حائلبه مانع بين دو چيز و همچنين زن غيرآبستن (مقابل حامل)، حائل مي‌گويند. از احكام آن به معناى نخست در باب طهارت و صلات سخن رفته است. ۱ - نبودن حائل در اعضا براي غسل و وضو و تيممدر اعضای وضو، غسل و تیمم در حال اختیار نباید حائلی باشد؛ لیکن در حال اضطرار، مانند تقیه، ترس از دشمن، سرما و زخم بودن عضو، وجود حائلی از قبیل جوراب، کفش و پارچه روی زخم مانعی ندارد. [۸]
توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص۲۲۲، م۳۷۷.
موهای روی پا چنانچه مانع مسح پوست باشد، حائل محسوب می‌گردد و مسح بر آن صحیح نیست. برخی موی روی پا را حائل ندانسته‌اند. امام خمینی درباره احکام حائل در محل وضو و غسل و تیمم می‌فرماید: «در وقت ضرورت - مانند تقیه، سرما، درنده، دشمن و هرآنچه که به سبب آن از برداشتن حائل (که روی سر و اها را گرفته است) می‌ترسد – مسح بر مقنعه، کفش، جوراب و مانند آن‌ها جایز است، البته آنچه که در مسح پوست معتبر است؛ مانند آنکه مسح با کف دست و با رطوبت وضو و غیر این‌ها باشد، در مسح بر روی حائل هم معتبر می‌باشد.» [۱۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۵، کتاب الطهارة، فصل فی الوضوء، القول فی الواجبات، مسالة۲۰.
و «ظاهر این است که اگر جبیره تمام عضوی را هم - خصوصاً محل مسح - فراگیرد احکام جبیره در آن جریان دارد. و اگر جبیره بیشتر اعضای وضو را فراگرفته باشد، احتیاط (مستحب) به جمع بین وضوی جبیره و تیمّم، اگر تیمّم بدون حائل ممکن است، ترک نشود، اگرچه کفایت تیمّم تنها بعید نیست. البته اگر حائل تمام مواضع تیمّم را هم گرفته باشد و تیمّم بر بشره ممکن نباشد، باید فقط وضوی جبیره‌ای بگیرد.» و «کسی که وظیفه‌اش تیمّم است و روی اعضای تیمّمش جبیره‌ای است که برداشتن آن ممکن نیست باید روی آن دست بکشد و همچنین اگر حائل دیگری روی عضو باشد که ازبین‌بردن آن ممکن نباشد باید روی آن دست بکشد.» در تیمم «اگر زدن کف دست بر زمین و مسح با کف آن ممکن نباشد باید با پشت دست انجام دهد، و این در صورتی است که به‌طورکلی ممکن نباشد، اما اگر قسمتی از آن و یا بدون حائل ممکن نباشد احتیاط (واجب) آن است که بین زدن بر زمین و مسح با قسمتی از کف دست، یا با تمام کف دست با حائل و بین انجام‌دادن آن با پشت دست، جمع نماید و اگر امر دایر شد بین پشت دست یا ذراع، وجوب انجام آن با ذراع خالی از وجه نیست، ولی احتیاط (مستحب) آن است که بین ذراع و پشت دست جمع نماید. و اگر کف دست با نجاستی که سرایت نمی‌کند نجس بود و برطرف‌کردن آن هم ممکن نبود باید همان کف دست نجس را به زمین بزند و با آن مسح نماید، و اگر نجاست کف دست به‌صورت حائل تمام آن را گرفته باشد و برطرف‌کردن و تطهیر آن هم ممکن نباشد احتیاط (واجب) آن است که بین زدن با کف دست و پشت دست بر زمین جمع نماید، بلکه در صورت سابق هم سزاوار نیست این احتیاط به جمع را ترک کند.» [۱۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۱۴، کتاب الطهارة، القول فی کیفیة التیمم، مسالة۲.
همچنین «باید حائل - حتی مانند انگشتر - از مواضعی که (در تیمم) مسح می‌شوند و مواضعی که با آن‌ها مسح می‌کند برطرف شود و باید آن مواضع پاک باشند. و موهایی که در این مواضع روییده، مانع حساب نمی‌شوند، بنابراین مسح روی آن‌ها انجام می‌شود. البته اگر موی سر روی پیشانی رسیده به طوری که بیش از حد متعارف باشد و عرفاً حائل محسوب شود - نه مثل یک یا دو مو- جزء موانع بوده و باید برطرف شود. همه این‌ها در صورت اختیار است و اما در حال ناچاری هر آنچه سخت است ساقط می‌شود ولی به خاطر آن، آنچه که ممکن و آسان است ساقط نمی‌شود. [۱۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۱۴، کتاب الطهارة، القول فیمایعتبر التیمم، مسالة۱.
۲ - وجود حائل در نمازبه عقیده امام خمینی «ظاهر آن است که مساوی بلکه جلوتر از قبر معصوم (علیه‌السلام) نمازخواندن جایز است، لیکن این کار از سوء ادب است. و احتیاط (مستحب) آن است که جلوتر و مساوی آن نماز نخواند. و با دور بودن زیاد از قبر- به‌اندازه‌ای که عرفاً جلوتر و مساوی بودن صدق نکند و محل نماز و محل قبر مکان واحد محسوب نشوند، حکم (سوء ادب و مخالف احتیاط بودن) برطرف می‌شود و همچنین با حائلی که سوء ادب را برطرف کند، ولی ظاهراً ضریح و صندوق شریف و پارچه‌ای که روی آن می‌اندازند حائل حساب نمی‌شوند.» [۱۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۵۷، کتاب الصلاة، المقدمة الرابعة فی المکان، مسالة۹.
و نماز زنی که جلوتر از مرد یا برابر او ایستاده با وجود حائل یا فاصله بین آن دو به مقدار ده ذراع، صحیح است.در صورت عدم حائل و فاصله لازم در حرمت یا کراهت این عمل، اختلاف است. قول اوّل منسوب به مشهور، بلکه بر آن ادّعای اجماع شده است. بنابر قول به حرمت، آیا نماز هر دو باطل است؛ خواه با هم آغاز به نماز کرده باشند یا یکی بعد از دیگری، یا تنها نماز کسی که بعد شروع کرده؟ مسئله اختلافی است. به نظر امام خمینی «مرد و زن اگر در محاذات هم قرار بگیرند، یا زن جلوتر باشد، بنابر اقوی نماز هر دو صحیح است ولی نسبت به مرد و زن - درصورتی‌که با هم شروع به نماز کنند - و نسبت به آنکه دیرتر شروع نموده - درصورتی‌که با هم شروع به نماز نکرده باشند - کراهت دارد، ولی احتیاط (مستحب) آن است که در محاذات هم یا زن جلوتر از مرد نماز نخوانند. و در این حکم (کراهت) بین محرم‌ها و غیر آن‌ها و بین اینکه هر دو بالغ باشند یا غیر بالغ و یا یکی از آن‌ها بالغ و دیگری غیر بالغ باشد، فرقی نیست، بلکه زن و شوهر هم همین حکم را دارند. و ایجاد حائل (مثل پرده) و یا فاصله داشتن بین آن‌ها به مقدار ده ذراع دست، موجب رفع کراهت می‌شود.» [۲۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۵۶، کتاب الصلاة، المقدمة الرابعة فی المکان، مسالة۸.
۲.۱ - ويژگي حائلدر اینکه حائل باید به گونه‌ای باشد که مانع دید گردد (بنابراین، مثل پنجره و پارچه نازک حائل محسوب نمی‌شود) یا هرگونه باشد کفایت می‌کند، اختلاف است. به عقیده امام خمینی «احتیاط (استحبابی) در حائل آن است که طوری باشد که جلوی دید را بگیرد، چنان که احتیاط در عقب‌تر ایستادن زن آن است که طوری بایستد که محل سجده‌اش پشت محل ایستادن مرد باشد؛ هرچند بعید نیست که مطلق حائل و مطلق عقب‌تر ایستادن کفایت کند.» [۲۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۵۶، کتاب الصلاة، المقدمة الرابعة فی المکان، مسالة۸.
۳ - حائل در سجدهاز شرایط صحّت سجده، نبودن حائل بین پیشانی و محل سجده است. با وجود مانع، حتّی مثل جِرم روی مُهر- در صورت مانعیت- سجده باطل است. ۴ - حائل در نماز جماعتاز شرایط صحّت نماز جماعت، عدم حائل، مانند پرده و دیوار بین امام و مأموم مرد است. ۵ - حائل در نماز ميتهنگام نماز بر میت، در حال اختیار نباید بین نمازگزار و جنازه حائلی- غیر از تابوت- باشد؛ لیکن در حال اضطرار بحث است که نماز بر میت با حائلی مانند دیوار صحیح است یا نه و بنابر قول به صحّت، نماز گزاردن قبل از دفن واجب است یا نه. ۶ - حائل در بين نماز و قبربنابر قول مشهور روبه قبر نماز گزاردن مکروه است. کراهت آن با قرار دادن حائلی برطرف می‌شود. حائل در این مورد با گذاردن چیزی- حتی به اندازه یک آجر- بین نمازگزار و قبر تحقق می‌یابد. ۷ - پانویس۸ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۳، ص۱۹۲-۱۹۳. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |