پیوند (کشاورزی)
پیوند (به انگلیسی: Grafting) فنی است که در آن بخشی از یک گیاه بر روی بخشی از گیاه دیگر متصل می‌شود. پیوند زدن یکی از شیوه‌های غیر جنسی تکثیر گیاهان است. در این روش یک بافت از گیاهی جدا شده و بر روی گیاه دیگری رشد داده می‌شود.
تقسیم معمولی سلول‌ها در محل اتصال باعث می‌شود که زخم‌های حاصله ترمیم و رشد و نمو بافت‌ها ادامه یافته و بخش‌ها در هم بیامیزند و گیاه واحدی حاصل آید.
بخش بالایی این گیاه پیوندی پیوندک و بخش پایینی که ریشه‌های گیاه را دربردارد پایه نامیده می‌شود. وقتی که پیوندک فقط یک جوانه دربرداشته باشد، پیوند را پیوند جوانه‌ای می‌گویند. تکثیر از طریق گرفتن قلمه و پیوند جوانه‌ای، مهم‌ترین روش تکثیر غیرتناسلی در گیاهان است.
تاریخچه پیوند
اسناد و مدارک موجود بیانگر این واقعیت است که چینی‌ها چندین دهه قبل از میلاد مسیح با دانش پیوند زدن گیاهان آشنا بوده‌اند. در زمان امپراطوری روم نیز این فن مرسوم بوده‌است.
معایب و محاسن پیوند
پیوند، معایب و محاسنی دارد. از معایب روش پیوند این است که نتیجه انجام این عمل به ندرت همه خواسته هارا تأمین نمی‌کند و گاهی محلی از ساقه گیاه که پیوند در آن قسمت انجام گرفته، حجیم می‌شود. به همین دلیل باید در انتخاب پایه و پیوند دقت داشت تا تطابق بین پایه و پیوندک وجود داشته باشد تا پیوند قابل قبولی به وجود آید.
تطابق پایه و پیوندک
پایه و پیوندک از نظر شرائط فیزیولوژیکی و ساختمانی باید به وضعی باشند که قدرت پیوند شدن به هم دیگر را دارا باشند، به عبارت دیگر نسبت به هم تطابق داشته باشند. این تطابق تا حدود زیادی بستگی به نزدیکی و روابط طبیعی آن‌ها دارد. عدم این تطابق می‌تواند به دلیل ساختمانی یا فیزیولوژیکی باشد. عدم موفقیت در پیوند یا به دست آمدن گیاهان ضعیف، رشد کم و غیرطبیعی پیوندک، برجستگی و رشد فوق‌العاده محل پیوند، سستی مکانیکی محل پیوند، که غالباً باعث شکستن و از هم جدا شدن پایه و پیوندک می‌شود، همگی ممکن است به دلیل عدم تطابق پایه و پیوندک باشد. این آثار در بعضی حالات یا بلافاصله بعد از عمل پیوند ظاهر می‌شوند، یا بعد از ۸–۷ سال که از زمان پیوند زدن گذشت بروز می‌کند. در این ارتباط بعضی از بیماری‌های ویروسی نیز می‌توانند نقشی بازی بکنند. بدین ترتیب که فرضاً پایه نسبت به یک بیماری ویروسی مقاوم است و پیوند، که از طریق پایه آلوده می‌شود، نمی‌تواند در مقابل بیماری جان سالم به در ببرد.
از محاسن مربوط به پیوند زدن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در گیاهانی که نمی‌توان آن‌ها را با قلمه یا پاجوش ازدیاد نمود برای حفظ مشخصات خارجی و داخلی یعنی ژنتیکی پایه مادری از پیوند استفاده می‌نماید.
- درختان کهن که به علتی قسمت هوایی آن از بین رفته یا فرسوده شده باشد ولی ریشه آن قوی و فعال است می‌توان ان درخت را به وسیله پیوند جوان کرد.
- در درختان ضعیف که مقدار ریشه در آن‌ها کم بوده یا طبیعتاً قادر به جذب شیره خام به اندازه کافی نمی‌باشند با پیوند کردن شاخه ریشه داری به تنه ان جبران کمبود شیره خام را نموده قسمت هوایی چنین درختی قوی می‌گردد.
تولیدکنندگان حرفه ایی نهال، به دلیل فواید مختلفی این روش رابه صورت گسترده در تولید درختان میوه انجام می‌دهند. محاسن پیوند را می‌توان اینگونه بیان کرد:
- حفظ ویژگی یک کلون
- استفاده از مزایای ترکیب پایه و پیوندک
- تغییر رقم درخت
- کوتاه کردن دوره نونهالی
- تشخیص بیماری‌های ویروسی
- ترمیم بخش‌های آسیب دیده
- تأمین گردهٔ کافی در درختان دوپایه
- جوان کردن درختان مسن
- استفاده تجملاتی
انواع پیوند
پیوند جوانه
- پیوند سپری (پیوند T یا Tبرعکس)
- پیوند وصله‌ای
- پیوند لوله‌ای: در این نوع پیوند بجای اینکه فقط یک جوانه با مقداری از پوست پایه را به عنوان پیوندک مورد استفاده قرار دهند پوست درخت را به شکل استوانه یا لوله که طول ان در حدود ۳ تا ۴ سانتی‌متر می‌باشد و فقط یک جوانه روی آن قرار دارد جدا نموده و به همان شکل دور ساقه پایه قرار می‌دهند.
- پیوند تراشه‌ای
- پیوند شکمی: در این پیوند، پیوندک فقط از یک جوانه تشکیل شده و آن را در نقطه اختیاری از طول ساقه پایه زیر پوست قرار می‌دهند.
پیوند بی
- پیوند اسکنه‌ای یا شکافی
- پیوند تاجی یا پوستی
- پیوند ترصیعی
- پیوند نیمانیم
پیوند مجاورتی
- پیوند مجاورتی انتهایی
- پیوند مجاورتی جانبی
- پیوند مجاورتی کمانی