بونسای

مانند بسیاری از عناصر در فرهنگ ژاپنی، سنت بونسای ریشه چینی دارد. در قرن ۱ میلادی تائوئیست‌های چینی از باغ‌های مینیاتوری در تعمق و مراقبه استفاده می‌کردند. در توصیفات مربوط به دوره سلسله تانگ (۹۰۷-۶۱۸) به چنین قطعات کوچک منظره‌ای به عنوان بونسای اشاره شده و ابتدا استفاده از درختان کوتوله ذکر شده است. بعداً این شکل هنری به نام penzai (盆栽 ؛ "گیاه در ظرف") یا penjing (盆景 ؛ "منظره در ظرف") شناخته شد. یک پنجینگ سنتی می‌تواند از یک گلدان تزئین شده با یک درخت کوچک که با دستکاری کوچک نگه داشته می‌شود، تا یک منظره پیچیده از گیاهان، آب و سنگ‌ها در یک سینی بزرگ باشد.

پنجینگ در ژاپن (قرن ۱۳-۶)

ژاپن ممکن است اولین بار در قرن ششم با پنجینگ مواجه شده باشد. دیپلمات‌های ژاپنی و دانشجویان بودایی که در این دوره از چین بازدید کرده بودند، درختان پنجینگ و سایر آثار را بازگرداندند. بین سالهای ۵۹۲ و ۶۲۸، دیپلمات‌های چینی تعدادی درخت پنجینگ و سنگ‌های گونگشی به امپراتریس سویکو ملکه ژاپن اهدا کردند که این اشیا مورد تحسین دربار قرار گرفتند.

از سال ۶۴۵ به بعد، اصلاحات تایکا باعث افزایش نفوذ چین در ژاپن شد. علاقه به مناظر کوچک نیز افزایش یافت. از این دوره هیچ قطعه‌ای از پنجینگ باقی نمانده است، اما اسناد، نقاشی‌ها و مصنوعات نشان دهنده قدردانی بسیار از این شکل هنری است. برای نمونه، منظره‌ای مینیاتوری مربوط به دوره تنپیو (۷۲۹-۷۴۹) است. این شامل یک سینی چوبی کم‌عمق است که در بالای آن کوه‌های تراشیده شده، یک ساحل رودخانه‌ای از شن و ماسه و درختان نقره‌ای قرار گرفته است. درخت فقط از طریق دست‌کاری به این شکل در می‌آید:

"درختی که در حالت طبیعی خود رشد کند یک امر ناخوشایند است. فقط هنگامی که در نزدیکی افرادی که با احتیاط دوستانه اطراف آن را نگه داشته‌اند نگهداری شود، می‌تواند شکل و سبک آن بیشتر شود."

- اوتسوبو مونوگاتاری

در ابتدا تمام قطعات پنجینگ از چین وارد می‌شد. اینها برای خانواده‌های ثروتمندتر اختصاص داشت و این مورد توسط طوماردست «Saigyo Monogatari Emaki» در سال ۱۱۹۵ نشان داده شده است، که به زندگی راهب شاعر ثروتمند سایگیو (۱۱۱۸-۱۱۹۰) می‌پردازد و شامل قدیمی‌ترین تصویر شناخته شده ژاپنی از یک پنگوئن است. ایپن شونین (Ippen Shōnin) راهب ثروتمند دیگر بود که مجموعه‌ طوماردست «Ippen Shonin Eden» از سال ۱۲۹۹ حاوی روایتی از زندگی او است. یکی از طومارها با دو درخت کوچک، هر یک در یک گلدان نشان داده شده است.

اولین نسخه‌های ژاپنی (قرن ۱۵-۱۳)

در حدود قرن ۱۱، آیین بودایی در ژاپن گسترش یافت، جایی که به ذِن معروف شد. کارمندان دولت در صومعه‌ها توسط راهبان چینی تعلیم داده می‌شدند و اصول پنجینگ را از آنها می‌آموختند. با این دانش آنها درختان کوچک خود را پرورش دادند. در حدود قرن ۱۳ میلادی هنر معماری منظره ژاپنی به طور مستقل از پنجینگ چینی شروع به توسعه کرد، جایی که تحت تأثیر جهان‌بینی و زیبایی‌شناسی ژاپنی، هویت خاص خود را به دست آورد.

کشیش و شاعر کوکان شایرن (Kokan Shiren) (۱۲۷۸–۱۳۴۶) مقاله «ادای احترام به بونسِکی» (Hulde aan Bonseki) را در حدود سال 1300 نوشت، که در آن استانداردهای زیبایی شناختی برای درختان کوتوله، محوطه‌سازی و بونسِکی را تعیین کرد. با این حال، طراحی درختان گلدانی ژاپنی به شدت متفاوت بود. تا اواسط قرن ۱۵، مناظر کوچک را هنوز هم در سنت چینی شوی‌هان پنجینگ «سیل و خشک‌سالی» می‌ساختند. انواع ویژگی‌ها نشانه‌ای از مقیاس و مضمون کار بود، مانند ارقامی که مردم و حیوانات را به تصویر می‌کشد.

بودیسم ذن به جنبشی تبدیل شد که با ریاضت سخت به دنبال زیبایی و فضیلت بود. این در مناظر کوچک ژاپنی بازتاب داشت. درخت در مرکز قرار گرفت و لوازم جانبی معمول برای پنجینگ حذف شد. آنها همچنین معمولاً یک گلدان ساده را انتخاب می‌کردند. طوماردست بوکی اکوتوبا (Boki Ekotoba) از سال ۱۳۵۱ شامل اولین تصویر شناخته شده از درختان کوتوله منفرد ژاپنی است. هر درخت در یک گلدان عمیق، بدون سنگ و سایر ویژگی‌ها قرار دارد.

هاچی‌نوکی (قرن ۱۸-۱۴)

از قرن ۱۴ به بعد، درختان گلدان مینیاتوری در ژاپن را هاچی‌نوکی (鉢 の 木) می‌نامیدند، که به معنی "درختان در یک کاسه" است. اصطلاح هاچی (鉢) به یک گلدان کاسه‌ای شکل گفته می‌شود، نه ظرف کم عمقی که بعداً ساخته شد.

هاچی‌نوکی همچنین عنوان یک تئاتر سنتی ژاپنی که توسط زآمی موتوکیو (Zeami Motokiyo) (۱۳۶۳–۱۴۴۴) نوشته شده است می‌باشد. این داستان از سونیو (Tsuneyo)، یک سامورایی فقیر است که در زمستان با افسر رسمی که لباس مبدل یک راهب مسافر را دارد مواجه می‌شود. برای گرم نمودن افسر، سامورایی سه درخت مینیاتوری خود را می‌سوزاند. یک درخت آلو، یک گیلاس و یک کاج. بعداً وی سه مِلک را به عنوان پاداش این عمل دریافت می‌کند. هر ملک به نام یکی از سه درخت سوخته نامگذاری شد.

این داستان طی چندین قرن به طور منظم در قطع‌های چوبی به تصویر کشیده شده است و اصطلاح هاچی‌نوکی را معمول کرده است.

در طول قرن ۱۷، درختان گلدان مینیاتوری به طور فزاینده‌ای در نثر و اشعار بکار می‌رفتند. برای نمونه، در مورد باغبان یک سامورایی گفته شد که به یک درخت مینیاتوری که پرورش داده بود افتخار می‌کرد. وقتی سامورایی‌ها به درخت توهین کردند، باغبان خودکشی کرد.

داستان دیگر به شوگون توکوگاوا ایه‌میتسو (Tokugawa Iemitsu) (۱۶۰۴–۱۶۵۱) مربوط است. وی به عنوان عاشق درختان گلدان مینیاتوری شناخته می‌شد. مشاور او، اوكوبو هيكوزِمون احساس كرد ایه‌میتسو با صرف امور دولت وقت بیشتری را صرف سرگرمی خود می‌کند. هیکوزِمون برای دلسرد کردن ایه‌میتسو یکی از درختان مورد علاقه خود را دور انداخت. این کار بیهوده بود و شوگان سرگرمی خود را رها نکرد. گفته می‌شود که او به کاج گل‌ریز ژاپنی (Pinus parviflora) تمایل داشت که حداقل در اوایل سال ۱۶۱۰ به عنوان یک درخت مینیاتور کشت می‌شد.

تا آنجا که شناخته شده است، این (Sandai-Shogun-No Matsu) قدیمی‌ترین درخت بونسای زنده است.

ژاپنی‌ها تا پایان قرن هجدهم بیشتر گلدان‌های درختان مینیاتور را از چین وارد می‌کردند. گلدان‌هایی که بین سالهای ۱۴۶۵ و حدود ۱۸۰۰ساخته شده بودند کواتاری (kowatari) به معنی صلیب قدیمی نامیده می‌شدند.

چینی‌ها از این گلدان‌های عمیق برای پنجینگ استفاده می‌کردند. گلدان‌های زیادی از شهرستان ییزینگ در استان جیانگسو آمدند. آنها لعاب نداشتند و معمولاً قهوه‌ای بنفش بودند. گلدان‌های ساخته شده در گوانگ‌ژو و به ویژه گلدان‌های مربوط به دودمان مینگ (۱۳۶۸-۱۶۴۴) نیز وارد کشور می‌شدند.

در پایان قرن ۱۸، کشت سنتی درختان مینیاتور در سراسر ژاپن کاملاً شناخته شده بود. عموم مردم نیز علاقه‌مند به شکل هنری شدند. برای نمونه، در دوره تِنمِئی (۱۷۸۱-۱۷۸۸) هر ساله نمایشگاهی در کیوتو برگزار می‌شد. متخصصان پنج استان درختان کاج مینیاتوری خود را نشان می‌دادند که توسط بازدید کنندگان قضاوت می‌شد.

اوایل دوره کلاسیک (۱۸۶۷-۱۸۰۰)

در اوایل قرن ۱۹، گروهی از دانشمندان ژاپنی در هنر چینی، تأثیر زیادی در توسعه بیشتر هاچی‌نوکی داشتند. آنها به طور منظم در ایتامی ملاقات می‌کردند و در آنجا درباره تحولات اخیر در کشت درختان گلدان مینیاتوری بحث می‌کردند. دانشمندان اصطلاحات و ایده‌های بسیاری از ترجمه ژاپنی «کتابچه راهنمای باغ دانه خردل» اتخاذ کردند. همچنین اصطلاح «بونسای»، تلفظ ژاپنی اصطلاح چینی "penzai" نیز به همین ترتیب است. از اواخر قرن این اصطلاح به طور کلی برای درختان گلدان مینیاتوری ژاپنی استفاده می‌شد.

یکی از اولین مکانهایی که تولیدکنندگان، بونسای را در مقیاس وسیع تولید می‌کردند، آساکوسا (Asakusa) بود. در سال ۱۸۲۹، یک پرورش دهنده در این محله توکیو شروع به پرورش درختان به سبک تاکوتسوکی (takotsuki-stijl) یا هشت‌پا کرد. این بونسای‌ها با یک تنه ضخیم کوتاه و تاجی بلند از شاخه‌های موج‌دار بلند در ژاپن محبوب بودند. در طی بیست سال، پرورشگاه‌های (Plant nursery) مختلف در منطقه شروع به تجارت بونسای کردند.

۱۸۲۹ همچنین سالی بود که کتاب Sōmoku Kin'yō-shū منتشر شد، مجموعه‌ای رنگارنگ از درختان و گیاهان. این اولین اثری بود که با بونسای کلاسیک سروکار داشت و به تفصیل و با تصاویر توضیح داد که چگونه می‌توان یک کاج را به عنوان بونسای پرورش داد. چهار سال بعد، اثر سه بخشی مصور Kinsei jufu betsuroku منتشر شد، آلبوم گیاهان با عمر طولانی. این نه تنها کشت درختان بونسای، بلکه ابزار لازم و انواع گلدان‌ها را نیز پوشش می‌داد.

در طی نیمه دوم قرن نوزدهم، گلدان‌های چینی در ژاپن به نام ناکاواتاری یا چاواتاری مد شدند، هر دو به معنای "صلیب میانی" بودند. در چین از این گلدان‌ها برای محراب‌های خانگی استفاده می‌شد.

آنها کم عمق، مستطیل یا بیضی شکل، دارای پاهای کار شده و ته سوراخ شده بودند. ایدئال برای پرورش و نمایش درختان کوچک. برای تأمین تقاضای روزافزون تولیدکنندگان بونسای ژاپنی، بسیاری از سفالگران در ییزینگ به تولید انبوه گلدان‌های ناکاواتاری روی آوردند. امروزه نیز از مدل‌های مشابه به طور گسترده استفاده می‌شود.

بونسای در حال رشد از یک سرگرمی فخرفروشانه برای شوگان و سامورایی به یک سرگرمی برای مخاطبان عمومی تبدیل شد. هنگامی که مرزهای ژاپن تحت سلطنت امپراتور کومئی گشوده شد، جهان غرب با بونسای آشنا شد. ژاپن در نمایشگاه‌های ایالات متحده و اروپا از جمله نمایشگاه جهانی پاریس ۱۸۶۲ و لندن ۱۸۶۷ شرکت کرد. بسیاری از بونسای‌های باقی مانده از نمایشگاه باعث آشنایی بیشتر و بیشتر خارجی‌ها با این هنر می‌شدند.

پس از اصلاحات میجی (۱۹۰۰-۱۸۶۷)

میجی (۱۹۱۲-۱۸۵۲) به عنوان امپراتور جانشین كومئی شد و بونسای را در فرهنگ ژاپن برجسته كرد. در سال ۱۸۶۸، یک سال پس از اصلاحات میجی، وی به کاخ امپراتوری توکیو (Kokyo)، پایتخت جدید ژاپن نقل مکان کرد.

امپراتور یک عاشق بزرگ بونسای بود و هم در داخل و هم بیرون دیوارهای کاخ بونسای قرار داده بود. میجی دربار خود را به مطالعه کشت درختان مینیاتور تشویق کرد. کسانی که نمی‌توانستند به بونسای علاقه‌مند باشند، عمدتاً مورد بی‌مهری قرار می‌گرفتند. به زودی تقریباً همه مقامات ارشد بونسای در اختیار داشتند. یکی از آنها، کیجوجی‌ایتو، به خاطر مجموعه بزرگش و آزمایش‌هایش با روش‌های کشت معروف بود.

میجی برای ارتباط نزدیک با قدرت‌های غربی تلاش کرد. ژاپن در نمایشگاه‌های جهانی ۱۸۷۳ در وین و ۱۹۰۰ در پاریس شرکت کرد. این امر منجر به افزایش تقاضا برای درختان مینیاتوری وارداتی شد. مهاجران ژاپنی در سواحل غربی ایالات متحده و هاوایی نیز به شهرت بیشتر بونسای کمک کردند. برای تأمین تقاضای فزاینده در خارج از ژاپن، پرورشگاه‌ها به تولید انبوه روی آوردند.

تعداد فزاینده‌ای از تولیدکنندگان وجود داشتند که مانند کیجوجی ایتو (Kijoji Itoh)، فن‌ها و سبک‌های پیشرفته را تجربه کردند. در اواخر دهه ۱۸۶۰ تلاش شد با بستن الیاف کنف مرطوب به آنها و کشش آنها، به تنه و شاخه‌ها شکل داده شود. کار سختی بود و نتیجه به ندرت رضایت بخش بود. سایر نوآوری‌ها موفقیت بیشتری داشتند.

به تدریج دو دسته بونسای پدید آمد: بونسای برای عموم مردم (غربی) و بونسای برای متخصصان.

درختان پرورشگاه‌های کیوتو و اوزاکا به ویژه در بین متخصصان بونسای محبوب بودند. در کیوتو بسیاری از بونسای‌ها به سبک bunjingi (文人 木 ؛ "سبک اُدَبا") پرورش داده شدند: درختی ظریف و تصفیه شده با تنه‌ای باریک. از طرف دیگر، بونسای توکیو معمولاً دارای یک تنه بیش از حد ضخیم بود. رقابتی بین پرورش‌دهندگان بونسای از کیوتو و توکیو ایجاد شد که دهه‌ها ادامه داشت.

در اواخر قرن ۱۹، تعداد زیادی کتاب و مجله منتشر شده است که مربوط به کشت بونسای است. در سال ۱۸۹۲، یک مسابقه هنری بونسای در توکیو برگزار شد، رویدادی که در یک کتاب یادبود مصور سه جلدی گزارش شده است. در این اثر به وضوح قابل مشاهده است که در آن زمان ژاپنی‌ها بونسای را به عنوان یک شکل هنری مستقل در نظر می‌گرفتند.

اوایل قرن ۲۰

در آغاز قرن بیستم، بسیاری از مردم ژاپن صاحب بونسای بودند. این مکان نه تنها در فضای باز، بلکه اغلب در تماشاگه (Tokonoma) و یا طاقچه قوسی (Alcove) که در پذیرایی یا نشیمن قرار داشت و اشیای زینتی را در آن نمایش می‌دادند قرار می‌گرفت. مجلات، کتاب‌ها و نمایشگاه‌ها علاقه‌مندان به بونسای را با جدیدترین سبک‌ها، فن‌ها و ابزارها به روز نگه می‌دارد.

بونسای گاهو (Gaho)، اولین مجله کاملاً اختصاص یافته به بونسای از ۱۹۰۶ تا حدود ۱۹۱۳ ماهانه منتشر می‌شد. مجله‌هایی از این دست Toyo Engei و Hana بودند که هر دو از سال ۱۹۰۷ به بعد منتشر شدند و مجله Bonsai، برای اولین بار در سال ۱۹۲۱ با ۵۱۸ شماره منتشر شد. اولین نمایشگاه بزرگ سالانه بونسای در سال ۱۹۲۷ در توکیو برگزار شد. در همان شهر، نمایشگاه معتبر Kokufu-ten اولین بار در سال ۱۹۳۴ در پارک اوئنو برگزار شد.

توکیو در سال ۱۹۲۳ با یک زلزله بزرگ روبرو شد که بسیاری از مزارع بونسای را ویران کرد. در سال ۱۹۲۵، گروهی از پرورش‌دهندگان حرفه‌ای به اُمیا (Ōmiya) در سایتاما که در بیش از ۳۰ کیلومتری پایتخت است نقل مکان کردند. منطقه‌ای که آنها پرورشگاه خود را تأسیس کرده‌اند از سال ۱۹۵۷ رسماً «دهکده بونسای اومیا» نامیده می‌شود. این مکان هنوز به دلیل تولید مقیاس وسیع بونسای برای صادرات شناخته شده است.

توسعه فن‌های پیشرفته و پیشرفته، سبک‌های پیچیده‌تری را امکانپذیر می‌کند. برای نمونه، یک روش جدید برای شکل دادن شاخه‌ها و تنه‌ها استفاده از سیم فلزی است که ساده‌تر و دقیق‌تر از روش قبلی یعنی اتصال است. در دهه ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ اولین ابزار آهنی مخصوص برای پرورش بونسای ساخته شد.

با دسترسی بیشتر به رشد بونسای، تعداد علاقه مندان افزایش یافت. در سال ۱۹۴۰ تعداد ۱۵۰ گونه مختلف گیاهی به عنوان بونسای کشت شد. فقط در توکیو، در آن سال حدود ۳۰۰ فروشنده بونسای استخدام شدند.

علاقه به بونسای در غرب نیز افزایش یافت. در این دوره سالانه هزاران قطعه بونسای ژاپنی وارد کشور می‌شد. علاوه بر این، مهاجران ژاپنی اولین مزارع و باشگاه‌های بونسای آمریکایی را تأسیس کرده بودند.

پس از جنگ جهانی دوم

در طول جنگ جهانی دوم، اقدامات مختلفی برای محافظت از بونسای‌ها در برابر خشونت جنگ انجام شد. در دهکده بونسای امیا، همه کشاورزان به خدمت سربازی فراخوانده شدند و کشت بونسای باید جای خود را به تولید غذا می‌داد. یکی از ۲۳ تولیدکننده معاف شد.

کیوزی موراتا، یک متخصص بونسای بود که قبلاً از مجموعه پادشاهی مراقبت می‌کرد. موراتا تمام بونسای‌های پرورش‌دهندگان دیگر را که می‌توانست جمع آوری و در نهالستان خود پرورش داد. به دلیل اقدام و عمل او و یك پرورش دهنده دیگر، در بمباران توكیو، بونسای‌های منتقل شده از بین نرفتند. پس از تسلیم ژاپن، تولیدکنندگان در سراسر کشور بونسای‌های آسیب دیده را بازیابی کردند، این روند بیش از یک دهه طول کشید. بونسای‌هایی که از بمباران اتمی هیروشیما جان سالم به در بردند نیز در صورت امکان ترمیم شدند. در طی اولین سال‌های پس از جنگ، توسعه بونسای در ژاپن تقریباً به بن‌بست رسید.

پس از جنگ جهانی دوم، استاد بونسای، توشیو کاواموتو، گونه‌ای از بونسای را ایجاد کرد که سایکی ("منظره کاشته شده") نامیده می‌شود. در این چشم‌انداز مینیاتوری، برخلاف بونسای، چندین گونه گیاهی به طور همزمان کشت می‌شود. علاوه بر این، از گیاهان جوان و نه شاخه بریده استفاده زیادی می‌شود. از آنجا که بسیاری از درختان مسن در بمباران از بین رفته بودند، سایکی جایگزین محبوب بونسای بود. تحولات بعدی باعث شد محبوبیت بونسای، هم در ژاپن و هم در خارج، دوباره افزایش یابد. برای نمونه، کتاب‌ها و مجلات در مورد بونسای افزایش یافت. این آثار به تعداد زیادی از زبان‌ها چاپ شد، به طوری که تعداد بیشتری از غیر ژاپنی‌ها می‌توانند در پرورش درختان مینیاتور تخصص داشته باشند. در سال ۲۰۱۶، بیش از ۱۳۰۰ کتاب در مورد بونسای به ۲۶ زبان در دسترس بود، به علاوه چندین ده مجله به بیش از سیزده زبان.

تعداد و اندازه نمایشگاه‌های بونسای نیز در نیمه دوم قرن ۲۰ به طور پیوسته افزایش یافت. پس از چهار سال وقفه، نمایشگاه چند روزه «Kokufu-ten» مجدداً در سال ۱۹۴۷ در توکیو برگزار شد. از آن زمان به بعد، نمایشگاه هر ساله ادامه دارد. در سال ۱۹۷۰ نمایشگاه اکسپو ۷۰ (Expo '70) در شهر اوزاکا ژاپن برگزار شد. این نمایشگاه جهانی انواع سنگ‌های بونسای و سوئیسکی را برای مخاطبان بین‌المللی به نمایش گذاشت. پنج سال بعد، دو نمایشگاه دوره‌ای جدید در ژاپن آغاز به کار کرد. اولین بار، «Gafu-ten» ('نمایشگاه سبک زیبا')، به دیدن قطعات بونسای با ارتفاع ۱۳ تا ۲۵ سانتی‌متر اختصاص داشت. رویداد دوم «Sakufu-ten» (نمایشگاه بونسای خلاق) بود، اولین نمایشگاه که در آن هر بونسای به جای مالک، نام پرورش‌دهنده را داشت. در سال‌های بعد نمایشگاه‌های زیادی نیز در ژاپن و همچنین استرالیا، ایالات متحده و کشورهای مختلف اروپایی و آسیایی ترتیب داده شد.

یکی دیگر از عواملی که بونسای را در سراسر جهان قابل دسترسی می‌کند، افزایش آموزش‌های حرفه‌ای است. در ابتدا، دوره‌ها فقط در ژاپن یا در خارج از کشور توسط معلمان ژاپنی برگزار می‌شد. آمریکایی‌های آموزش دیده در توکیو انجمن بونسای آمریکا را در سال ۱۹۶۷ تأسیس کردند. این یکی از اولین مراکز آموزشی خارج از ژاپن بود. بیشتر تولیدکنندگان سفرهای مطالعاتی به ژاپن انجام می‌دهند و سپس جدیدترین فن‌ها و سبک‌های بونسای را به کشورهای خود معرفی می‌کنند.

امروزه مراکز آموزشی را می‌توان در سراسر جهان و همچنین تأمین‌کنندگان بونسای جوان و ابزارهای مرتبط، گلدان، انواع خاک گلدان و سایر لوازم جانبی پیدا کرد. در سال ۲۰۱۶ بیش از ۱۰۰۰۰۰ عضو به حدود ۱۵۰۰ انجمن بونسای وابسته بودند. تعداد علاقه‌مندان که به هیچ انجمنی وابسته‌ نبودند در همان سال بیش از پنج میلیون نفر در سراسر جهان تخمین زده شد.

بسیاری از گونه‌های بومی که به طور سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرند، در طبیعت خارج از ژاپن وجود ندارند. با این حال، گزینه‌های زیادی وجود دارد. تقریباً هر گونه گیاهی با تنه چوبی برای رشد در گلدان مناسب است. با گسترش دانش بونسای در سراسر جهان، تعداد گونه‌های کاربردی به طور قابل توجهی افزایش یافته است. انواعی با برگ‌های کوچک یا سوزن‌های کوتاه، توهم یک نمونه کاملاً رشد یافته را تقویت می‌کنند. اینها از درختان بونسای هستند که معمولاً کشت می‌شوند. برای نمونه، یک گونه افرا برگ کوچک مانند افرای سه‌سره یا افرا ژاپنی ممکن است تصور یک درخت افرا برگ بزرگ با نسبت‌های طبیعی را ایجاد کند. برگ‌های کوچک را می‌توان با هرس برگ در بسیاری از گونه‌ها به دست آورد. اُرس‌ها از گیاهان سرسختی هستند که برای چنین تکنیک‌های خشن مانند از بین بردن پوست و سفید شدن مناسب هستند. نارون و بید نیز محبوب هستند، زیرا شاخه‌های نازکی دارند که شکل دادن آنها با کمک سیم فلزی نسبتاً آسان است.

• افرا ژاپنی (Acer palmatum) به سبک مُیُگی

• نارون چینی (Ulmus parvifolia) به سبک چوکان

• کاملیا ژاپنی (Camellia japonica) به سبک مُیُگی

• ارس معبد (Juniperus rigida) به سبک شاریمیکی

• سرو اطلس (Cedrus atlantica) به سبک کابوداچی، هفت تنه دارای یک سیستم ریشه‌ای هستند (nanakan)

• آلو ناتال (Carissa macrocarpa)، گیاهی نیمه گرمسیری، به سبک کِنگایی

زیرگونه‌های گرمسیری

به طور سنتی، پرورش بونسای به گیاهان مقاوم، که در فضای باز و در یک آب و هوای معتدل نگهداری می‌شوند، تکیه می‌کند. این بونسای وقتی برای مدت طولانی در خانه بماند ضعیف می‌شود و در نهایت می‌میرد. با این حال، با افزایش محبوبیت بونسای، نیاز به گونه‌هایی که می‌توانند به عنوان گیاه خانگی نیز نگهداری شوند، ایجاد شد. در نیمه دوم قرن ۲۰، تولیدکنندگان با معرفی گونه‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری به بازار غرب به این خواسته پاسخ دادند.

بسیاری از گونه‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری را می‌توان به عنوان بونسای طراحی کرد، به شرط آنکه دائما شاخه پخش شده و تقاضای زیاد برای شدت نور و رطوبت نداشته باشد. برای رسیدن به استانداردهای زیبایی بونسای سنتی، معمولاً از همین روش‌های رشد استفاده می‌شود.

در طول تاریخ، انواعی از سبک‌های بونسای ظهور کرده است. در ابتدا، اشکال عجیب و غریب فانتزی در ژاپن ارزش‌گذاری می‌شد. بعدها سبک‌هایی با الهام از روش رشد درختان در طبیعت به وجود آمد.

در قرن ۱۹، بسیاری از اشکال فانتزی از مد افتادند و از آن زمان به بعد بیشتر از سبک‌های طبیعی استفاده می‌شود.

یک کاتالوگ معمولاً با نام بردن از سبک غالب یا چشم‌نواز، بونسای را به طور خلاصه توصیف می‌کند. در توضیحات دقیق‌تر، هر سبک ثانویه، نوع گیاه مورد استفاده، اندازه بونسای و احتمالاً سالی که درخت برای اولین بار به عنوان بونسای رشد کرده است ذکر شده است.

پرورش‌دهنده از قبل سبک بونسای را در مرحله اول کشت تعیین می‌کند. این انتخاب تا حدی به ویژگی‌های گونه و شکل ظاهری درخت جوان بستگی دارد. برخی از سبک‌ها را می‌توان فقط برای تعداد محدودی از گونه‌های گیاهی اعمال کرد. هر سبک برای طراحی صحیح راهنمای خاصی دارد.

این‌ها در درجه اول به عنوان راهنما در نظر گرفته شده‌اند. بسیاری از بونسای‌های با ارزش با هر قانون سبک خیلی مطابقت ندارند.

سبک‌های بونسای را می‌توان به تعدادی دسته تقسیم کرد. این موارد شامل جهت رشد تنه، پردازش پوست، شکل و موقعیت ریشه‌ها و تعداد تنه‌ها می‌باشد. نمای کلی در زیر مجموعه‌ای از رایج‌ترین سبک‌ها است.

جهت کشیدگی

بسیاری از سبک‌ها به موقعیت تنه اصلی اشاره دارند، برای نمونه قائم، منحنی یا شیب‌دار. با سبک‌های ایستاده، قسمت بالای تنه دقیقاً بالاتر از محلی است که بونسای کاشته شده است. اینها شامل دو سبک متداول، چُکان (chokkan) و مُیُگی (moyogi) است. در سبک‌های دیگر، موقعیت بالای آن متفاوت است، از مرکزیت، مانند شوشاکان (sho-shakan)، تا کاملاً کنار و حتی زیر پای تنه، مانند سبک‌های کنگای (kengai).

Chokkan (直 幹) چُکان، سبک ایستاده رسمی است. درختان مخروطی، بلوط و راش به ویژه برای این امر مناسب هستند. تنه کاملاً صاف و عمود است و به سمت بالا کوچک می‌شود. شاخه‌های پایین، حدود یک چهارم تنه، نسبتاً ضخیم و بلند است.

شاخه‌ها به سمت بالا به طور مساوی نازک و کوتاه می‌شوند. در طبیعت، بسیاری از درختان به طور مشابه تشکیل می‌شوند، به ویژه در مناطق باز که درخت رقابت نوری کمی دارد. یک بونسای چُکان به درستی اجرا شده به‌صورت متقارن است و معمولاً دارای تاج شاخ و برگ مخروطی است. همچنین باید برخی از ریشه‌های محکم دیده شود، اما ترجیحاً هیچ ریشه‌ای به سمت بیننده نباشد.

(模様木) Moyogi مُیُگی، سبک ایستاده غیررسمی است. بیشتر گونه‌های درختی برای این سبک مناسب هستند. تنه یک یا چند منحنی مشخص را تشکیل می‌دهد، اما قسمت بالای آن دقیقاً بالای پایه تنه است. مانند سبک چُكان، ساقه كوچك می‌شود. شاخه‌ها نیز از ضخیم و بلند در پایین تا کوتاه و نازک در بالا متفاوت هستند. در ارتفاع خمیدگی‌های تنه، شاخه‌ها ممکن است هرس شده یا کوچک نگه داشته شوند، به طوری که خیلی برجسته نباشند یا در کل از بین بروند.

Shakan (斜 幹) شاکان، سبک شیب‌دار، سبکی که دارای تنه‌ای کج نسبت به گلدان است. تنه با شیبی ملایم یا تند از زیرِ خاک پدیدار شده و نوکِ بنسای به سمت چپ یا راست گلدان رفته‌ است. ریشه‌ها در سمت مخالف به وضوح قابل مشاهده هستند. معمولاً شاخه‌ها موازی زمین هستند و عمود بر تنه نیستند. شاخه پایین در طرف مخالف جهتی قرار دارد که تنه به آن سو خم می‌شود. وقتی تنه فقط کمی از تعادل خارج شود، شو-شاکان sho-shakan نامیده می‌شود. اکثر گونه‌های درختی نیز برای این سبک‌ها مناسب هستند.

Kengai (懸崖) کِنگای، یا سبک آبشار، بالای درخت از پایین گلدان پایین‌تر است. گونه‌هایی که خود به این حالت رشد می‌کنند شامل شیرخشت، کاج و گیاه اَربَس است. شکل آبشاری از درختانی که در امتداد ساحل رودخانه شیب‌دار یا در دامنه کوه رشد می‌کنند، الگوبرداری شده است. برای داشتن نور کافی خورشید، چنین درختانی اغلب به صورت مورب یا حتی تقریباً به صورت افقی رشد می‌کنند. برف و ریزش سنگ می‌تواند شاخه‌ها را به طور عمیق خم کند.

این باعث می‌شود که شاخه‌های اصلی پایین‌تر از نقطه اتصال به زمین آویزان شوند. این اثر اغلب با قرار دادن بونسای در یک گلدان بزرگ و باریک که منحصراً برای این سبک طراحی شده است کامل می‌شود.

(半 懸崖) Han-kengai هان‌کِنگای، سبک نیمه آبشار، نوعی کنگای است. قسمت بالای آن در ارتفاع یا درست زیر لبه گلدان است. اغلب بونسای در این سبک در یک گلدان جذاب قرار دارد. مانند سبک آبشار، این سبک نیز برای گونه‌های گیاهی که رشد سریع دارند نامناسب است.

شکل و موقعیت ریشه‌ها

برخی از سبک‌های بونسای مربوط به شکل و موقعیت سیستم ریشه است. همه این سبک‌ها از فرم‌های رشد در طبیعت الهام گرفته شده‌اند.

Neagari (根上り) نیگاری، سبک ریشه‌ای در معرض دید است، که در آن بخشی از سیستم ریشه بالاتر از زمین قرار گرفته است.

بعضی اوقات ریشه‌ها آنقدر در معرض دید قرار می‌گیرند که تا دو سوم قسمت بالای سطح زمین را تشکیل می‌دهند. فضای بین ریشه‌های در معرض دید همیشه خالی است. در طبیعت، این پدیده زمانی اتفاق می‌افتد که خاک اطراف ریشه درختان توسط آب شسته شود، مانند گیاهان کرنا.

Sekijoju (石上樹) سِکیجاجو، سبک ریشه سنگی است. در اینجا درخت روی یک سنگ ایستاده است. وقتی درختی در طبیعت روی صخره می‌روید، ریشه‌ها از هر جهت روی صخره رشد می‌کنند تا زمانی که به خاک یا آب برسند. اشکال غریب که از این طریق به‌وجود می‌آیند نیز از خصوصیات سکیجوجو است. با این حال، ریشه‌ها نباید عبور کنند. از گیاهان اَربَس و گونه‌های انجیر اغلب برای این سبک استفاده می‌شود.

Ishizuki (石 付) ایشیزوکی، سبک چسبیده به یک سنگ، بونسای از یک سنگ کوچک و توخالی رشد می‌کند. ریشه‌ها در شکاف‌ها و حفره‌ها لنگر می‌اندازند و مواد مغذی و آب خود را از حفره سنگ پر از خاک می‌گیرند. سیستم ریشه معمولاً قابل مشاهده نیست اما ریشه‌ها ضخیم دیده می‌شوند. ریشه‌ها فضای کافی برای رشد در سنگ دارند. بنابراین درخت معمولاً ظاهری پراکنده دارد. از آنجا که گیاه تغذیه خود را در سنگ پیدا می‌کند، گلدان ضروری نیست و بنابراین ایشیزوکی اغلب روی یک ورق تخت ارائه می‌شود.

چندین تنه

بیشتر بونسای‌ها از یک درخت منفرد تشکیل می‌شوند، اما سبک‌های مختلف بونسای وجود دارد که از تنه‌های متعدد روی یک سیستم ریشه‌ای واحد یا چندین درخت جداگانه استفاده می‌کنند. این سبک‌ها را می‌توان با توجه به تعداد تنه، ترتیب تنه‌ها یا استفاده از چند تنه از یک سو و درختان منفرد از طرف دیگر دسته‌بندی کرد. بونسای هرگز از بیش از یک گونه درخت تشکیل نمی‌شود. هنگامی که چندین گونه ترکیب می‌شوند، به آن سایکی (Saikei) «منظره کاشته شده» گفته می‌شود، که یک شکل هنری جداگانه است.

درختان چند پایه

(双 幹) Sokan سُکان، سبک دو ساقه‌ای است که در آن تنه‌ها دارای یک سیستم ریشه‌ای مشترک هستند و یک تنه آن به وضوح بزرگتر و ضخیم‌تر است. معمولاً هر دو تنه دقیقاً بالای سطح زمین با یکدیگر تماس دارند. از نظر بیننده، تنه‌ها باید به وضوح از یکدیگر قابل تشخیص باشند. تنه غالب معمولاً مستقیم بالا می‌رود، در حالی که تنه کوچک‌تر به وضوح مورب رشد می‌کند. شاخه‌های هر دو تنه از همه جهات به غیر از پایین تنه خارج می‌شوند. شاخ و برگ اغلب سایبان دائمی را تشکیل می‌دهد.

Kabudachi (株 立) کابوداچی، در این سبک سه تنه یا بیشتر در یک سیستم ریشه رشد می‌کنند. تنه‌ها همیشه یک عدد منفرد است و مانند سوکان، یکدیگر را در سطح خاک لمس می‌کنند. در سانکان Sankan (三 幹) بونسای دارای سه تنه است. اندازه تنه متفاوت است و همیشه یک تنه مسلط وجود دارد. موقعیت قرارگیری تنه‌ها به گونه‌ای است که در یک خط مستقیم قرار ندارند. این باعث می‌شود بونسای طبیعی‌تر به نظر برسد. سبک‌های گوکان Gokan، ناناکان Nanakan و کیوکان Kyukan به ترتیب با پنج، هفت و نه تنه بونسای را نشان می‌دهد. اصل مشابه سانکان است، اما دو تنه (با گوکان) یا بیشتر نیز می‌توانند تسلط یابند.

کُرابوکی Korabuki، سبک لاک پشتی، شبیه کابوداچی است، با این تفاوت که ریشه‌ها گنبدی بالای سطح زمین تشکیل می‌دهند. همه تنه‌ها روی این سیستم ریشه رشد می‌کنند.

(筏 吹 き) Ikadabuki ایکادابوکی، سبک قایق کشیده است. این سبک یک پدیده طبیعی را که وقتی شاخه‌های جدید از تنه درخت افتاده جوانه می‌زنند تقلید می‌کند. تنه‌های جوان می‌توانند هر دو حالت مستقیم یا انحنا را داشته باشند و گاهی در قسمت دفن شده تنه رشد کنند. در یک بونسای ایکادابوکی، تنه‌های جدید روی یک تنه مستقیم جوانه می‌زنند و بنابراین در یک خط نسبتاً مستقیم قرار دارند. در نِتسوناگاری Netsunagari (根 連 な り) که نِتسوراناری Netsuranari نیز نامیده می‌شود، تنه‌ها بر روی یک تنه مادر پیچ در پیچ رشد می‌کنند. بنابراین این سبک را قایق منحنی می‌نامند. در هر دو سبک، تنه‌ها اغلب سایبان مشترک دارند.

چندین درخت جداگانه

Yose ue (寄せ植え) یوزایو، سبک جنگلی است، که در آن گروهی از درختان جداگانه در یک گلدان قرار می‌گیرند. تعداد درختان برای اینکه که شمارش آنها آسان باشد فرد است. این درختان دارای ارتفاع مختلفی هستند و به نظر می‌رسد در سنین مختلف هستند. از انواع فن‌ها برای ایجاد تصور درختان بلند استفاده می‌شود. برای نمونه، درختان کوچک‌تر بیشتر در پشت قرار دارند. یک ترفند چشم‌انداز برای پایین‌تر نشان دادن دیدگاه. گلدان بونسای معمولاً کم عمق است که بر ارتفاع درختان تأکید می‌کند. به جای گلدان، از یک سنگ تخت نیز استفاده می‌شود.

ساجو Soju در لغت به معنای "دو درخت" است و یک سبک بونسای است که در آن دو درخت جداگانه در گلدان قرار می‌گیرند. مانند سوکان، یک درخت بزرگ و غالب در کنار یک نمونه کوچک‌تر وجود دارد. می‌توان آنها را نزدیک به هم قرار داد، طوری که در کل شباهت زیادی به سبک سوکان دارد، اما می‌توان آنها را از یکدیگر فاصله داد.

سبک‌های سَمبان‌یوزا sambon-yose ، گاهان‌یوزا gohon-yose ، ناناهان‌یوزا nanahon-yose ، کیوهان‌یوزا kyuhon-yose به ترتیب نشان‌دهنده سه، پنج، هفت و نه درخت جداگانه در یک گلدان است. این سبک‌ها دارای اصول متفاوتی از سبک جنگلی است. تعداد کمی درخت دارد و استانداردهای سختگیرانه تری به سبک زیبایی اعمال می‌شود. سه درخت یا بیشتر ممکن است در یک راستا نباشند. درختان از نظر ضخامت و ارتفاع تنه می‌توانند متفاوت باشند، اما از نظر نسبت، تراکم برگ و سایر خصوصیات بصری تا حد امکان شبیه هستند. در سبک سَمبان‌یوزا تنها یک درخت غالب است، در سبک‌های دیگر می‌تواند بیشتر باشد.

سبک‌های دیگر

برخی بونسای‌ها دارای سبک‌هایی هستند که در گروه‌های فوق قرار نمی‌گیرند. برخی از آنها بر اساس پدیده‌های طبیعی بنا شده‌اند، اما این گروه تعدادی اشکال فانتزی را نیز شامل می‌شود.

(文人木) bunjin-gi بانجین‌گی یا سبک اُدبا، مشخصه آن تنه تقریباً برهنه، معمولاً پیچ خورده و چند شاخه است که در یک گلدان کوچک در حال رشد است. در طبیعت، این شکل درخت زمانی اتفاق می‌افتد که چندین درخت در خاک با مواد مغذی کم نزدیک هم باشند. درختان برای نور خورشید با یکدیگر رقابت می‌کنند و بنابراین به شکل‌های نامنظم به سمت بالا رشد می‌کنند. از آنجا که فقط بالای درخت از نور خورشید کافی برخوردار است، فقط شاخه‌ها در آنجا رشد می‌کنند. این پدیده‌ای است که اغلب در کاج اسکاتلندی و سایر گونه‌های کاج مشاهده می‌شود. برای تأکید بر مبارزه برای بقا، گاهی اوقات یک شاخه مرده (jin) در بالای بونسای تشکیل می‌شود. بانجین‌گی به ژاپنی به معنای "درخت باسوادان" است. باسوادان، مقامات باسواد چینی بودند که با مناظر شان‌شویی (Shan shui) شناخته می‌شدند. درختان این نقاشی‌ها اغلب فرم‌های عجیب و غریب رشد را نشان می‌دهند.

(吹き流し) Fukinagashi فوکیناگاشی، سبک تنه بادخورده است، که در آن بونسای این احساس را ایجاد می‌کند که دائماً از یک جهت در معرض باد شدید قرار دارد. تنه به شدت از باد خیالی شیب می‌یابد. شاخه‌ها از هر طرف تنه رشد می‌کنند، اما سرانجام در یک جهت قرار می‌گیرند. این سبک اغلب با سبک‌های دیگر مانند مُیُگی، هان‌کِنگای، شاکان و سبک‌های چند پایه ترکیب می‌شود.

(箒立ち) Hokidachi هاكیداچی، سبک جارو است. اغلب در درختانی با شاخه‌های نازك و زیاد مانند بید و نارون استفاده می‌شود. تنه مستقیم است و تا قسمت بالا کشیده نمی‌شود.

شاخه‌ها از هر جهت گسترش می‌یابند، طول آنها معمولاً حدود یک سوم از ارتفاع کل است. هنگامی که درخت برگ دارد، سایبان یک توپ گرد را تشکیل می‌دهد.

(蟠 幹) Bankan بَنکان، سبک تنه پیچیده است، بر اساس اژدهای چینی است که نماد خوش‌شانسی در آیین بودا است.

تنه پیچ‌خورده نشان‌دهنده بدن اژدها است، در حالی که شاخه‌ها اندام‌ها را تشکیل می‌دهند.

پرداخت پوست

تعدادی از سبک‌ها مربوط به پرداخت پوست تنه و شاخه‌ها است. برای نمونه، پوست کاملاً یا تا حدی برداشته شده و ظاهری زنده و قابل احترام به بونسای داده است.

(舎 利 幹) Shari or sharimiki شاری یا شاریمیکی، سبک چوب است. یک یا چند نوار پوست عمودی با چاقو برداشته شد و چوب زیر سفید می‌شود. بنابراین بونسای درختی را نشان می‌دهد که در معرض آفتاب، باد شدید و سایر شرایط قرار گرفته است. در نتیجه، پوست آن فرسوده شده و چوب زیرین توسط خورشید تغییر رنگ داده است.

چنین نقطه طاسی معمولاً دقیقاً بالای ریشه‌ها شروع می‌شود و تا انتهای پیش میرود. حداقل یک نوار باریک از پوست زنده همیشه باقی می‌ماند، که برگ‌ها را به سیستم ریشه متصل می‌کند. به این ترتیب، انتقال مواد مغذی دست نخورده باقی می‌ماند.

این روش خشن فقط برای گونه‌های گیاهی بسیار مقاوم مانند درختان اُرس استفاده می‌شود. پوست لخت، بدون در نظر گرفتن شکل درخت، حس پیری را ایجاد می‌کند. به همین دلیل است که پرورش دهنده معمولاً از دستورالعمل‌های سایر سبک‌های کاربردی برای بونسای در سبک شاریمیکی پیروی نمی‌کند.

Sabamiki سابامیکی، سبک حفره تنه‌ است. این نشان دهنده تأثیر نیروهای طبیعی مانند رعد و برق و سایر تأثیرات جوی است. پوست به صورت موضعی برداشته شده و حفره‌ای درون تنه تراشیده شده است. اندازه آن می‌تواند از یک ترک کم عمق تا یک حفره درخت در درخت باشد، اما هرگز آنقدر عمیق نیست که تأمین مواد مغذی در درخت مختل شود.

(狸) Tanuki تانوکی، سبکی است که در آن یک درخت بونسای زنده با یک تکه چوب مرده (Coarse woody debris) به شکل زیبا ترکیب می‌شود. این اغلب به شکل یک تنه یا کنده درخت مرده است.

در صورت لزوم، یک شکاف در چوب مرده ایجاد شده است، که به آن درخت زنده متصل می‌شود. با گذشت زمان، با چوب‌های مرده جوش می‌خورد به گونه‌ای که شبیه یک درخت می‌شود. این روشی است که به‌طور قابل توجهی کمتر از شاریمیکی زمان می‌برد.

با این حال، سبک تانوکی در سنت ژاپنی کمتر مورد استقبال قرار می‌گیرد و در نمایشگاه‌های رسمی ژاپن به نمایش در نمی‌آید. نام این سبک خود تانوکی است که به معنی سگ‌راکون است. در ژاپن لقبی تعارفی است.

کلاس‌های قالب‌بندی

نمایشگاه‌ها و کاتالوگ‌های ژاپنی اغلب نشانه‌ای از اندازه و وزن بونسای را نشان می‌دهند. این کار با کمک سیستم کلاس‌های اندازه، که مربوط به قد و وزن بونسای و گلدان مربوط است انجام می‌شود.

برای بزرگترین کلاس‌‎های اندازه، وزن برای تعداد نفرات مورد نیاز برای حرکت دادن بونسای نشان داده شده است. برای نمونه، دو دست نشان می‌دهد که یک بونسای گلدان توسط یک نفر قابل حرکت است، در حالی که یک بونسای در کلاس هاچی‌یوی (hachi-uye) توسط شش دست، یعنی سه نفر حرکت داده میشود. بزرگترین کلاس اندازه به هشت دست نیاز دارد. به این کلاس، "بونسای سلطنتی" نیز گفته می‌شود، بونسای عظیمی که امپراتور میجی در باغ‌های خود در اطراف کوکیو قرار داده بود. کوچکترین کلاس‌ها در سه سایز، مامه (mame)، شیتو (shito) و کشیتسوبو (keshitsubo)، بونسای تعداد شاخه و برگ بسیار کمی دارد. فن‌ها و سبک‌های خاصی برای پرورش این درختان کوچک بونسای وجود دارد.

کشت و نگهداری بونسای یک رشته تخصصی از گیاهان است، جایی که پرورش‌دهنده از فن‌ها و ابزارهای خاصی استفاده می‌کند. در گرایش‌های باغبانی مانند توپیاری و نیواکی نیز طراحی هنرمندانه انجام می‌گیرد، اما به لطف اندازه کوچک، پرورش‌‍دهنده بونسای کنترل بیشتری بر طراحی دارد و می‌تواند با جزئیات بیشتری کار کند.

مرحله شکل‌گیری بونسای، مرحله تربیت نیز نامیده می‌شود. در این مرحله بونسای به گونه‌ای کار می‌شود که علی‌رغم ارتفاع کم، تصور یک درخت بالغ و باشکوه را ایجاد کند. رشد از دانه زمان زیادی می‌برد و بنابراین به ندرت استفاده می‌شود. معمولاً از یک گیاه بالغ به‌طور کامل استفاده می‌شود یا از قلمه‌ و یا خوابانیدن استفاده می‌شود که با قطع یا درآوردن درخت یا درختچه مناسب حاصل می‌شود.

تعدادی از استانداردهای زیبایی‌شناسی سنتی در طراحی اعمال می‌شود. پرورش‌دهنده از قبل هدف و سبک نهایی درخت را تعیین می‌کند.

بعضی از سبک‌های بونسای به شاخه‌های پیچ خورده و تنه احتیاج دارند. اینها به گیاه ظاهری قدیمی و بادخورده می‌دهند، تاثیری که با کم کردن نسبی پوست درخت می‌تواند افزایش یابد.

هنگام طراحی بونسای مهم است که نتیجه نهایی هیچ اثری از فن‌‎های استفاده شده مانند جای زخم هرس یا اثر ناشی از سیم فلزی را نشان ندهد.

وقتی یک بونسای ظاهر مورد نظر خود را پیدا کرد، مرحله تربیت به پایان می‌رسد و در یک گلدان تزئینی قرار می‌گیرد. اگرچه درخت در صورت عدم نگهداری دوره‌ای شکل خود را از دست خواهد داد. مانند همه درختان در جنگل‌های معتدل و مخروطی و برگریز، یک بونسای در طول فصول تغییر می‌کند.

در بهار تحت تأثیر نور خورشید بافت جدیدی تولید می‌کند که باعث گسترش سیستم ریشه و شاخ و برگ می‌شود. بنابراین بسیاری از فن‌های مرحله تربیت باید مرتباً مورد استفاده قرار گیرند. با مراقبت مناسب، زیبایی بونسای با افزایش سن بیشتر می‌شود. یک بنسای شکل گرفته معمولاً ده ساله است.

هرس

هرس معمول‌ترین فن است که هم در ساخت و هم در نگهداری بونسای استفاده می‌شود. پس از هرس، فقط زخم‌های کم عمق باید قابل مشاهده باشند. وقتی جای زخم به درستی درمان شود، پوست جدیدی روی آن منطقه رشد می‌کند بدون اینکه اثری از آن دیده شود.

هرس عمده برای طراحی ضروری است. به لطف هرس تنه، شاخه‌ها و ریشه‌ها، یک بونسای اندازه کوچک خود را با نسبت‌های مناسب بدست می‌آورد. از بین بردن قسمت بالای تنه یک تنه نسبتاً ضخیم‌تر و ظاهری جمع و جورتر به درخت می‌دهد. شاخه‌ها بسته به خواسته‌های پرورش دهنده کوتاه می‌شوند یا کاملاً برداشته می‌شوند. اگر بونسای نباید شکل خود را از دست بدهد، حتی پس از مرحله تربیت نیز هرس مهم می‌باشد.

برای سبک‌های مختلف بونسای، شاخه‌های درخت باید زیر شاخه‌های برگ یا برگ‌سوزن به وضوح قابل مشاهده باشند. برای رسیدن به این هدف، برگ‌ها، برگ‌سوزن‌ها یا جوانه‌هایی که در زیر شاخه‌ها رشد می‌کنند، هرس می‌شوند. در بسیاری از مخروطی‌ها، برگ‌سوزن‌ها در سرتاسر شاخه رشد می‌کنند، بنابراین باید آنها را تا تنه هرس کنید.

از هرس برگ می‌توان برای رشد برگهای ریزتر در تعدادی از گونه‌های درخت نیز استفاده کرد. برگها فراتر از دمبرگ بریده می‌شوند. جوانه‌های زیر بغل برگ به شاخه‌های جدید تبدیل می‌شوند که معمولاً برگ‌های کوچکتری تولید می‌کنند. این روش اغلب برای افرا و بید استفاده می‌شود.

هرسِ ریشه، یکبار در سال باید انجام گیرد. با هرسِ ریشه، رشد کم می‌شود و به همین دلیل باید توجه داشت که مقدارِ مناسبی از ریشه قطع شود تا گیاه دچارِ شوک نشود. ضدِعفونیِ کردن بخش‌های قطع شده نیز در پایانِ کار ضروری است.

سیم و گیره‌های فلزی

از سیم ساخته شده از مس یا آلومینیوم برای رشد بونسای به شکل دلخواه و مجبور کردن شاخه‌ها و برگ‌های کوچک در جهت درست استفاده می‌شود، این روش برای گونه‌های گیاهی با شاخه‌های شکننده یا سفت یا گونه‌هایی که لیگنین ناکافی تولید می‌کنند نامناسب است. ماده ای که باعث بریده شدن قطعات گیاه می‌شود.

سیم را به شاخه‌ها می‌پیچند، به طوری که آنها می‌توانند به شکل صحیح چوبی شوند. زمان لازم برای این امر به نوع گیاه بستگی دارد. این مدت برای اکثر درختان برگریز شش تا نه ماه است اما برای درختان سوزنی برگ ممکن است چندین سال به طول انجامد.

یک روش جایگزین برای تشکیل تنه و شاخه‌ها استفاده از گیره است. اینها می‌توانند نیروی بیشتری نسبت به سیم فلزی وارد کنند. از این رو گیره‌ها عمدتا برای بونسای بزرگ‌تر یا برای گونه‌هایی با چوب سفت‌تر استفاده می‌شوند.

برای جلوگیری از آسیب رسیدن به درخت، گیره‌ها در مدت زمان طولانی ذره ذره محکم می‌شوند، روندی که گاهی سالها به طول می‌انجامد.

پیوند زدن

از پیوند قسمت‌های گیاهی به دو منظور در کشت بونسای استفاده می‌شود. پرورش‌دهنده جوانه‌ها، شاخه‌ها یا ریشه‌ها را در یک ناحیه مخصوص پوست درخت برای فرم‌دهی پیوند می‌زند. برخی از گونه‌های درختی نمی‌توانند به عنوان بونسای در سیستم ریشه خود رشد کنند، از جمله افرا ژاپنی (Acer palmatum) و کاج سیاه ژاپنی (Pinus thunbergii) که بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین آنها به سیستم ریشه گونه‌ای مقاوم‌تر پیوند می‌خورند.

شبیه‌سازی چوب مرده

حذف پوست درخت از یک بونسای احساس چوب مرده را ایجاد می‌کند. این باعث می‌شود پیرتر به نظر برسد و به نظر می‌رسد حوادثی مانند بیماری، طوفان یا رعد و برق را تحمل کرده است. ایده پشت این امر این است که بونسای از طرف تماشاگر جذاب می‌شود.

در سبک جین پوست یک شاخه کاملاً برداشته شده است، به طوری که مرده به نظر می‌رسد. شاری فنی است که در آن پوست تا حدی از تنه بیرون کشیده می‌شود. این تصور ایجاد می‌کند که درخت در اثر طوفان شدید و برخورد صاعقه آسیب دیده است.

مواد شیمیایی مانند گوگرد و آهک برای سفید کردن چوب و در عین حال دوام بیشتر آن استفاده می‌شود.

سبک‌های بونسای یک راهنمای انعطاف‌پذیر هنگام طراحی آن است. علاوه بر آن زیبایی‌شناسی برای بونسای نیز وجود دارد. این مجموعه از استانداردها و دستورالعمل‌های زیبایی، فرصت کمتری برای پرورش دهنده فراهم می‌کند. همچنین مطابقت با آن تضمین می‌کند که بونسای به آسانی قابل تشخیص است و برای نمونه، نمی‌توان یک پنجینگ را با یک بونسای اشتباه گرفت. بسیاری از درختان گلدان مینیاتوری با ظاهری شرقی به عنوان بونسای به فروش می‌رسند. آنها معمولاً درختان گرمسیری یا بوته‌ای هستند که می‌توانند به عنوان یک گیاه خانگی عمل کنند و به مراقبت کمی نیاز دارند. با این حال، درختانی که از نظر زیبایی‌شناسی ژاپنی مطابقت ندارند یا به سختی سازگار هستند، به معنای سنتی بونسای نیستند.

نظریه زیبایی بونسای در طول تاریخ بونسای تکامل یافته است. بنابراین، تأثیر آیین بودیسم ذِن هوشیارتر از تأثیرات پنجینگ چینی بود. این روند بیشتر تحت تأثیر وابی‌سابی گسترش یافت که ریشه آن نیز در آیین بودا وجود دارد. این جهان‌بینی نه تنها به دنبال صرفه‌جویی و سادگی است، بلکه همچنین قدردانی از زیبایی نقص و گذرا بودن است. در ظاهر یک بونسای، این موضوع خود را در تنه‌های خزدار و توخالی، شاخه‌های پیچ‌خورده و برهنه و چوب‌های مرده نشان می‌دهد.

تناسبات

هدف اصلی نظریه زیبایی بونسای، پرورش درختی متناسب و به ظاهر بالغ است که به اندازه کافی کوچک باشد و در گلدان نگهداری شود. تنه، شاخه‌ها، برگ‌ها، ریشه‌های سطح خاک، باید یک کل هماهنگ با گلدان که بونسای در آن کاشته می‌شود تشکیل دهد.

بسیاری از سبک‌های بونسای بر اساس فرم‌های رشد طبیعی است، اما تفاوت‌هایی وجود دارد. بونسای هرگز نمی‌تواند نمایش دقیق درختی کامل باشد. این کار اغلب به گونه‌ای دستکاری شده است که سن و ویژگی‌های خاص گونه بسیار اغراق آمیز است. یک بونسای همچنین یک "جلو" دارد که توسط پرورش‌دهنده تعیین می‌شود، طرفی که رو به بیننده است. در عقب، یک بونسای دارای همان شبح است، اما تنه و شاخه‌ها می‌توانند ناموزون و نامرتب به نظر برسند.

تنه، شاخه‌ها و برگ‌ها یا برگ‌سوزن‌ها همه باید به درخت بونسای یک درخت در اندازه معمولی شکل دهند. برگ‌هایی که خیلی بزرگ هستند، اثر بیگانه‌گی دارند و در سنت بونسای نامطلوب هستند، درست مثل یک تنه نازک با شاخه‌های ضخیم. استثنا در این استاندارد میوه‌ها و گل‌آذین‌هایی است که بونسای سالانه می‌دهد.

تعادل نوری

یک بونسای باید از نظر نوری متعادل و دارای ترکیب‌بندی باشد که با دستکاری تنه، شاخه‌ها، برگ‌ها و ریشه‌ها حاصل می‌شود. فضاهای خالی بین شاخه‌ها و گروه‌های برگ نیز باید با بقیه درخت متناسب باشد. از راه‌های دستیابی به این هدف می‌توان به هرس برگ و رشد شاخه‌های پیچیده اشاره کرد. شاخه‌های به سمت پایین یا شاخه‌هایی که از پوست یا شاخه‌های دیگر عبور می‌کنند نیز برداشته می‌شوند. پس‌زمینه بونسای معمولاً از طریق این فضاهای خالی به وضوح قابل مشاهده است، حتی وقتی بونسای در برگ است.

بونسای می‌تواند تعادل ایستا یا پویا داشته باشد. بونسای با تعادل ایستا دارای اشکال متقارن است و در نتیجه باعث ایجاد ثبات و آرام می‌شود. این مشخصه سبک چُکان است.

با این حال، بیشتر سبک‌های بونسای تعادل پویایی دارند. ویژگی‌های معمول عدم تقارن و فرم‌های رشد است که بی‌ثباتی یا حرکت را نشان می‌دهد، مانند سبک کِنگای و سبک فوکیناگاشی.

عدم تقارن

زیبایی بونسای از شکل‌های متقارن در موقعیت شاخه‌ها و ریشه‌ها، چه شعاعی و چه دو طرف جلوگیری می‌کند. عدم تقارن نه تنها طبیعی بودن بونسای را تضمین می‌کند، بلکه با اصول وابی‌سابی نیز مطابقت دارد.

بونسای با گلدان بیضی یا مستطیلی معمولاً دور از مرکز گلدان قرار می‌گیرد. معمولاً شاخه‌های پشت و کناره‌های بونسای بیشتر از قسمت جلو است و تقارن شعاعی را می‌شکند. برای تقارن دو جانبه با حذف یکی در مورد شاخه‌های مخالف جلوگیری می‌شود. برای شاخه‌هایی با همان طول، با کوتاه شدن یکی از شاخه‌ها، یک تأثیر نامتقارن ایجاد می‌شود.

در سبک‌های چند ساقه، تنه‌های جداگانه به گونه‌ای دسته‌بندی می‌شوند که نامتقارن بوده و در یک خط مستقیم نباشند.

هیچ اثری از هنرمند نیست

یک بونسای نباید هیچ اثری از فن‌های تربیت استفاده شده را نشان دهد. برای نمونه، یک شاخه هرس شده نباید جای زخم قابل مشاهده داشته باشد، مطمئناً در قسمت جلوی بونسای وجود ندارد. فقط بعد از اینکه زخم کاملاً با پوست پوشیده شد، بونسای به نمایش گذاشته می‌شود. با این حال، یک شاخه شکسته می‌تواند ارزش افزوده داشته باشد زیرا می‌تواند این تصور را ایجاد کند که درخت با حادثه یا صاعقه برخورد داشته است. سیم فلزی داخل شده نیز نباید دیده شود، دقیقاً مانند برداشت یا تغییر شکل در چوب.

اهداف اصلی بونسای رضایت از نبوغ و تلاش برای پرورش‌دهنده و تفکر برای تماشاگر است. یک بونسای مناسب پرورش یافته از دیدگاه‌های مختلف قابل تحسین است. درست مثل بسیاری از مجسمه‌ها، جلو و عقب یک بونسای را هنرمند تعیین می‌کند.

در یک چیدمان، معمولاً یک یا چند بونسای به سمت تماشاگر قرار می‌گیرند. با ترکیبی از ارتفاع و فاصله از نقطه دید به خوبی انتخاب شده، بونسای باید یک درخت بالغ را که دور است را نشان دهد. بونسای در فاصله کمی از نیمکت می‌تواند نسبتاً پایین تنظیم شود. در یک نمایشگاه، بونسای معمولاً بالاتر است زیرا بیننده معمولاً به بونسای نزدیکتر است. به گفته نویسنده پیتر آدامز، تنظیم بونسای باید معیارهای زیر را داشته باشد:

«... در ارتفاع مناسب؛ در انزوا؛ در پس زمینه‌ای ساده، عاری از هرگونه اضافه کاری مانند برچسب ها و لوازم جانبی کوچک مبتذل.»

- پیتر دی آدامز، هنر بونسای

یک بونسای سنتی تقریباً در تمام طول سال خارج از خانه است. درخت در آنجا تحت تأثیر انواع شرایط مانند نور خورشید، باد و بارش قرار دارد که پناهگاه اغلب از آن مطلوب است. چیدمان در فضای باز عمدتاً عملی است و معمولاً با هوشیاری مبله می‌شود. در داخل خانه، بونسای معمولاً در توکونوما است. اکثر گونه‌های معتدل درخت در برابر اقامت طولانی در خانه مقاومت کمی دارند و فقط پس از چند روز دوباره در فضای باز قرار می‌گیرند.

گلدان‌ها

ته گلدان بونسای سوراخ‌هایی برای زهکشی وجود دارد که با مش ریز پوشانده شده است. به این ترتیب خاک در گلدان باقی می‌ماند و هیچ گونه آفتی نمی‌تواند از کف عبور کند. گلدان معمولاً دارای پایه است، به طوری که تهویه زیر گلدان امکان‌پذیر است. کناره‌ها ترجیحاً مستقیم یا به بیرون مورب هستند. به این ترتیب پرورش‌دهنده وقتی می‌خواهد روی ریشه کار کند، می‌تواند بونسای را به راحتی بیرون بیاورد.

هیچ دستورالعمل زیبایی برای گلدان در مرحله تربیت وجود ندارد. اندازه‌ها، مواد و اشکال مختلف قابل استفاده هستند. چندین درخت بونسای را می‌توان در یک ظرف بزرگ قرار داد. آنها می‌توانند حاوی مقدار زیادی خاک گلدان برای هر درخت باشند، بنابراین ریشه‌ها می‌توانند بدون مانع رشد کنند. با پایان مرحله تربیت، بونسای تنها در یک گلدان ایستاده است. معمولاً دارای خاک گلدان کمتری است، بنابراین سیستم ریشه می‌تواند با شکل نهایی خود سازگار شود.

وقتی بونسای آماده شد، آن را در یک گلدان تزئینی قرار می‌دهند که معمولاً از ظروف سفالی ساخته شده است. گلدان به عنوان یک قاب برای بونسای عمل می‌کند، دقیقاً مانند یک قاب برای یک نقاشی. اندازه گلدان با بونسای تنظیم می‌شود. معمولاً حداکثر مقطع طولی مربوط به دو سوم ارتفاع گیاه است. ارتفاع گلدان تقریباً با قطر پایه تنه برابر است.

شکل و رنگ گلدان نیز متناسب با شکل ظاهری درخت است. میوه‌ها یا گل‌های بونسایی معمولاً در گلدان هماهنگ و رنگی قرار می‌گیرند. با این حال، گلدان محجوب برای بیشتر سبک‌ها استفاده می‌شود. بونسای‌ها با حالت رسمی، مانند آنهایی که به سبک چُکان هستند، معمولاً در گلدان مستطیلی با کناره‌های مستقیم و زاویه‌های تیز قرار می‌گیرند. از طرف دیگر گلدان‌های بیضی یا گرد برای سبک‌های غیررسمی بیشتر استفاده می‌شوند. برای مخروطیان یک گلدان بدون لعاب معمول است، در حالی که درختان برگریز معمولاً در گلدان‌های لعاب‌دار نمایش داده می‌شوند.

گاهی اوقات از گلدان جایگزین برای سبک‌های خاص استفاده می‌شود. بونسای‌های سبک کِنگای و هان‌کِنگای معمولاً در گلدان‌هایی هستند که بر شکل آویزان تأکید دارند. برای یک بونسای کنگای، یک گلدان فوق‌العاده بلند نیز استفاده می‌شود، به طوری که شاخه‌ها از ارتفاع زیادی آزادانه آویزان می‌شوند. بونسای کاملاً طراحی شده، مانند آنهایی که به سبک یوزا هستند، اغلب روی یک سینی مسطح یا یک سنگ صاف می‌ایستند، تا جایی که کمتر جلب توجه کند. در نتیجه خاک معمولاً یک تپه مسطح تشکیل می‌دهد. یک بونسای ایشیزوکی نیز غالباً روی یک سطح مشابه قرار می‌گیرد، زیرا خاک در این سبک درون صخره قرار دارد.

سبک گلدان به محل تولید و دوره ساخت آن نیز بستگی دارد. برخی از گلدان‌های عتیقه مورد توجه تولیدکنندگان و جمع‌آوری‌گنندگان بونسای‌ها قرار می‌گیرند، مانند انواع توکونامه در ژاپن یا ییزینگ (Yixing) در چین.

میز نمایش

یک میز اغلب برای نمایش بونسای استفاده می‌شود که معمولاً از نوعی چوب تیره ساخته شده و با یک لاک تیره و یکدست پوشیده می‌شود. به لطف میز می‌توان بونسای را بالاتر قرار داد، به طوری که در مرکز دید باشد و شما به عنوان یک تماشاگر تصویر بهتری از آن بگیرید. شکل و اندازه میز متناسب با بونسای و گلدان آن است، اما بدون جلب توجه زیاد. به طور معمول، میز یک سوم بزرگتر از گلدان است.

همانند گلدان، سبک بونسای نوع میز را تعیین می‌کند. اکثر سبک‌ها از یک میز نمایش کوتاه و مستطیل شکل استفاده می‌کنند. از طرف دیگر، کِنگای و هان‌کِنگای معمولاً روی میزهای بلند و گرد یا مربع قرار می‌گیرند. برای دیدن بنسای کوچک ساختارهای خاصی وجود دارد که نمونه‌های نشان داده شده بر روی آنها در ارتفاعات مختلف قرار دارند.

یک اصل کلی در زیبایی‌شناسی بونسای، استفاده از اشکال و آرایش‌های نامتقارن است. با این وجود، میز نمایشگر معمولاً متقارن است و گلدان در وسط میز قرار می‌گیرد. برای تعادل نوری صحیح، بونسای و گلدان آن باید شکل مناسبی داشته و در جای مناسب قرار بگیرند. میز در این مورد نقشی ندارد و بنابراین باید توجه کمی را به خود جلب کند. در تنظیم سنتی تماشاگه (Tokonoma)، میز هرگز در مرکز قرار نمی‌گیرد.

مشخصه‌های دیگر

در یک نمای منظر، می‌توان از ویژگی‌هایی استفاده کرد که همراه با بونسای یک کل هماهنگ را تشکیل می‌دهند. برخلاف گلدان روی صفحه نمایش، آنها به صورت نامتقارن چیده شده‌اند. در کنار یا به طور مورب در مقابل بونسای، گاهی اوقات یک شیتاکوسا (Kusamono and shitakusa)، یک گیاه همراه به ویژه برای تنظیمات بونسای قرار دارد. برای شیتاکوسا، خزه، چمن، گلسنگ، گل‌های کوچک، بامبو یا گیاهان پیازی استفاده می‌شود. این گیاهان را در یک گلدان کوچک، روی قطعه‌ای از تخته‌های چوبی یا روی سنگ قرار می‌دهند. اندازه شیتاکوسا متناسب با اندازه بونسای و در صورت وجود، میز نمایشگر است.

در یک مجموعه داخلی، چندین ویژگی مکمل اغلب به صورت نامتقارن مرتب می‌شوند به طوری که همراه با بونسای، آنها ممکن است حتی در یک فصل خاص، تصویر یک منظره را تداعی کنند. طومارآویز نشان‌دهنده پس‌زمینه است. در کنار یا به‌طور مورب در مقابل بونسای، یک جسم کوچک‌تر به عنوان پیش‌زمینه عمل می‌کند. این اغلب یک شیتاکوسا است، اما اشیاء دیگری که در محیط طبیعی قرار می‌گیرند نیز مناسب هستند، مانند سوئیسکی.

گیاهان وارداتی از سوی کارشناسان زیست‌محیطی مضر شناخته شده است؛ به دلیل اینکه اکثر گونه‌های وارداتی، بومی سرزمین‌های دیگر هستند و می‌توانند به عنوان گونه‌های مهاجم در نظر گرفته شوند. گونه‌های مهاجم می‌توانند باعث نابودی گونه‌های بومی و تغییر اقلیم و هجوم آفت‌ها شوند، از این رو ورود گونه‌های وارداتی به برخی کشورها از جمله ایران ممنوع شده است.

• نگهداریِ بُن‌سای شامل خاک، آبیاری، کوددهی و نوردهیِ مناسب و هرسِ درست و به هنگام می‌باشد.

• درختِ سرو با نمایِ رسمی

• سرو کوهی با نمای ایستادهٔ غیررسمی

• کوسامونو و شیتاکوسا
• کوکه‌داما

• بن‌سای، ۵۰ طرح. مهندس اسماعیل پیش‌بین. نشر آییژ ۱۳۸۵
• بایدها و نبایدها در ۱۰۰ طرح باغ. مهندس پیش‌بین. نشر آییژ ۱۳۸۴