پیاده‌روی اربعین (آیین)

پیاده‌روی اربعین (آیین)
پیاده‌روی اربعین

تصویری از پیاده‌روی اربعین در سال ۱۹۷۰م
اطلاعات آئین
زمان‌برگزاری ماه صفر تا روز اربعین
مکان برگزاری از سرتاسر عراق در مسیرهای منتهی به کربلا؛ مهم‌ترین مسیر از نجف به کربلا است.
گستره جغرافیایی عراق و کشورهای همسایه
ادعیه زیارت اربعین
اوراد و اشعار هوسه‌خوانی
آئین‌های مهم
سینه‌زنی، افطاری، تشییع جنازه، تعزیه خوانی، سایر آئین‌ها

پیاده‌رَوی اربعین، یا راهپیمایی اربعین، از آیین‌های شیعی است که در روزهای منتهی به ۲۰ صفر (اربعین حسینی) برگزار می‌شود. این پیاده‌روی از نقاط مختلف عراق به‌طرف کربلا و با هدف زیارت اربعین انجام می‌شود. بیشتر زائران، از مسیر نجف به کربلا می‌روند. در طول مسیرهای راهپیمایی، جایگاه‌هایی برای پذیرایی از زائران وجود دارد که موکب خوانده می‌شود.

در زمان حکومت صدام حسین، محدودیت‌هایی در اجرای این مراسم اعمال شد، ولی با سقوط حزب بعث در سال ۲۰۰۳م، این مراسم احیا شد و هرساله علاوه بر شیعیان عراق، شیعیان کشورهای دیگر به‌ویژه ایران نیز به راهپیمایی اربعین می‌پیوندند. بنابر گزارش‌ها، علاوه بر شیعیان، گروه‌هایی از اهل‌سنت، مسیحیان، ایزدیان و دیگر مذاهب نیز در پیاده‌روی اربعین حضور می‌یابند.

در سال‌های اخیر، میلیون‌ها نفر در این راهپیمایی شرکت می‌کنند؛ به‌نحوی که این رویداد را بزرگترین گردهمایی سالانهٔ مذهبی در جهان دانسته‌اند. درباره تعداد حاضران در این راهپیمایی‌، آمارهایی بین دوازده میلیون تا بیست میلیون نفر بیان شده است.

توصیه به زیارت اربعین

نشانه های مؤمن پنج چیز است:

شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۲.

نوشتار اصلی: زیارت اربعین

بر پایه حدیثی، از امام حسن عسکری(ع)، زیارت اربعین از نشانه‌های مؤمن معرفی شده است. برخی عالمان، این حدیث را دلیل بزرگداشت اربعین دانسته‌اند.

همچنین زیارت‌نامه ای برای روز اربعین از امام صادق(ع) نقل شده است. شیخ عباس قمی این زیارت‌نامه را در مفاتیح الجنان در باب سوم بعد از زیارت عاشورای غیر معروفه، با عنوان «زیارت اربعین» نقل کرده است.

تاریخچه

به گفته برخی پژوهشگران، راهپیمایی در روز اربعین از زمان امامان معصوم(ع) در بین شیعیان رایج بوده است. سید محمدعلی قاضی طباطبایی در کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء، زیارت امام حسین در روز اربعین را سنت و رفتار مداومِ شیعیان از زمان ائمه دانسته که در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز به این حرکت پایبند بوده‌اند.

گوشه‌ای از راهپیمایی اربعین

گفته شده است پس از دوره شیخ انصاری این سنت فراموش شده بود و محدث نوری آن را احیا کرد. نویسنده کتاب ادب الطف در گزارشی از مراسم اربعین در کربلا، اجتماع در این مراسم را به اجتماع مسلمانان در مکه تشبیه و به حضور هیئت‌های عزاداری در آن اشاره کرده که برخی به ترکی، عربی، فارسی و اردو مرثیه می‌خوانده‌اند. ادب الطف در سال ۱۳۸۸ق/۱۹۶۷م منتشر شده و نویسنده آن، جمیعت راهپیمایان اربعین را بیش از یک میلیون نفر تخمین زده است.

ممنوعیت راهپیمایی در دوره صدام

در اواخر قرن ۱۴ قمری حزب بعث عراق، با برگزاری مراسم راهپیمایی اربعین مخالفت کرد و گاه با راهپیمایی‌کنندگان با خشونت رفتار می‌شد. این مسئله موجب کم‌رونق شدن این مراسم گردید. آیت‌الله سید محمد صدر در دوره‌ای، پیاده‌روی به کربلا را واجب اعلام کرده بود.

انتفاضه اربعین

نوشتار اصلی: انتفاضه صفر عراق

در سال ۱۳۹۷ق (برابر با ۱۹۷۷م-۱۳۵۵ش) حزب بعث عراق برگزاری مراسم‌های مذهبی و برقراری موکب و پیاده‌روی به کربلا را ممنوع کرد؛ اما مردم نجف در ۱۵ صفر آن سال آماده برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین شده و به سمت کربلاء حرکت کردند. این حرکت با برخورد حکومت صدام حسین مواجه شد و تعدادی از مردم کشته و گروهی نیز زندانی شدند. سید محمدباقر حکیم در این انتفاضه به حبس ابد محکوم شد و برای برخی علما همچون علامه عسکری، سید محمدحسین فضل‌الله که از عراق فرار کرده بودند، نیز حکم اعدام غیابی صادر شد.

افزایش زائران اربعین

آیت‌الله خامنه‌ای:

«پدیده‌ی بی‌نظیر و بی‌سابقه‌ای هم در این سالهای اخیر به‌وجود آمده و آن، پیاده‌روی ... تا کربلا است. این حرکت، حرکت عشق و ایمان است. ما هم از دور نگاه میکنیم به این حرکت، و غبطه میخوریم به حال آن کسانی که این توفیق را پیدا کردند و این حرکت را انجام دادند.»

با سقوط حزب بعث عراق در سال ۲۰۰۳م، مراسم راهپیمایی اربعین بار دیگر در عراق احیا شد و پس از آن، هر ساله جمعیت بیشتری نسبت به سال قبل در آن شرکت می‌کند. در آغاز این حرکت، دو تا سه میلیون نفر در آن حضور داشتند؛ ولی در سال‌های بعد تعداد زائران شرکت‌کننده در این راهپیمایی به بیش از ده میلیون نفر رسید؛ تا جایی که آن را از بزرگ‌ترین راه‌پیمایی‌ها یا گردهمایی‌های مذهبی جهان دانسته‌اند.

تولیت آستانه حضرت عباس (ع) در سال ۱۳۹۵ش (۲۰۱۶) طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد در سیزده روزِ منتهی به اربعین (یعنی از ۷ صفر تا ۲۰ صفر) بیش از یازده میلیون و دویست هزار نفر وارد کربلا شدند. در سال ۱۳۹۷ش (۲۰۱۸)، تولیت آستانه امام حسین (ع) در بیانیه‌ای اعلام کرد که در ده روز منتهی به اربعین (از ۱۰ تا ۲۰ صفر) بیش از یازده میلیون و هشتصدو پنجاه هزار نفر از دروازه‌های اصلی کربلا وارد این شهر شده‌اند. کسانی که از کوچه‌های فرعی وارد کربلا شده‌اند و یا به هر دلیلی وارد مرکز شهر (محدوده‌ای با شعاع حدود سه کیلومتری از حرم) نشده بودند، در این آمار محاسبه نشدند.

درباره تعداد زائران آمارهای متعدد دیگری نیز در سایت‌های و رسانه‌های خبری منتشر شده است؛ برخی گزارش‌ها از مشارکت ۱۵ میلیون زائر شیعه در این راهپیمایی خبر داده‌اند. در برخی دیگر از گزارش‌ها این تعداد ۲۰ میلیون نیز گزارش شده است

غیربومیان حاضر در راهپیمایی

آمار وزارت کشور عراق حاکی از آن است که در سال ۱۳۹۲ش دست‌کم یک میلیون و ۳۰۰ هزار زائر خارجی به عراق آمده و در راهپیمایی اربعین شرکت کرده‌اند. طبق آمارهای دولت عراق در سال۱۳۹۷ش (۲۰۱۸) این تعداد به بیش از یک میلیون و هشتصد هزار نفر رسیده است.

مسیر و مسافت پیاده‌روی

مسیرهای پیاده‌روی اربعین در عراق

زائران عراقی از شهرهای خود به سمت کربلا حرکت می‌کنند؛ اما اکثر زائران ایرانی و نیز زائران کشورهایی که از طریق ایران وارد عراق می‌شوند مسیر نجف تا کربلا را برای پیاده‌روی انتخاب می‌کنند. مسافت پیاده‌روی در مسیر اصلی حدود ۸۰ کیلومتر است که معمولا حدود دو الی سه روز طی می‌شود. تعداد ۱۴۵۲ ستون در مسیر نجف به کربلا وجود دارد.

همچنین برای نجف به کربلا راه دیگری وجود دارد که به «طریق العلماء» یا «طریق الفرات» مشهور است و برخی از زائران اربعین از این مسیر خود را به کربلا می‌رسانند. طریق العلماء از میان نخلستان‌های کنار فرات می‌گذرد و مسافت آن ۸۹ کیلومتر است. از گذشته علمای نجف برای پیاده‌روی اربعین از این مسیر استفاده می‌کردند. از دلایل استفاده از این این راه توسط علما، ممنوعیت‌هایی بوده که در زمان حکومت بعث عراق برای پیاده‌روی اربعین و زیارت کربلا اعمال شده بود.

آداب و رسوم

پیاده‌روی اربعین در عراق، با آداب و آیین‌هایی همراه است؛ ازجمله هوسه‌خوانی و پذیرایی از زائران توسط عشایر حاشیه رود فرات.

هوسه‌خوانی: از آداب و رسوم عراقی‌ها در مسیر رفتن به کربلا در روز اربعین هوسه‌خوانی است؛ هوسه به قصاید ویژه قبایل عربی جنوب عراق گفته می‌شود. این اشعار بیان‌کننده قهرمانی و شجاعت است و برای برانگیختن عزم مردان جهت انجام کارهای سخت و بزرگ استفاده می‌شود. پس از خواندن شاعر، حاضران یک بیت از آن را تکرار کرده و حلقه‌وار حرکت می‌نمایند.

شروع مراسم: آیین عزاداری از پنج روز مانده به اربعین با ورود کاروان شبیه‌خوانی و تعزیه گردانان آغاز می‌شود. پس از آن دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی وارد شده و مراسم اصلی در روز اربعین دو ساعت گذشته از ظهر آغاز می‌شود. زائران، نزدیکِ در ورودی حرم امام حسین(ع) ایستاده و درحالی که بر سینه‌های خود می‌زنند، مرثیه‌ای را می‌خوانند و تکرار می‌کنند و در پایانِ سینه‌زنی دست‌ها را به‌نشانه سلام و تحیت بالا می‌برند.

پذیرائی از زوار: عشایر حاشیه رود فرات در ایام مراسم پیاده‌روی چادرهای بزرگی در مسیر پیاده‌روی بر پا می‌کنند که به آنها «موکب» یا مضیف می‌گویند و زائران را برای پذیرایی و استراحت در آنها جای می‌دهند. اجتماعات مذهبی عراق، موکب‌های بسیاری برپا می‌کنند و رایگان به زائران خدمات می‌دهند. مدیریت موکب‌ها به‌شکل مردمی و مستقل از دولت انجام می‌شود.

مطالعه بیشتر

  • الاربعین الحسینیة، کتابی به زبان فارسی تألیف میرزا محمد ارباب قمی (متوفای ۱۳۴۱ق) است که در سال ۱۳۲۸ق نگاشته شد. وی در این کتاب ابتدا از مراعات نشدن احکام فقهی در برخی عزاداری‌ها و نقل تحریفاتی مانند عروسی قاسم در برخی مقاتل انتقاد کرده و سپس به شرح چهل حدیث درباره ماه محرم، واقعه عاشورا، امام حسین(ع) و شهدای کربلا پرداخته است.
  • مجموعه شش جلدی سر آغاز؛ الگوی مفهومی پیاده‌روی اربعین از نگاه مقام معظم رهبری شامل سخنان سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، است که به پنج مأموریت اصلی حرکت جهانی پیاده‌روی اربعین اشاره می‌کند: وحدت، احیای حادثه کربلا، مبارزه حق علیه باطل، حادثه پیاده‌روی اربعین و الگوسازی. هر کدام از این موضوعات در یک جلد توسط سید محمد صادقی آرمان گردآوری شده و در سال ۱۳۹۸ش در انتشارات شهید کاظمی به چاپ رسیده است.
  • والله متم نوره،‌ اجلاسیه و نشست‌های تخصصی کنگره بین المللی لقاء الحسین(ع)، قم، انتشارات جمکران، ۱۳۹۵ش.
  • حداد عادل، غلامعلی، گزارشی از راه پیمایی اربعین، به صحرا شدم، عشق باریده بود....، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سوم ١٣٩٧ش

پانویس

  1. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام،‌ ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۲.
  2. جعفریان، «دلیل بزرگداشت اربعین چیست؟»، بازتاب اندیشه، ۱۳۸۶ش، شماره ۸۴.
  3. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام،‌ ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۱۱۳.
  4. مفاتیح الجنان، زیارت اریعین، باب زیارات، ص۶۴۲.
  5. قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین سید الشهدا، ۱۳۶۸ش، ص۲.
  6. ، سایت بلاغ.
  7. شبر، ادب الطف و شعراء الحسین، ج۱، ص۴۱.
  8. مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۲.
  9. المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۵.
  10. الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۱.
  11. ویلی،‌ نهضت اسلامی شیعیان عراق،‌ ۱۳۷۳ش، ص۸۱.
  12. الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۳.
  13. ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۲.
  14. «»،‌ سایت رسمی آیت الله خامنه‌ای.
  15. مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۲.
  16. ، خبرگزاری تسنیم.
  17. ، سایت روزنامه لوموند.
  18. ، سايت رسمی آستانه حضرت عباس(ع).
  19. ، سایت رسمی آستانه امام حسین(ع).
  20. ، سایت خبری فردا.
  21. «، خبرگزاری ایلنا.
  22. ، ساتی خبری فردا.
  23. ، مرکز مطالعات و تحقیقات کربلا.
  24. ، خبرگزاری ایسنا.
  25. خلوصی، «»، خبرگزاری ایسنا.
  26. اباذری، «پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، ص۱۴۶.
  27. اباذری، «پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، ص۱۴۷.
  28. اباذری، «پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، ص۱۶۳.
  29. مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۰.
  30. شریف رازی، آثار الحجة، ۱۳۳۵ش، ج۱، ص۲۲۱؛ ، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
  31. ارباب قمی، اربعین حسینیه، ۱۳۷۲ش، ص۱۱.
  32. ، خیرگزاری میزان.
  33. ، خیرگزاری میزان.
  34. سایت پاتوق کتاب فردا.

منابع

  • «۱۵ میلیون شیعه در حال رسیدن به کربلا»، سایت فردا، تاریخ درج مطلب: ۲ دی ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۴ مهر ۱۳۹۷ش.
  • «اجتماع ۲۰ میلیونی اربعین حسینی دنیا را متحول خواهد کرد»، خبرگزاری ایلنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آبان ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۴ مهر ۱۳۹۷ش.
  • اباذری، عبدالرحیم، «پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، در مجله فرهنگ زیارت، سال پنجم، شماره ۱۹ و ۲۰، تابستان و پاییز ۱۳۹۳ش.
  • ارباب قمی، محمد، اربعین حسینیه، تهران، انتشارات اسوه، ۱۳۷۲ش.
  • «اربعین، شکوه بیعتی مجدد با امام حسین»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آذر ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۴ مهر ۱۳۹۷ش.
  • الأسدی، مختار، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، مرکز الشهیدین الصدرین للدراسات و البحوث، ۲۰۰۱م.
  • المؤمن، علی، سنوات الجمر، بیروت، المرکز الاسلامی المعاصر، ۲۰۰۴م.
  • «تعداد زائر غیرعراقی در اربعین»، خبرگزاری فردا، تاریخ درج مطلب: ۲ دی ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۴ مهر ۱۳۹۷ش.
  • جعفریان، رسول، «دلیل بزرگداشت اربعین چیست؟»، قم، بازتاب اندیشه، ۱۳۸۶ش، شماره۸۴.
  • «جمعیت زائران کربلا در اربعین حسینی امسال از مرز ۲۷ میلیون نفر گذشت»، سایت سازمان حج و زیارت، تاریخ درج مطلب: ۱۲ آذر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۴ مهر ۱۳۹۷ش.
  • «چرا پیاده‌روی اربعین ثواب دارد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ آذر ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۴ مهر ۱۳۹۷ش.
  • «زندگینامه میرزا حسین نوری»، سایت بلاغ، تاریخ درج مطلب: ۸ فروردین ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۴ مهر ۱۳۹۷ش.
  • ، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مهر ۱۳۸۷ش، تاریخ بازدید: ۱۹ مهر ۱۴۰۱ش.
  • ، خبرگزاری میزان، تاریخ انتشار: ۱۴ مهر ۱۳۹۸ش، تاریخ یازدید: ۱۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
  • شبر، سید جواد، ادب الطف و شعراء الحسین(ع)،بیروت، دار المرتضی.
  • شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۲ش.
  • شیخ طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ ق.
  • قاضی طباطبایی، سید محمدعلی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا(ع)، قم، بنیاد علمی و فرهنگی شیهد آیت الله قاضی طباطبایی، ۱۳۶۸ش.
  • قمی، عباس، مفاتیح الجنان.
  • مظاهری، محسن حسام، فرهنگ سوگ شیعی، تهران، نشر خیمه، ۱۳۹۵ش.
  • ویلی، جویس ان، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ترجمه مهوش غلامی، موسسه اطلاعات، ۱۳۷۳ش.

پیوند به بیرون

  • سایت اختصاصی
  • تصاویر هوایی از