر نمی‌توان در آن جا آنپاسان کرد.
ارزش مهره‌ها
مهره‌های شطرنج بر اساس مواردی چون: قدرت مانور و عملکرد، تعداد خانه‌هایی که به آن دسترسی دارند، تعداد خانه‌هایی که تحت کنترل دارند، و میزان خطر و قدرت حمله ارزشیابی می‌شوند.
| نماد |  |  |  |  | 
|
| مهره | پیاده | اسب | فیل | رخ | وزیر |
| ارزش | ۱ | ۳ | ۳ | ۵ | ۹ |
با توجه به جدول، وزیر با ۹ امتیاز بیشترین ارزش و پیاده با ۱ امتیاز کمترین ارزش را دارد. فیل و اسب هر دو ۳ امتیاز دارند، اما عموماً گفته می‌شود که فیل کمی ارزشمندتر است. با این حال این مورد بیشتر به طرز تفکر، روش بازی بازیکن، و شرایط بازی بستگی دارد. هنگامی که بازی بسته شده باشد، اسب‌ها تأثیر زیاد تری نسبت به فیل‌ها دارند. شاه به دلیل اینکه به هیچ عنوان از صفحه شطرنج حذف نمی‌شود فاقد امتیاز خاصی است. البته بحث ارزش مهره‌ها بحثی تئوریک است و ممکن است در شرایط واقعی با توجه به شرایط بازی معادلات ارزش‌ها عوض شود.
نو آوری
خوزه رائول کاپابلانکا از بزرگ‌ترین استادبزرگان شطرنج اولین کسی بود که خطر تبدیل شدن شطرنج به یک بازی متکی بر حافظه و بدون خلاقیت را پیش‌بینی کرد. او بر این اساس شطرنج جدیدی با دو مهره جدید طراحی کرد که ده ستون و هشتاد خانه داشت. دو مهره جدید هر کدام روش حرکت جدیدی داشتند. یکی از مهره‌ها توانایی حرکت به دو صورت اسب و رخ، و مهره دیگر توانایی حرکت به صورت اسب و فیل را داشت.
بابی فیشر در سال ۲۰۰۶ در یک مصاحبهٔ تلفنی گفت که با پیشرفت دانش گشایش‌ها و حفظ کردن کتاب‌های گشایشی، اگر بهترین بازیکنان تاریخ شطرنج زنده شوند توانایی رقابت با شطرنج‌بازان امروز را ندارند. به گفتهٔ او «اکنون یک جوان چهارده‌ساله یا کوچکتر، فقط با حفظ کردن کتاب‌های گشایش می‌تواند یک برتری گشایشی مقابل کاپابلانکا داشته باشد.» وی ادامه داده بود که «امروزه شطرنج کاملاً مرده‌است و فقط حافظه و تبانی است. یک بازی ترسناک بدون هیچ خلاقیتی.» او در ۹ ژوئن ۱۹۹۶ نوع جدیدی از شطرنج را معرفی کرد که امروزه با نام شطرنج۹۶۰ معروف است. تنها تفاوت این شطرنج با شطرنج کلاسیک در نحوه قرارگیری مهره‌ها است. در این بازی مکان مهره‌های بازی به صورت تصادفی تعیین می‌شود و تنها دو محدودیت دارد: اول اینکه فیل‌ها نباید در خانه‌های همرنگ قرار بگیرند، و دوم اینکه شاه باید بین دو رخ باشد تا بتوان قلعه کرد. این شطرنج ۹۶۰ حالت شروع بازی دارد و به همین دلیل به شطرنج۹۶۰ معروف است.
به غیر از شطرنج۹۶۰ و شطرنج کاپابلانکا، شطرنج با انواع گوناگون دیگری هم بازی می‌شود که به آن‌ها واریانت گفته می‌شود. بیش از ۲۰۰۰ نوع بازی مختلف از شطرنج استاندارد ساخته شده که در شیوه چیدن مهره‌ها، نوع صفحه، و قوانین بازی تفاوت دارند.
شطرنج کاپابلانکا در حالت شروع بازی با دو مهره جدید
|
شطرنج۹۶۰، یک نمونه از ۹۶۰ حالت ممکن شروع بازی
|
|
شطرنج ضعیف! (!Weak)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نماد و نام
- پیاده (سرباز): نماد P (البته این مهره معمولاً بدون نماد هم در نظر گرفته می‌شود)
- اَسب (اَسپ)؛ نماد مدرن N - نماد کلاسیک C (ایتالیایی)
- فیل (پیل)؛ نماد مدرن B - نماد کلاسیک F (ایتالیایی)
- رخ (قلعه)؛ نماد مدرن R - نماد کلاسیک T (ایتالیایی)
- وزیر (فرزین)؛ نماد مدرن Q - نماد کلاسیک D (ایتالیایی)
- شاه؛ نماد مدرن K - نماد کلاسیک R (ایتالیایی)
اگر چه مهره‌های شطرنج با نمادهای بین‌المللی بالا متناظرند، اما در زبان‌ها با نام متفاوتی در نظر گرفته می‌شود:
| زبان | شاه | وزیر | رخ | فیل | اسب | پیاده | شطرنج | کیش | کیش‌مات/مات |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| نماد | ♔ ♚ | ♕ ♛ | ♖ ♜ | ♗ ♝ | ♘ ♞ | ♙ ♟ | n/a | + or † | # or ++ or ‡ |
| آفریکانس | K Koning king | D Dame lady | T Toring tower | L Loper runner | R Ruiter rider | (P) Pion | Skaak | Skaak | Skaakmat |
| آلبانیایی | M Mbreti king | D Dama / Mbretëresha lady / queen | T Torra tower | F Fili / Oficeri elephant / officer | K Kali horse | (U) Ushtari soldier | Shahu | Shah | Shah mat |
| عربی | م مَلِك (malik) king | و وزير (wazïr) vizier | ر رخ / طابية (rukhkh / ṭābiya) fortress / castle | ف فيل (fīl) elephant | ح حصان (ħiṣān) horse | ب بيدق / عسكري (baidaq / `askarī) pawn / soldier | شطرنج (shaṭranj) | كِش مَلِك (kish malik) | كِش مات (kish māt) |
| آذربایجانی | Ş Şah شاه | V Vəzir vizier | T Top cannon | F Fil elephant | A At horse | P Piyada foot soldier | Şahmat | şah shah | mat mat |
| ارمنی | Ա Արքա (Ark῾a) king | Թ Թագուհի (T῾agowhi) queen | Ն Նավակ (Navak) ship | Փ Փիղ (P῾ił) elephant | Ձ Ձի (Dzi) horse | Զ Զինվոր (Zinvor) soldier | Շախմատ (Šaxmat) Ճատրակ (Čatrak) | Շախ (Šax) | Մատ (Mat) |
| باسکی | E Erregea king | D Dama lady | G Gaztelua castle | A Alfila | Z Zalduna knight | (P) Peoia pawn | Xake | Xake | Xake mate |
| بلاروسی (تاراشکیه‌ویتسا) | К кароль king | Вз візыр vizier | Лд ладзьдзя boat | А афіцэр officer | В вершнік rider | (Л) латнік pawn | Шахматы | Шах | Мат |
| بنگالی | R রাজা (rājā) King | M মন্ত্রী (montri) Minister | N নৌকা (noukā) Boat | H গজ / হাতি (gôj / hāti) Elephant | G ঘোড়া (ghoṛā) Horse | B বোড়ে / সৈন্য (boṛe / śoinno) Walker/Troop | দাবা (dābā) | কিস্তি (kisti) Check | কিস্তিমাত (kistimāt) Checkmate |
| بلغاری | Ц цар emperor | Д дама lady | Т топ cannon | О офицер officer | К кон horse | (П) пешка foot soldier | Шахмат / Шах | Шах | (Шах и) мат |
| کاتالان | R rei | D dama / reina lady / queen | T torre tower | A alfil | C cavall horse | (P) peó | Escacs | Escac / Xec | Escac i mat |
| چینی | K 王 (wáng) king | Q 后 (hòu) queen | R 車 (jū) گردونه | B 象 (xiàng) elephant | N 馬 (mǎ) horse | (P) 兵 (bīng) soldier | 國際象棋 (guójì xiàngqí) international chess | 將軍 (jiāngjūn) | 將死 (jiāng sǐ) |
| چکی | K král king | D dáma lady | V věž tower | S střelec shooter | J jezdec rider | (P) pěšec foot soldier | Šachy | Šach | Mat |
| دانمارکی | K konge king | D dronning queen | T tårn tower | L løber runner | S springer jumper | (B) bonde peasant | Skak | Skak | Skakmat |
| هلندی | K koning king | D dame / koningin lady / queen | T toren / kasteel tower / castle | L loper / raadsheer runner / counsellor | P paard horse | (pi) pion | Schaken | Schaak | Mat / Schaakmat |
| انگلیسی | K king | Q queen | R rook, castle | B bishop | N knight | (P) pawn | Chess | Check | Checkmate / Mate |
| اسپرانتو | R reĝo king | D damo lady | T turo tower | K kuriero courier | Ĉ ĉevalo horse | (P) peono | Ŝako | Ŝak | Ŝakmato |
| استونیایی | K kuningas king | L lipp flag | V vanker chariot / carriage | O oda spear | R ratsu riding horse | (E) ettur forwarder | Male after malev | Tuli / Šahh fire | Matt |
| فنلاندی | K kuningas king | D daami / kuningatar lady / queen | T torni tower | L lähetti messenger | R ratsu ride | (S) sotilas soldier | Shakki | Shakki | Matti / Shakkimatti |
| فرانسوی | R roi king | D dame lady | T tour tower | F fou jester | C cavalier rider | (P) pion | Échecs | Échec | Échec et mat |
| گالیسی | R rei king | D dama / raíña lady / queen | T torre tower | B bispo bishop | C cabalo horse | (P) peón foot soldier | Xadrez | Xaque | Xaque mate |
| گرجی | მფ მეფე (mep'e) king | ლ ლაზიერი (lazieri) queen | ე ეტლი (etli) chariot | კ კუ (ku) tortoise | მ მხედარი (mkhedari) rider | პ პაიკი (paiki) pawn | ჭადრაკი (Čadraki) | ქიში (K'ishi) | შამათი (Shamat'i) |
| آلمانی | K König king | D Dame lady / queen | T Turm tower | L Läufer runner | S Springer jumper | (B) Bauer peasant | Schach | Schach | Matt / Schachmatt |
| یونانی | Ρ βασιλιάς (vasiliás) king | Β βασίλισσα (vasílissa) queen | Π πύργος (pýrgos) tower | Α αξιωματικός (axiomatikós) officer | Ι ίππος (íppos) horse | (Σ) πιόνι (pióni) pawn | Σκάκι (Skáki) | Σαχ (Sach) | Mατ (Mat) |
| هندی | R राजा (rājā) king | V वज़ीर / रानी (vazīr / rānī) vizier / queen | H हाथी (hāthī) elephant | O ऊँट (ūṁṭ) camel | G घोड़ा (ghoṛā) horse | (P) प्यादा (pyādā) infantryman | शतरंज (śatrañj) | शह (Shah) | शहमात (Shahmāt) |
| عبری | מ מלך (Melech) king | מה מלכה (Malka) queen | צ צריח (Tzariach) tower | ר רץ (Ratz) runner | פ פרש (Parash) horseman | רגלי (Regli) foot soldier | שחמט (Shakhmat) | שח (Shakh) | מט (Mat) |
| هوسه | S sarki king | Q sarauniya queen | R sansanin fortress | G giwa elephant | J jarumi mounted warrior | (P) soja soldier | ces | ceki | ceki mat |
| مجاری | K király king | V vezér / királynő vizier / queen | B bástya bastion | F futó runner | H huszár / ló hussar / horse | (Gy) gyalog / paraszt footman / peasant | Sakk | Sakk | Matt |
| ایسلندی | K kóngur king | D drottning queen | H hrókur rook | B biskup bishop | R riddari knight | (P) peð pawn | Skák | Skák | Skák og mát |
| ایدو | R rejo king | D damo lady | T turmo tower | E episkopo bishop | K kavalo horse | (P) piono | Shakoludo | Shako | Shakmato |
| اندونزیایی | R raja king | M menteri minister / vizier | B benteng castle / fortress | G gajah elephant | K kuda horse | (P) pion | Catur | Sekak / Ster | Sekakmat |
| میان‌اسلاوی | K kralj king | C carica / dama empress / lady | Z zamok / věža castle / tower | L lovec hunter | J jezdec / konj rider / horse | (P) pěšak infantryman | Šahy | Šah | Mat |
| ایرلندی | R rí king | B banríon queen | C caiseal bulwark | E easpag bishop | D ridire knight | (F) fichillín / ceithearnach little chess piece / kern | Ficheall | Sáinn | Marbhsháinn |
| ایتالیایی | R re king | D donna / regina lady / queen | T torre tower | A alfiere standard-bearer | C cavallo horse | (P) pedone foot soldier | Scacchi | Scacco | Scacco matto |
| ژاپنی | K キング (kingu) | Q クイーン (kuīn) | R ルーク (rūku) | B ビショップ (bishoppu) | N ナイト (naito) | (P) ポーン (pōn) | チェス (chesu) | 王手 (ōte) / チェック (chekku) | 詰み (tsumi) / チェックメイト (chekkumeito) |
| جاوه‌ای | R raja king | Q ratu / perdhana mentri queen / prime minister | B bèntèng fortress | M mentri minister | K jaran horse | (P) pion | sekak | ||
| کنادا | ರಾ ರಾಜ (raaja) king | ಮ ಮಂತ್ರಿ (mantri) minister | ಆ ಆನೆ (aane) elephant | ರ ರಥ (ratha) chariot | ಕು ಕುದುರೆ (kudure) horse | ಪಾ ಪಾದಾತಿ (paadaati) foot sodier | |||
| قزاقی | Кр патша (patsha) king | У уәзір (wazir) vizier | Т тура (tura) tower | П піл (pil) elephant | А ат (at) horse | (П) пешка (peshka) / (С) сарбаз (sarbaz) foot soldier / warrior | шахмат (shakhmat) | шах (shakh) | мат (mat) |
| کره‌ای | K 킹 (king) | Q 퀸 (kwin) | R 룩 (rug) | B 비숍 (bi syob) | N 나이트 (na i teu) | (P) 폰 (pon) | 체스 (che seu) | 체크 (che keu) | 체크메이트 (che keu me i teu) |
| لاتین | R rex king | M regina queen | T turris / elephas tower / elephant | A signifer / cursor / stultus / alphinus standard-bearer / messenger / fool | E eques knight | (P) pedes / pedo foot soldier | Scacci | Scaccus | Mattus |
| لتونیایی | K karalis king | D dāma lady | T tornis tower | L laidnis | Z zirgs horse | (B) bandinieks peasant | Šahs | Šahs | Šahs un mats |
| لیتوانیایی | K karalius king | V valdovė queen | B bokštas tower | R rikis Lithuanian military commander | Ž žirgas horse | (P) pėstininkas pawn | Šachmatai | Šach | Matas |
| لژبان | Na noltrunau king | Ni noltruni'u queen | S slanydi'u castle | X xanto elephant | Xi xirma horse | (S) sonci soldier | caxmati | gunta attack | lo nolraitru cu morsi the king is dead |
| لوکزامبورگی | K Kinnek king | D Damm lady | T Tuerm tower | L Leefer runner | P Päerd horse | (B) Bauer farmer | Schach | Schach | Schachmatt |
| مقدونی | K крал king | D кралица / дама queen / lady | T топ cannon | L ловец hunter | S коњ / скокач horse / jumper | P пешак / пион infantryman / pawn | шах | шах | мат |
| مالایالم | K രാജാവ് (raajavu) king | Q മന്ത്രി (manthri) minister | R തേര് (therú) chariot | B ആന (aana) elephant | N/Kt കുതിര (kuthira) horse | (P) കാലാള് / പടയാളി (kaalal / padayaali) foot soldier | ചതുരംഗം (chathurangam) | ചെക്ക് | ചെക്ക് മേറ്റ് |
| مراتی | R राजा (rājā) king | V वजीर (vajīr) vizier | H हत्ती (hātti) elephant | O उंट (Unṭ) camel | G घोडा (ghoḍā) horse | (P) प्यादे (pyāde) foot soldier | बुद्धिबळ (buddhibal) | शह (shah) | शहमात (shahmāt) |
| مغولی | Н ноён نویان | Б бэрс (fers) vizier | т тэрэг (tereg) chariot | Т тэмээ (temee) camel | М морь (mor) horse | (Х) хүү (hüü) boy | Шатар | шаг / дуг / цод | мад |
| بوکمل | K konge king | D dronning queen | T tårn tower | L løper runner | S springer jumper | (B) bonde peasant | Sjakk | Sjakk | Sjakkmatt |
| نروژی نو | K konge king | D dronning queen | T tårn tower | L løpar runner | S springar jumper | (B) bonde peasant | Sjakk | Sjakk | Sjakkmatt |
| اوریه | K ରଜା (rôja) king | Q ରାଣୀ (raṇi) queen | R ଡଙ୍ଗା (ḍôṅga) boat | B ହାତୀ (hati) elephant | N ଘୋଡ଼ା (ghoṛa) horse | P ସୈନିକ (sôinikô) soldier | ଚେସ୍/ଶତରଞ୍ଜ (chess/śôtôrôñjô) | ଚେକ୍ (check) | ଚେକମେଟ୍ (checkmate) |
| اورومو | M Mootii | Mt Mootittii | G Gidaara, masaraa | A abuunii | N namkabajaa | Cheezii | Mirkaneeffannaa | Waayila / Mate | |
| فارسی | ش شاه king | و وزیر vizier / minister | ق/ر قلعه/رخ castle | ف فیل elephant | ا اسب horse | س/پ سرباز/پیاده soldier | شطرنج (shatranj) | کیش (kish) | مات (mat) |
| لهستانی | K król king | H هتمان | W wieża tower | G goniec courier | S skoczek jumper | (P) pion pawn | Szachy | szach | mat / szach-mat |
| پرتغالی | R rei king | D dama / rainha lady / queen | T torre tower | B bispo bishop | C cavalo horse | (P) peão foot soldier | Xadrez | Xeque | Xeque-mate |
| رومانیایی | R rege king | D damă / regină lady / queen | T turn / tură tower | N nebun fool | C cal horse | (P) pion | Șah | Șah | Mat / Șah mat |
| روسی | Кр король (korol') king | Ф ферзь / королева (ferz' / koroleva) vizier / queen | Л ладья (ladya) boat | С слон (slon) elephant | К конь (kon') horse | (П) пешка (peshka) | шахматы (shakhmaty) | шах (shakh) | мат (mat) |
| گیلیک اسکاتلندی | R righ king | B bànrigh queen | T tùr tower | E easbaig bishop | D ridir knight | (P) pàn pawn | feòirne | casg | tul-chasg |
| صربی‌کرواتی | К краљ (kralj) king | Д краљицa / дама (kraljica / dama) queen / lady | Т топ (top) cannon | Л ловац (lovac) hunter | С скaкaч / коњ (skakač / konj) jumper / horse | (П) пешак / пион (pešak / pion) pedestrian / pawn | Шах (Šah) | Шах (Šah) | Мат (Mat) |
| سوتوی شمالی | К Kgoši | Kg Kgošigadi | N Ntlosebô / Moshate | Mp Mopišopo | M Mogale | S Seitšhireletšo | Tšhêšê | Check | Checkmate |
| سیسیلی | R re king | D riggina queen | T turru tower | A alferu | S scecc[h]u donkey | (P) pidinu foot soldier | Scacchi | ||
| اسلواکی | K kráľ king | D dáma lady | V veža tower | S strelec shooter | J jazdec rider | (P) pešiak infantryman / pawn | Šach | Šach | Mat / Šachmat |
| اسلوونیایی | K kralj king | D dama lady | T trdnjava castle | L lovec hunter | S skakač jumper | (P) kmet farmer | Šah | Šah | Mat / Šahmat |
| اسپانیایی | R rey king | D dama / reina lady / queen | T torre tower | A alfil | C caballo horse | (P) peón foot soldier | Ajedrez | Jaque | Jaque mate |
| سوئدی | K kung king | D dam / drottning lady / queen | T torn tower | L löpare runner | H springare / riddare horse/knight | (B) bonde peasant | Schack | Schack | Schack matt |
| تامیلی | K அரசன் (arasaṉ) king | Q அரசி (araci) queen | R கோட்டை (kōṭṭai) castle | B அமைச்சர் / மந்திரி (amaicchar / manthiri) minister | N/Kt குதிரை (kutirai) horse | (P) காலாள் / சிப்பாய் (kālāḷ / cippāy) foot soldier / سیپوی | சதுரங்கம் (sathurankam) | முற்றுகை (muṟṟukai) | இறுதி முற்றுகை (iṟuti muṟṟukai) |
| تلوگو | రాజు (rāju) king | మంత్రి (maṃtri) minister | ఏనుగు (ēnugu) elephant | శకటు (śakaţu) | గుర్రం (gurraṃ) horse | బంటు (baṃţu) soldier | చదరంగం (cadaraṃgaṃ) | దాడి (dāḍi) | కట్టు (kaţţu) |
| تای | ข ขุน (khun) king | ต เม็ด / ตรี / มนตรี (met / trī / montrī) counselor | ร เรือ (reūa) ship | ค โคน (khōn) | ม ม้า (mā) horse | (บ) เบี้ย (bīa) menial | หมากรุก (mākruk) | รุก (ruk) | จน (jon) |
| ترکی | Ş/K şah / kral shah / king | V vezir vizier | K kale castle | F fil elephant | A at horse | (P) er / piyon soldier / pawn | Satranç | Şah | Mat |
| اوکراینی | Kр король (korol) king | Ф ферзь (ferz) vizier | T тура (tura) tower | C слон (slon) elephant | K кінь (kin) horse | (П) пішак / пішка (pishak / pishka) foot soldier | Шахи (shakhi) | Шах (shakh) | Мат (mat) |
| اردو | بادشاہ (bādshāh) | وزیر (vazīr) | رخ (rukh) | فيلہ (fiyalah) | گھوڑا (ghōṛā) | پیادہ (pyādah) | شطرنج (šaṭranj) | شہ (sheh) | شہمات (shehmāt) |
| ویتنامی | V vua king | H hậu queen | X xe chariot | T tượng elephant | M mã horse | tốt soldier | Cờ vua | Chiếu | Chiếu bí / Chiếu hết |
| ولزی | T teyrn / brenin lord / king | B brenhines queen | C castell castle | E esgob bishop | M marchog rider | (G) gwerinwr peasant | Gwyddbwyll | Siach | Siachmat |
یادداشت
- ↑ Staunton chess set
- ↑ تعویض در حالت کلی به تبادل دو مهره شطرنج می‌گویند، برای مثال بازیکن الف برای بدست آوردن موقعیت بهتر یا از روی اجبار با اسب خود فیل بازیکن ب را در صورتی می‌زند که بازیکن ب هم می‌تواند اسب بازیکن الف را با مهره ای دیگر بزند. تعویض مهره‌ها معمولاً با دو مهره که ارزش ارزش برابری دارند انجام می‌شود اما گاهی هم بازیکنان مجبورند یک مهره قوی خود را با مهره ای ضعیف تعویض کنند.
منابع
- ↑ "The History of Chess" (به انگلیسی). musicartmath. Archived from the original on 28 November 2018.
- ↑ "How the Chess Set Got Its Look and Feel" (به انگلیسی). smithsonianmag. ۳ آوریل ۲۰۱۳. Archived from the original on 16 December 2018.
- ↑ «چگونه رکورد شطرنج را ثبت کنیم». باشگاه شطرنج ایران. ۲۹ آبان ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «نحوه چیدن مهره‌ها در شطرنج». باشگاه شطرنج ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «آموزش چیدمان مهره‌های شطرنج». سایت آموزش شطرنج حرفه ای. ۲۳ بهمن ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «آموزش شطرنج، حرکات مهره‌ها و تکنیک‌های ابتدایی آن». peachlearn. ۲۸ مرداد ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «چگونگی حرکت مهره‌های شطرنج». مکتب خانه شطرنج. ۲۷ شهریور ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اوت ۲۰۱۸.
- ↑ «آموزش حرکت مهره شاه در شطرنج». سایت آموزش شطرنج حرفه ای. ۲۶ مرداد ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «مساوی شدن بازی». باشگاه شطرنج ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «مهره‌ها و حرکات شطرنج». شطرنج فرزین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «وزیر یک مهره ترسو». tehranchess. ۱۳ خرداد ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «آموزش مقدماتی شطرنج به زبان ساده». you can. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «بازی قرن، روایتی متفاوت به قلم دکتر فرانک بردی». شطرنجباز. ۲۴ دی ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «بابی فیشر نابغه ای با حافظه ای باور نکردنی». سایت آموزش شطرنج حرفه ای. ۲۰ اسفند ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «بابی فیشر شطرنج یاد می‌دهد – معرفی کتاب آموزش شطرنج». m0911. ۲۲ مرداد ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «مقاله: اهمیت ستون باز و قدرت رخ در آن (1)». آچمز. ۳ بهمن ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «اهمیت رخ و ستون‌ها در شطرنج». Vchess. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «آموزش قلعه رفتن در شطرنج». سایت آموزش شطرنج حرفه ای. ۱۱ مهر ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «"شاه-قلعه" در بازی شطرنج چیست؟». آل دیجی. ۲۰ آبان ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «آموزش قلعه رفتن در شطرنج (بخش یکم)». شطرنج سفید. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «فیل در نگاه عامه». Vchess. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «آموزش حرکت مهره فیل در شطرنج». سایت آموزش شطرنج حرفه ای. ۲۸ خرداد ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «فرق فیل خوب و فیل بد». Vchess. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «ویژگی‌های اسب در شطرنج». Vchess. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «حرکت‌های استثنایی در شطرنج». Vchess. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «ترفیع پیاده». مکتب خانه شطرنج. ۷ مهر ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «ترفیع پیاده-خط پایان». شطرنج سفید. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «آموزش حرکت مهره پیاده یا سرباز در شطرنج». سایت آموزش شطرنج حرفه ای. ۲۶ مرداد ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «بازی شطرنج از آغاز تاکنون و شناخت قوانین این بازی-بخش دوم». زیباخو. ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «آموزش آن پاسان در شطرنج». سایت آموزش شطرنج حرفه ای. ۱۲ مهر ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «آموزش حرکت شاه، وزیر و سرباز شطرنج (تصویری)». هنر فردی. ۱۴ آبان ۱۳۹۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «قانون آنپاسان در بازی شطرنج». مجله WeAre.ir. ۳۰ تیر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «آموزش ارزش مهره‌های شطرنج». سایت آموزش شطرنج حرفه ای. ۶ مهر ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «ارزش مهره‌ها». باشگاه شطرنج ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ "Making Wise Captures" (به انگلیسی). chesscorner. Archived from the original on 16 December 2018.
- ↑ "Relative Value of Chess Pieces" (به انگلیسی). mark-weeks. Archived from the original on 16 December 2018.
- ↑ "The relative values of the chess pieces" (به انگلیسی). chessfox. April 11, 2015. Archived from the original on 16 December 2018.
- ↑ "Capablanca's chess" (به انگلیسی). chessvariants. Archived from the original on 16 December 2018.
- ↑ "Capablanca's Chess-Chess variant" (به انگلیسی). greenchess. Archived from the original on 16 December 2018.
- ↑ "Speaking about Fischer..." (به انگلیسی). chessbase. Archived from the original on 16 December 2018.
- ↑ «شطرنج بابی فیشر چیست و چرا به آن شطرنج ۹۶۰ می‌گویند؟». مکتب خانه شطرنج. ۱۶ مرداد ۱۳۹۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ "Chess Varieties – Different Types of Chess" (به انگلیسی). chessinvasion. Archived from the original on 16 December 2018.
- ↑ "Popular Chess Variants" (به انگلیسی). thesprucecrafts. ۶ ژوئن ۲۰۱۷. Archived from the original on 16 December 2018.
- ↑ «آموزش علائم اختصاری شطرنج». سایت آموزش شطرنج حرفه ای. ۲۴ شهریور ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «نحوه ثبت حرکات شطرنج». Vchess. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ FIDE Handbook. "FIDE Laws of Chess taking effect from 1 January 2018". International Chess Federation (FIDE) (به انگلیسی). Retrieved 2020-09-01.
- ↑ The Estonian chess terms were coined by Ado Grenzstein.
- ↑ "Handbook". www.fide.com. Retrieved 22 March 2019.
The pieces bear the names: Koenig, Dame, Turm, Laeufer, Springer, Bauer
- ↑ H. J. R. Murray, A History of Chess, ch. 11