امامت امام حسن عسکریابومحمد حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابوطالب، پیشوای یازدهم شیعیان است. [۱]
دلائل الامامه، طبرسی، ج۱، ص۲۲۳، محمد بن جریر، دارالذخائر للمطبوعات، قم، ۱۳۸۳ق.
فهرست مندرجات۲ - پدر و مادر ۳ - لقب و کنیه ۴ - امامت ۵ - خلفای هم‌عصر ۶ - تنها فرزند ۷ - دلائل امامت ۷.۱ - دارا بودن تمامی فضایل و مکارم ۷.۲ - معجزات الهی ۷.۲.۱ - خبر کشته شدن معتز عباسی ۷.۲.۲ - خبر دادن از خواسته مراجعان ۷.۳ - نصوص وارده از پیامبر اکرم ۷.۴ - روایات وارده از امام هادی ۸ - فهرست منابع ۹ - پانویس ۱۰ - منبع ۱ - تاریخ ولادت و شهادتدرباره تاریخ ولادت، محل ولادت و تاریخ شهادت امام حسن عسکری (علیه‌السلام) میان مورخان اختلاف است، اما مشهور این است که در ماه ربیع الآخر سال ۲۳۲ ق چشم به جهان گشود و در تاریخ اول ربیع الاول سال ۲۶۰ ق به دستور معتمد عباسی، مسموم و در روز هشتم همان تاریخ به شهادت رسید و پس از این‌که فرزندش، امام زمان (عج) در حالی که پنج سال بیش‌تر نداشت بر او نماز خواند، در خانه خود در سامرا و در کنار مرقد پدرش به خاک سپرده شد. [۲]
کافی، کلینی، ج۱، ص۵۰۲، محمد بن یعقوب، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۴ش.
[۳]
دلائل الامامه، طبرسی، ج۱، ص۲۲۳، محمد بن جریر، دارالذخائر للمطبوعات، قم، ۱۳۸۳ق.
۲ - پدر و مادرپدرش امام دهم، حضرت هادی (علیه‌السلام) و مادرش که امّ ولد و بانویی پارسا و شایسته بود «حدیث» یا «سلیل» است، که برخی از او به نام «سوسن» یاد کرده‌اند [۵]
کشف الغمه فی معرفة الأئمة، اربلی، ج۲، ص۹۰۹، عیسی بن ابوالفتح، مکتبة الحیدریه، قم، ۱۴۲۶ق.
[۶]
سیره پیشوایان، پیشوایی، ج۱، ص۶۱۵، مهدی، مؤسسه تحقیقاتی امام صادق (علیه‌السلام)، قم، ۱۳۷۴ش.
۳ - لقب و کنیهمشهورترین لقب حضرت، «عسکری» است. عسکر، نام محله‌ای در سامرا است و چون امام به فرمان خلیفه عباسی به اجبار در آن محل سکونت داشته به عسکری شهرت یافت. امام عسکری (علیه‌السلام) دارای دو کنیه است: «ابومحمد» که کنیه مخصوص حضرت است و «ابن الرضا» که به پدر و جدش امام جواد (علیه‌السلام) نیز گفته می‌شد. [۸]
مناقب آل ابوطالب، ابن شهر آشوب، ج۴، ص۴۲۱، محمد بن علی، انتشارات علامه، قم، ۱۳۷۹ق.
۴ - امامتامام ۲۲ سال از دوران زندگی‌اش را با پدر بزرگوارش سپری کرد و با شهادت پدرش در سال ۲۵۴ق به امامت رسید، امامت ایشان، شش سال بیش‌تر به طول نیانجامید، ولی در این زمان کوتاه حوادث مهمی رخ داد. اهمیت دوران امامت ایشان زمانی آشکار می‌شود که به مسئله غیبت و اهمیت آن پی ببریم، چرا که حضرت باید در این مدت کوتاه مقدمات لازم برای انتقال شیعه از مرحله حضور به مرحله غیبت را فراهم می‌کرد. [۹]
اعلام الهدایه، نخبة التألیف، ج۱۳، ص۴۷ـ ۴۸، مرکز الطباع والنشر للمجمع العالمی لاهل البیت، قم، ۱۴۲۲ق.
۵ - خلفای همعصرامام حسن عسکری (علیه‌السلام) در زمان امامتش، با سه خلیفه عباسی هم عصر بود: معتز عباسی (۲۵۲ـ ۲۵۵ق)، مهتدی (۲۵۵ـ۲۵۶ق) و معتمد (۲۵۶ـ ۲۷۹ق). [۱۰]
دلائل الامامه، طبرسی، ج۱، ص۲۲۳، محمد بن جریر، دارالذخائر للمطبوعات، قم، ۱۳۸۳ق.
۶ - تنها فرزندشیعه معتقد است که امام حسن عسکری (علیه‌السلام)، به جز مهدی موعود (عج)، فرزند دیگری نداشت. مفید در کتاب الارشاد می‌نویسد: «حسن بن علی عسکری (علیه‌السلام)، به جز صاحب الزمان، فرزند دیگری از خود به جای نگذاشت». ۷ - دلائل امامت۷.۱ - دارا بودن تمامی فضایل و مکارمچون بعد از امام هادی (علیه‌السلام)، تمامی فضایل و مکارم از قبیل علم، عصمت، زهد، کمال در عقلانیت، تدبر، [۴] و... در امام عسکری جمع گردیده بود، او شایسته‌ترین فرد زمان خویش برای تصدی مقام امامت بود. [۱۳]
کشف الغمه فی معرفة الأئمة، اربلی، ج۲، ص۹۱۱، عیسی بن ابوالفتح، مکتبة الحیدریه، قم، ۱۴۲۶ق.
[۱۴]
کشف المراد، حلی، ج۱، ص۵۳۹، حسن بن یوسف، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۴۲۲ق.
ابوبصیر خادم، جریان گفت و گوی امام با رومیان، ترکان و صقالبه به زبان خودشان را مشاهده و از این ماجرا تعجب می‌کند، اما حضرت، آشنایی با تمام زبان‌ها را فضیلتی می‌داند که خداوند به او ارزانی داشته، تا این تفاوت میان او و سایر مردم، دلیل و نشانه‌ای برای شناخت حجت خدا شود. [۱۵]
اعلام الوری واعلام الهدی، طبرسی، ج۱، ص۳۷۰، حسن بن فضل، دارالحجة للثقافه، قم، ۱۴۲۵ق.
فضایل امام به اندازه ای بود که دشمنان اهل بیت نیز به عظمت و بزرگی او اعتراف می‌کردند: «لم أرَ له ولیاً ولا عدواً إلاّ وهو یحسن القول فیه والثناء علیه»؛ دوست و دشمن، از او به نیکی و شایستگی یاد و او را ستایش می‌کنند. [۱۶]
کشف الغمه فی معرفة الأئمة، اربلی، ج۲، ص۹۱۳ـ۹۱۶، عیسی بن ابوالفتح، مکتبة الحیدریه، قم، ۱۴۲۶ق.
۷.۲ - معجزات الهیظهور معجزات الهی و خوارق عادت از ایشان که دیگران از انجام آن ناتوان بودند نیز دلیل دیگری بر امامت حضرت می‌باشد [۱۷]
اثبات الهداة بالنصوص والمعجزات، حر عاملی، ج۳، ص۴۰۰، محمد بن حسن، مکتبة المحلاتی، قم، ۱۴۲۵ق.
[۱۸]
مدینة المعاجز أو معاجز اهل البیت، بحرانی، ج۳، ص۳۲۵، سید هاشم، مؤسسه دارالحجّة للثقافه، قم، ۱۴۲۶ق.
۷.۲.۱ - خبر کشته شدن معتز عباسیاز جمله معجزات امام، پیشگویی‌ها و خبرهایی است که از آینده به اصحاب خود می‌داد: مانند خبر کشته شدن معتز عباسی، بیست روز قبل از قتلش و.... [۱۹]
کشف الغمه فی معرفة الأئمة، اربلی، ج۲، ص۹۱۶، عیسی بن ابوالفتح، مکتبة الحیدریه، قم، ۱۴۲۶ق.
۷.۲.۲ - خبر دادن از خواسته مراجعاندر بسیاری از موارد، امام، نیازهای مادی، معنوی و علمی مراجعان را برآورده می‌کرد، بدون آن‌که خود مراجعان، سخنی به میان آورده باشند. ابوهاشم، یکی از یاران امام می‌گوید: هیچ گاه نزد ابوالحسن و ابومحمد (علیهماالسلام) حاضر نشدم، مگر این‌که از آن دو حضرت، دلیل و برهانی بر امامتشان دیدم. سپس به یکی از معجزات امام اشاره کرده، می گوید: می خواستم از امام تکه ای فلز نقره بگیرم تا با آن برای تبرک، انگشتر بسازم. وقتی نزد امام رفتم، خواسته خود را فراموش کردم. هنگام خداحافظی، امام انگشتری به من داد و گفت: «نقره می‌خواستی (تا با آن انگشتر بسازی)، اما من به تو (خود) انگشتر را دادم». ۷.۳ - نصوص وارده از پیامبر اکرمدر دسته خاصی از اخبار و روایاتِ وارد شده از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و امامان، به معرفی و تعداد جانشینان پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم پرداخته است و چون در این اخبار اسامی خلفای بعد از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) با صراحت و بی هیچ ابهامی ذکر شده است، یکی از دلایل نقلی محکم برای اثبات امامت امام عسکری (علیه‌السلام) می باشد. [۲۱]
کافی، کلینی، ج۲، ص۵۲۵، محمد بن یعقوب، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۴ش.
[۲۲]
خصال، صدوق، ج۱، ص۵۰۹، محمد بن علی، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۴۲۴ق.
همچنین آن دسته از اخباری که درباره امام زمان (عج) است و شامل نام، نام پدر، کنیه و لقب او می‌باشد، به دلیل ذکر نام امام عسکری (علیه‌السلام) به عنوان پدر امام دوازدهم، از بهترین اخبار دال بر امامت ایشان می‌باشد. [۲۳]
کمال الدین وتمام النعمه، شیخ صدوق، ج۱، ص۲۴۴، محمد بن علی، المکتبة الحیدریه، قم، ۱۴۲۶ق.
۷.۴ - روایات وارده از امام هادیاز برترین دلایل نقلی امامت امام یازدهم، روایات امام هادی (علیه‌السلام) است که دو دسته اند: دسته نخست: روایاتی که امام هادی (علیه‌السلام) در پاسخ به اطرافیان، مبنی بر معرفی امام بعدی، برای رفع تصور اشتباه مردم که محمد، فرزند دیگرشان را امام بعدی می‌دانستند. امام حسن عسکری (علیه‌السلام) را به عنوان امام یازدهم، به شیعیان معرفی می‌کردند، [۲۵]
کافی، کلینی، ج۱، ص۳۲۵، محمد بن یعقوب، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۴ش.
[۲۶]
کشف الغمه فی معرفة الأئمة، اربلی، ج۲، ص۹۱۱، عیسی بن ابوالفتح، مکتبة الحیدریه، قم، ۱۴۲۶ق.
علی بن عمر نوفلی می‌گوید: همراه امام هادی (علیه‌السلام) در حیاط منزلشان بودم که محمد، از کنار ما گذشت. به ایشان گفت: فدایت شوم آیا او امام ما بعد از شماست؟ امام پاسخ دادند: «خیر، بعد از من امام شما، فرزندم حسن است». [۲۷]
اعلام الوری واعلام الهدی، طبرسی، ج۱، ص۳۶۳، حسن بن فضل، دارالحجة للثقافه، قم، ۱۴۲۵ق.
دسته دوم: روایاتی که شامل وصایا، مکتوبات و سفارش های امام هادی (علیه‌السلام) است، که در آن امام عسکری (علیه‌السلام) را به عنوان امام بعدی معرفی کرده اند. [۲۹]
اعلام الوری واعلام الهدی، طبرسی، ج۱، ص۳۶۳، حسن بن فضل، دارالحجة للثقافه، قم، ۱۴۲۵ق.
امام هادی (علیه‌السلام) در یکی از نامه های خود به ابوبکر فهفکی اشاره می‌کند که شایسته ترین فرد در میان آل محمد، فرزندم حسن (ابومحمد) است: «او خلیفه پس از من است و امر امامت بعد از من به او منتهی می‌شود، پس از من هر آن چه را که نیاز داری از او بپرس». [۳۰]
کشف الغمه فی معرفة الأئمة، اربلی، ج۲، ص۹۱۲، عیسی بن ابوالفتح، مکتبة الحیدریه، قم، ۱۴۲۶ق.
۸ - فهرست منابع• الارشاد، مفید، محمد بن محمد نعمان. • اثبات الهداة بالنصوص والمعجزات، حر عاملی، محمد بن حسن، مکتبة المحلاتی، قم، ۱۴۲۵ق. • اعلام الوری واعلام الهدی، طبرسی، حسن بن فضل، دارالحجة للثقافه، قم، ۱۴۲۵ق. • اعلام الهدایه، نخبة التألیف، مرکز الطباع والنشر للمجمع العالمی لاهل البیت، قم، ۱۴۲۲ق. • کافی، کلینی، محمد بن یعقوب، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۴ش. • بحارالانوار، مجلسی، محمدباقر، مؤسسه الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق. • خصال، صدوق، محمد بن علی، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۴۲۴ق. • دلائل الامامه، طبرسی، محمد بن جریر، دارالذخائر للمطبوعات، قم، ۱۳۸۳ق. • سیره پیشوایان، پیشوایی، مهدی، مؤسسه تحقیقاتی امام صادق (علیه‌السلام)، قم، ۱۳۷۴ش. • کشف الغمه فی معرفة الأئمة، اربلی، عیسی بن ابوالفتح، مکتبة الحیدریه، قم، ۱۴۲۶ق. • کشف المراد، حلی، حسن بن یوسف، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۴۲۲ق. • کمال الدین وتمام النعمه، شیخ صدوق، محمد بن علی، المکتبة الحیدریه، قم، ۱۴۲۶ق. • مدینة المعاجز أو معاجز اهل البیت، بحرانی، سید هاشم، مؤسسه دارالحجّة للثقافه، قم، ۱۴۲۶ق. • مناقب آل ابوطالب، ابن شهر آشوب، محمد بن علی، انتشارات علامه، قم، ۱۳۷۹ق؛ ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه کلام اسلامی، مؤسسه امام صادق(ع)، برگرفته از مقاله «امام حسن عسگری علیه‌السلام»، شماره۷۳. |