ایل‌های کرد ایران

طایفه‌های کرد در شمال ایران، بیشتر، در میانه کوهستان البرز، و نیز دامنه‌های جنوبی این رشته کوه، سکنی گزیده‌اند:

جهت شرقی-غربی دامنه‌های شمالی رشته کوه البرز

کردهای مازندران

طایفه‌های جهان‌بیگلو، دراره ده

• زاغه‌مرز: عبدالملکی
• ساری: عبدالملکی، گلبادی
• کلاردشت: خواجه‌وند
• جویبار: مدانلو
• کجور: خواجه وند در شهر پول ساکنند در شهر کجور (حق‌پرست، سیاه سرانی، جعفری، خداوردی، کاظمی، موسوی)، در روستاهای انگیل، لیگوش، نیتل و گنگر (خداکرمی، زریری، اله وردی، مرادی، امیری، اقاجانپور)، کینج، خوشل، روستای کشکک (تیره علیخانی)
• کدیر: طایفه کرد
• بابل: کردهای بازگیر در محلهٔ بازگیرکلا در شهر بابل

کردهای گلستان

• گرگان: کاکاوند
• کرد کوی: زعفرانلو، کاکاوند، جهانبگلو، عمرانلو، دوانلو، سپانلو، منوچهرلو، عرب خویشانلو، حسینلو، طایفه‌های کرد زیدی، باباکردی.

کردهای گیلان

شهرستان رودبار و پیرامون (شهرستان طارم، رودبار الموت، شهرستان سیاهکل، شهرستان املش، شهرستان تنکابن و نیز شهر لاهیجان) کانون کردنشین استان گیلان شمرده می‌شود؛ در نتیجه تیره‌های بزرگ کرد زبان به ویژه عمارلو در سرتاسر این نواحی حضور انبوه دارند.

از کنفدراسیون عمارلو تیره‌های زیر در شهرستان رودبار می‌زیند:

• در بخش عمارلو شهرستان رودبار: عمارلو، قبه کرانلو، استاجلو، بیجانلو، بیشانلو، شمخانلو
• طوایف سلخوری یکی از طوایف ایل قیاسوند که در روستاهای دشترز، زکابر و زرده کش از توابع بخش عمارلو ساکن هستند که به زبان کردی لکی صحبت می‌کنند.

گل گل سلخوری، اولادی سلخوری، یارکه سلخوری بخشی از این طوایف هستند.

• در بخش مرکزی شهرستان رودبار (رحمت آباد): برامکله، حاتمی، پیراصلو، عمارلو
• در بخش مرکزی شهرستان رودبار (گلوگاه): بهتویی، ولی یاری، چمشگزک
• در بخش رانکوه شهرستان املش: ایل صوفی
• در شهر لاهیجان و حومه: خاندان صوفی، و طایفه حبیبی در شهر لاهیجان و طایفه حبیبی در روستای آهندان لاهیجان بخش آزارستانکی زندگی می‌کنند. خانوارهایی از طایفه حبیبی در لنگرود ساکن شده‌اند؛ ایشان نام خانوادگی لاهوری لنگرودی را برگزیده‌اند.
• در شهرستان لنگرود طایفه جلالوند به سر می‌برند که ریشه در استان کرمانشاه دارند و پیرو آیین اهل حق هستند.

کردهای زنجان

رشوند و زعفرانلو، ارامانلو، کیوانلو، قراچورلو، ارکوازی، عمارلو، شادلو، برقی پور، (شاملو)، باوه نور، قیطول.

کردهای اردبیل

در شهرستان خلخال زبان کردی کرمانجی در بخش مرکزی در دهستان لنبر و روستاهای اطراف رایج است. هفت ایل کردتبار این شهرستان عبارت اند از: دلیکانلو، کلوکجانلو (شاخه‌ای از شکاک‌ها) احمدلو، شادلو، رشوند و مامانلو.

جهت شرقی-غربی دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز

کردهای سمنان

• کردهای گرمسار: شادلو و قراچورلو.

تاریخ استقرار ایشان به سال ۱۰۰۶ هـ. ق که حرکت تاریخی کرد از جنوب قفقاز به آذربایجان و از آنجا به خوار و ورامین و از آنجا به خراسان انتقال یافته‌اند، می‌رسد. برخی از قراچورلوها و شادلوها درخوار و ورامین اسکان یافته‌اند. کردها در روستاهای حسین‌آباد کردها، علی‌آباد، قلعه خرابه و جلیل‌آباد ساکنند. مسعود کیهان در سال ۱۳۱۱ هـ. ش تعداد آن‌ها را ۱۲۰ خانوار نوشته‌است.

کردهای تهران

کردهای دماوند و خوار و ورامین: طایفه‌های کردبچه، جاوان ،(جابان)، باجمانلو، سربندان (ابرشیوه)، شادلو، سیلسپور، سیاه منصوری، زعفرانلو، و ایزانلو.
(کلکو). (نافری). (نفری)

چهاردانگه، سرآسیاب، شهریار، ویره سکونت گاه دها هزار نفر جمعیت از ایل خزل می‌باشد.

ساکنین اولیه برخی از محلات مرفه‌نشین شهر تهران و شمیرانات کورد و لور بوده‌است. به عنوان مثال ساکنین بومی محله قیطریه مهاجرین کورد بوده و ساکنین بومی محلهٔ کامرانیه مهاجرین کورد و لور بوده‌است.

کردهای قزوین

طایفه یاری بیگی، مافی، کرمانی، ولی یاری و.. کردهای منطقه تاکستان قزوین و (زنجان): زعفرانلو، ارامانلو، کیوانلو، نفری، کلکو، قراچورلو، عمارلو، شادلو، برقی پور (شاملو)، باوه نور، قیطول. ایل غیاثوند و طوایف زیر مجموعه آن نیز در قزوین ساکن هستند؛ که اصالتاً لک زبان هستند. بخشی از ایل خزل در شهرستان طارم و مشخصا روستای پیر قلیوند ساکن اند

کردهای استان البرز

در شهرستان کرج و استان البرز خاندان کوردعلی پور و برقی‌پور ریشه در مناطق کوردنشین غرب ایران دارند.

کردهای خراسان

در استان خراسان شمالی و قسمت‌هایی از خراسان رضوی نیز مناطقی وجود دارند که مردم در آن مناطق به زبان کردی صحبت می‌کنند که از این میان می‌توان به مناطق: نیشابور، قوچان، شیروان، بجنورد، اسفراین، درگز، چناران، فاروج و باجگیران اشاره نمود. کردهای خراسان بنا به روایت تاریخ در زمان شاه عباس از منطقه غرب دریاچه ارومیه به این نواحی برای محافظت از مرزهای ایران کوچ داده شدند و بنا به روایتی دیگر شاه عباس آنان را به خاطر تضعیف سرکشی خان‌های کرمانجی و استفاده از آنان در مقابله با حملات بی‌امان ازبکان به خراسان بزرگ کوچاند.

• ایل شادلو: ایل کرد شادلو یکی از ایلات بزرگ کرد است که همزمان با چمشگزک از جنوب قفقاز به آذربایجان و از آنجا به خاور ورامین و بعد به خراسان انتقال یافته‌است. مرکز اولیه آنها در قفقاز شهرهای دوین (شهر باستانی) و چخور سعد و بوجنگرد و گنجه ایروان و قره باغ بوده که امروزه شهرستان وسیع بجنورد خراسان است که حدود چهار صد و پنجاه روستا را در بر می‌گیرد. کسروی اشاره می‌کند که کردهای شادی تیره ای از ایل بزرگ کردان روادیان هستند. به گفته ابن اثیر در قرن‌های قبل از اسلام ایلی از کردان به نام روادی در ارمنستان در نزدیکی‌های دوین سکونت داشتند که یکی از بهترین تیره‌های کردان بودند. شدادیان نیز تیره‌ای از این ایل بودند به همین جهت آنها را روادی خوانده‌اند. به نوشته ابن خلکان کردان روادی در بیرون شهر دوین پایتخت کهنه ارمنستان سکونت داشتند شدادیان را هم باید گفت از آنجا برخاسته‌اند. در اطراف شهرکرد طوایفی از کرد شادلو که به کرد شولو (شولی) معروف هستند زندگی می‌کنند که گفته می‌شود در زمان صفویه به دیار چهارمحال آمده اند. در زمان صفویه ولایت چهارمحال مورد توجه خاص پادشاهان صفوی بود.

معروف‌ترین شهریاران خاندان شدّادی می‌توان به فضلون نخستین پسر محمد است اشاره کرد که چهل هشت سال حکومت راند جنگهای بسیار با ارمنیان و گرجیان داشت و به ارمنستان دست یافت و سیصد هزار درهم باج بر ارمنستان گذاشت. ایل شادی، ایوبی، روادی و شدادی همگی در اصل یکی بوده‌اند و به مرور زمان تیره تیره شده و هر تیره به نام یکی از بزرگان آن خاندان منسوب شده‌است. چنان‌که یک دسته از آنان که تحت فرمان شادی بن مروان (پدربزرگ صلاح الدین ایوبی) فرماندهان قلعه تکریت بودند و بعد به سوریه و مصر رفتند و سلسله ایوبیان را تشکیل دادند. ایل شادلو ۳۳۰ سال بر شمال خراسان بزرگ حکومت کرد و در اوج قدرت مرزهای حکومت آنان از غرب شامل استرآباد از شرق شامل کلات و سرخس از شمال شامل دشت فیروزه (واقع در ترکمنستان امروزی) و از جنوب شامل شاهرود می‌شد. از معروف‌ترین شهریاران آنان می‌توان به شهید قلی خان که شاهرخ‌شاه نوه نادرشاه را بر تخت نشاند و سردار مفخم که ازبک‌ها و ترکمان‌های مهاجم را دفع کرد، اشاره کرد.

• طوایف زعفرانلو: ارامانلو، سعدانلو، کیوانلو، عمارلو، باوه نور در قوچان که همگی از ایل بزرگ حسنلو هستند، کاوانلو در رادکان، دوانلو در مزوج و بجنورد، ایل عمارلو و ایل مژدکانلو در نیشابور، ایزانلو و عمرانلو در شیروان، شیخ امیرانلو، سووانلو، پیچپرانلو، شاملو، بهادرانلو در قوچان، پالکانو در جیرستان، پهلوانلو در باجگیران و شیروان و اسفراین و بجنورد، ایل توپکانلو، تیتکانلو، حمزه لو، رشوانلو، رود کانلو، زیدانلو در فاروج، سیوکانلو در اوغار، کم کیلانلو در باجگیران، شوهان در کاشمر، سپرسپرانلو در جیرستان، شهرانلو، دولت خانی و شیخکانلو در اوغار در فاروج و چناران و قاسملو در اسفراین در درگز، طایفه‌های شیخوانلو، باچوانلو (باجمانلو)، قراچورلو، زیدانلو، مادانلو (مادها)، کیکانلو، پالکانلو، کیوانلو، تورانلو، دوله شانلو، ارتکانلو، بریوان لو، برانلو، صوفیانلو، بادلو، کپکانلو، گوشانلو، گیلانلو و…
• چمشگزک در خراسان
• کلات: اردلان، شارلو، گوشانلو، ترسانلو، بادللو و… ایل خزل (خزائی) و طوایف دیگری را می‌توان نام برد که در سراسر ایران پراکنده‌اند، که یادآوری آن‌ها نیز به تدریج صورت می‌گیرد.
• ایل توپکانلو

توپکانلوها یکی از گروه‌های کُرد پراکنده در استان خراسان هستند که خود را (توپان) می‌نامند و توپان را واژه‌ای کردی به معنای انبوه جمعیت یا درخت می‌دانند. برخی این معنا را به سبب پرجمعیت بودن توپکانلوها در میان عشایر خراسان دانسته‌اند. این احتمال وجود دارد که چون این ایشان در صنعت سر رشته داشته‌اند توپچیِ توپ‌های جنگی بوده‌اند. بنابر شواهد تاریخی خاستگاه اصلی توپکانلوها به احتمال قوی مناطق غرب ایران و کردستان بوده‌است. آن‌ها نیز مانند دیگر گروه‌های کرد خراسان به تدریج در دورهٔ حکومت شاه اسماعیل اول (۹۰۷–۹۳۰ق/۱۵۰۱–۱۵۲۴م)، شاه عباس اول صفوی (۹۹۶–۱۰۳۸ق/۱۵۸۸–۱۶۲۹م) و نادرشاه افشار (۱۱۴۸–۱۱۶۰ق/۱۷۳۵–۱۷۴۷م) برای مقابله با ترکمنها و ازبکها به سرحدات شمال شرق کشور کوچانده شدند. و در نواحی چکنه، مشهد، جوین، نیشابور، دشت تقی، درگز، قوچان، شیروان، سرخس، اسفراین و بینالود استان خراسان اسکان یافتند.

درگذشته شمار بسیاری از توپکانلوها کوچنده بودند و میان نواحی ییلاقی دامنهٔ کوه‌های شاه‌جهان و آلاداغ، حاشیهٔ رودخانهٔ اترک و نواحی اطراف مراوه تپه و نواحی قشلاقی اطراف سرخس، کشف‌رود و مزدوران کوچ می‌کردند. ایوانف که در اوایل سدهٔ ۲۰م در میان کردهای خراسان بوده‌است، از گستردگی کوچ توپکانلوها و اتحاد و همبستگی آن‌ها در کوچ اظهار تعجب می‌کند و می‌گوید: کوچ توپکانلوها که چند هفته در مسافتی طولانی طول می‌کشید، بیشتر بدون پیشامدهای ناگوار و دزدی خاتمه می‌یافت. امروزه بیشتر توپکانلوها یکجانشین شده‌اند و در روستاها و شهرها اسکان یافته‌اند، اما شمار اندکی از آن‌ها هنوز میان دهستانهای شهرستان‌های اسفراین، بجنورد، برد اسکن، چناران، درگز، سبزوار، سرخس، شیروان، طبس و… استان خراسان ییلاق و قشلاق می‌کنند (سرشماری، جمعیت، ۵۴–۷۱).

زبان مادری توپکانلوها مانند گروه‌های دیگر کرد خراسان، کردی، و احتمالاً از دستهٔ گویشهای مُکری بوده‌است. درآمیختگی و همزیستی کردهای خراسان با همسایگان ترک و ترکمن در چند صد سال گذشته، سبب شده که بسیاری از عناصر فرهنگ کردی گروه‌های قومی کُرد، از جمله زبان، جایش را به زبان و فرهنگ ترک و ترکمن بدهد؛ از این‌رو ایوانف شناسایی هویت کردهای خراسان را مشکل دانسته‌است و آن‌ها را ترک‌زبانان یا ترکمن‌شده‌هایی می‌داند که رفته رفته هویت کردی را از دست می‌دهند.

• ایل پهلوانلو

طبق اسناد و مدارک موجود و شجره‌نامهٔ ایلات کرد خراسان که در جلد اول حرکت تاریخی کرد به خراسان نوشتهٔ کلیم‌الله توحدی چاپ شده‌است، طایفهٔ پهلوانلو یکی از طوایف ایل بزرگ زعفرانلوی ساکن خراسان است. طایفهٔ پهلوانلو به زبان کردی و گویش کرمانجی تکلم می‌کنند. به گفتهٔ دکتر فاروق صفی‌زاده کرمانج‌ها بازماندگان ماناها و گوتی‌ها هستند. کردهای زعفرانلو با استناد به عالم آرای عباسی و حرکت تاریخی کرد به خراسان از نسل جنگجویان کردی هستند که پس از تصرف کردستان توسط امپراتوری عثمانی در دوران صفویه از مناطق دیاربکر و درسیم به ایران آمدند. شاه عباس از روی فلسفهٔ ابن عمید که می‌گفت کردها را باید سپر بلا کرد، خان‌های کرمانج را راضی کرد تا به دشت تهران و ورامین بیایند. کرمانج‌ها هم بواسطهٔ گله‌های زیادی که داشتند و تعاریفی که از شاه راجب سرسبزی دشت تهران شنیده بودند، قبول کردند تا به تهران بیایند. بعداز دوسال اسکان در تهران و خار و ورامین، کردها به میل خود و برای حفظ مرزهای شمال شرقی از حملات ازبکان به خراسان آمدند. کردهای پهلوانلو در منطقهٔ دوربادام و اوغاز اسکان یافتند و طبق سندی که در جلداول حرکت تاریخی کرد به خراسان چاپ شده‌است پهلوانلوها در ۲۰شوال ۱۳۱۸قمری با فروختن مسکن ییلاق خود به ایل سیوکانلو در اوغاز، به کوه‌های حایل بین شهرستان شیروان و اسفراین مهاجرت کردند. اکنون پهلوانلوهای شیروان در حصار پهلوانلو یا حصارگلیان شیروان اند. پهلوانلوهای اسفراین به صورت پراکنده در زاری اسفراین، درازپی اسفراین، حسین‌آباد خانکور اسفراین و سرخ قلعه اسفراین، ساکن اند. جمعیت زیادی از پهلوانلوها در کلاته پهلوانلوکه در دهستان بدرانلوی بجنورد است ساکن اند.

 البته که بسیاری از پهلوانلوها در شهربجنورد، اسفراین، شیروان، قوچان، مشهد و تهران ساکن اند. طبق سندی که در جلد یک کتاب حرکت تاریخی کرد به خراسان تصویر آن چاپ شده و در تاریخ ۲۰ شوال‌المکرم ۱۳۱۸ هجری قمری نوشته شده‌است طایفهٔ پهلوانلو مسکن ییلاق خود که شامل کوهستان کلم بوده‌است را به مبلغ ۶۰ تومان وجه رایج مملکت به ایل سیوکانلوی اوغاز فروخته‌اند، در حاشیهٔ سند هفت مُهر وجود دارد که شش‌تای آن که خواناست.
 (۱-عبده نوروزعلی، ۲-یاعلی، ۳-الراجی حسن، ۴-عبده قرچغه، ۵-محمد زمان بن فرض علی، ۶-............... ، ۷- محمدولی)

این سند هم‌اکنون در دست قادرقلی‌خان قبادی فرزند محمدحسین خان فرزند سعادتقلی خان ایل کیکانلو قراردارد.

در استان خراسانی جنوبی و شهرستان طبس نیز طوایف کورد زندگی می‌کنند.

کردهای سیستان و بلوچستان

• طایفه‌های سهراب زایی، مصطفی زایی، میرابلوچ زایی، گدازایی، شه کرم زایی، الله رسان زایی، جمال زایی، کمال خانی زایی، علم خان زایی، درزاده، غلام رسان زایی، شهدادزایی، سید خان زایی، سالار زایی، علما خان زایی، میریحیا زایی، مرادزایی، گل محمود زایی، ناگزی زایی شهمراد زایی، گنگدازایی، بولگاک زایی، متیم زایی، عجب زایی، کرم زایی، ناروزایی.

در زابل (سیستان) و بخشهایی از بلوچستان طایفه‌ای به نام کرد وجود دارد که قدمت هزاران ساله در این منطقه دارند.

کردهای آذربایجان شرقی

قراجه‌داغ (امروزه ارسباران) مسکن شش ایل کردتبار اهل حق و نیز شیعه است؛ که، امروزه زبان ترکی آذربایجانی در میان ایشان رایج شده‌است:

• چلبیانلو
• محمدخانلو
• حسین‌اوغلو
• حاجی‌علیلو
• حسن‌بیگلو
• قراچرلو

هم چون این، در ناحیه بزرگی در شمال‌غربی و شمال‌شرقی میانه، شکاک‌های ترک‌زبان حضور دارند.

کردهای آذربایجان غربی

• کردهای منطقه ماکو ،شوط ،پلدشت ،چایپاره ،چالدران و خوی: ایل جلالی، بیگ زاده ،ایل پنیانشین، ایل شکاک، ایل میلان و هرکی
• کرهای منطقه ارومیه و سلماس طایفه‌های ایل شکاک در سلماس، بیگ‌زاده و ایل هرکی در غرب ارومیه و طایفه مندولکانی
• کردهای منطقه نقده: ایل زرزا، ایل سادات
• کردهای منطقه پیرانشهر: ایل‌های مکری، مامش، پیران، بیرانوند، لاجانی، لاهیجانی، صالح راد، خواجه وند، موریک، سادات
• کردهای منطقه مهاباد: ایل‌ها و طایفه‌های دهبکری، منگور، مکری، گورک، عثمان بیگی
• کردهای منطقه سردشت: ایل‌ها و طایفه‌های باسک کوله، ایل گورک، گاله، ایل کیومرثی، بریاجی، پیشدری، کلاشی و ایل مکری، همه وند
• کردهای منطقه بوکان:دهبکری، مکری، فیض الله بیگی، گورک، بابامیری،سلیمانی
• کردهای منطقه مرکور و ترکور: ایل هرکی و کردهای دری
• کردهای منطقه شاهین دژ:اندکی از ایل خزل (خزائی) ایل چهاردولی، موصلانی زعفرانلوگروس
• کردهای منطقه اشنویه: ایل و طایفه‌های هرکی، زرزا.

کردهای همدان

• ایل چهاردولی: چهاردولی‌ها در شهرستان اسدآباد در غرب استان همدان ساکن هستند. چهاردولی اسدآباد یکی از دهستانهای چهارگانه شهرستان اسدآباد است. این دهستان در شمال بخش واقع شده و از شمال به دهستان چهاردولی بخش قروه، از جنوب به دهستان جلگه افشار، از خاوربه کوه آلماقولاغ و از جانب باختر به دهستان کلیائی اسدآباد محدود است. قسمت مرکزی شمال دهستان دشت، و جنوب باختر و خاور آن کوهستانی است. سردسیر است. زمستانهای آن طولانی و تابستان‌های آن معتدل است. قریه‌های کوهستانی از چشمه‌ها و قریه هائی که در دشت واقع اند ازرودخانهٔ شهاب آبیاری می‌شوند. محصول عمدهٔ دهستان: غلات، حبوبات، پیاز، توتون و لبنیات است. این دهستان از ۲۷ آبادی بزرگ و کوچک تشکیل شده و جمعیت آن در حدود ۸ هزار نفر است؛ و قراء مهم آن: کمک علیا، کمک سفلا، قمشانه، حسن‌آباد امام، پیرملو، ایوراع، قره بلاغ و آهوتپه می‌باشد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج ۵).
• بهتویی (بتوئی)
• ایل جمور
• کلهر
• خزل (خزائی)
• زنگنه

کردهای استان مرکزی

در استان مرکزی ایل کلهر زندگی می‌کند که ریشه در ایل کلهر استان کرمانشاه دارد.

کردهای کردستان

مهم‌ترین ایلات کرد در این منطقه عبارتند از:سرشیو (در مرز عراق، در جنوب بانه)، تیله کویی (Kurdicized در سراسر سنته و زاگا)، اردلان (در سنه سنندج این طایفه بنیانگذار سنندج بوده و بیش از هفتصد سال برمناطق کردنشین ازهمدان تاموصل حکومت می‌کردند، جاف (جنوب غربی سنه سنندج)، هلیلان (جنوب شرقی کرمانشاه).

• طوایف کردهای بانه: طایفه‌های شهیدی، بهرام بیگی، احمدی، توکلی، لطف‌الله بیگی و همه وند
• طوایف کردهای منطقه سقز: فیض الله بیگی، گورک، تیله کوهی، جاف، سقز، کلالی
• طوایف کردهای منطقه سنندج: طایفه‌های اردلان سنندجی: حبیبی، کلماسی، کلکو، فهیمی، آصف، اردلان، شاه ویسی، بابان، وکیل، صادق وزیری، مسعود وزیری، معتمد وزیری، آصف وزیری، مردوخی و…
• طوایف کردهای منطقه بیجار گروس: طایفه گروس، طایفه خواجه‌وند، طایفه سیاه‌منصور، طایفه کبودوند گروسی و…
• طوایف کردهای منطقه کامیاران: طایفه‌های کمانگر، لطف‌الله بیگی، شهیدی، کشککی، احمدی و سلیمانی که طبق عهدنامه ارزنة الروم از سلیمانیه به این منطقه کوچ کردند.
• طوایف کردهای منطقه قروه: چهاردولی

کردهای لرستان

مهم‌ترین ایلات را می‌توان باجولوند.ایل شاهیوند. دلفان. سلسله. طوایف طرهان و ایل چگنی نامید؛ که به جز چگنی همه لک زبان هستندالبته برخی منابع ایل باجولوند را لر دانسته‌اند

.

کردهای کرمانشاه

گوران، نانکولی، شرفبیانی، کرندی. و ایل جمور که از طوایف چادرنشین کرد استانهای کرمانشاه - همدان می‌باشند.[۲]

• ایل‌ها و طایفه‌های: قلخانی" قبادی، چوپان، کاوه، باباخانی، ولدبیگی، مصطفی سلطانی، کانی سانی.
• کردهای منطقه پاوه: طایفه امامی در بانه‌وره، طایفه ایناخی در سریاس، کلاشی، میرعبدلی، رماسی در شمشیر تاوگوزی (جوانرود)، ولدبیگی، رستم بیگی، باباخانی و…
• ایل‌های کلهر، سنجابی، زنگنه، کلیایی، جاف، ایل خزل (خزائی)، باجلان در شرق و غرب استان کرمانشاه و خاندان بابان با نام فامیلی سلیمانی و پاشایی که طبق عهدنامه ارزنة الروم از سلیمانیه به نواحی شمالی کرمانشاه کوچ کردند و…

.

کردهای ایلام

ایل ملکشاهی، ایل ارکوازی، ایل خزل، ایل شوهان، ایل میه خاس (میش خاص)، ایل دیه والای (ده بالایی)، ایل پنجستون، ایل شهلیاروند، ایل ناصر عالی، ایل پیرانی، ایل عالی بیگی، ایل ریزه‌وند (معروف به ایل چهاردولی)،ایل زرگوش، ایل بیری (بدره‌ای)، ایل کلهر، کولیوند (لک)، در منطقه زرین آباد (پهله و میمه pahleh) در مرکز استان ایلام ایلی معروف به ایل کرد وجود دارد که شامل طوایف متنوعی است که در گستره بزرگی پراکنده هستند.

کردهای خوزستان

ایل خِزِل در شوش (طوایف می‌رویی و زراوند) اهواز (طایفهٔ بزرگ خورمایی (خورماوی)) رامهرمز (طایفهٔ برآفتابی) زندگی می‌کنند. طایفه‌ای به نام آل بو کرد (جرج کرزون در صفحه ۷۰۷ کتاب ایران و قضیه ایران، بوکریدی (باو کردی) را از طوایف ایل خزل در عراق ذکر کرده‌است) در چند روستا در جنوب اهواز ساکن هستند. طایفه‌های کرد حسین خانی، زنگنه و کردزنگنه در شهرهای باغملک، قلعه تل، ایذه و رامهرمز ساکن هستند و به کردهای جنوبی مشهوراند.

ایل کلهر تقریباً ۲۰ درصد جمعیت شهر خرمشهر را تشکیل می‌دهد که از کرمانشاه به شهر خرمشهر تبعید شده‌اند.

تیرهٔ کردستانی در شهر آبادان ریشه در شهر بیجار دارد. تیره‌های دیگر با ریشه کردستانی در آبادان وجود دارند که در بافت جمعیتی آبادان ادغام شده و به زبان فارسی و لهجه آبادانی صحبت می‌کنند.

کردهای اصفهان

در استان اصفهان طایفه عقیلی ریشه در کردستان دارد.

علاوه بر این گروه پرشماری از کردهای زنگنه، کوردزنگنه در سراسر استان اصفهان منتشرند.

کردهای یزد

مردمان شهر مهردشت یزد از کردهای منطقه پیرانشهر و مهاباد بوده و از ایل منگور هستند که به این منطقه تبعید شدند.

در شهر یزد و سایر شهرهای استان یزد تیره‌هایی از کردهای زنگنه و کوردزنگنه زنده می‌کنند که در اصل از کردهای باغملک و رامهرمز هستند، به این منطقه کوچ کرده‌اند.

کردهای فارس

مهم‌ترین طوایف کرد فارس کردشولی هستند. کردشولی‌ها که پیش از در قرن نوزده میلادی وارد فارس شوند زمانی را در میان ممسنی‌ها یا بختیاری‌ها گذرانده‌بودند جذب اتحادیه ایلی قشقایی شدند اما پیش از جنگ جهانی اول دوباره استقلال خود را بازیافتند. در ایل عناصر ترکی نیز یافت می‌شود به‌طور خاص تیره خلجی. عمده زنگنه‌ها ساکن کرمانشاه هستند اما تیره‌هایی از ایشان وارد بختیاری کهگیلویه و فارس (شهرستان لامرد) شده‌اند. تیره دیگری که کرد نیستند بلکه ترک هستنداز نوع فسایی طایفه آینالو از ایل خمسه نام دارند و بعدتر در دهستان شش ده قره‌بلاغ نزدیک فسا ساکن شدند. دیگر کردهای فارس عبارت‌اند از تیره‌های ایل نفر و[کلکویی] اوریاد طایفه عمله قشقایی، طایفه دره‌شوری قشقایی و کردلو از طایفه قراچاهیلوی قشقایی. تمامی این طوایف بازمانده طوایفی هستند که همراه کریم‌خان زند به فارس آمده‌اند. در تاریخ نام بیشتری از آن‌ها بوده و امروزه تنها در برخی روستاهای توابع کازرون مانند عبدو و کرون باقی‌مانده‌اند. زبانشان حالتی میان فارسی و کردی دارد اما ویژگی‌های زبان کردی و اصطلاحات کردی در میانشان رایج است. برخی از طوایف کوهمره سرخی نیز کرد تبار می‌باشند که زبانشان ویژگی‌های زبان کردی را دارا است.

در حال حاضر در استان فارس، گروهی از کردها زندگی می‌کنند که خود را کرونی می‌نامند این گروه در حدود ۱۰۰۰ خانوار هستند که در روستاهای شیراز و کازرون و سپیدان زندگی می‌کنند. سه روستا صد در صد کرد و ۱۱ روستای مشترک با فارسها. اینها به زبان کردی کرمانشاهی صحبت می‌کنند. ۱۷ خانوار از کردهای شیراز هنوز کوچ روی می‌کنند. در لارستان فارس ۱۰ هزار نفر کرد هستند که پیرو مذهب اهل سنت شافعی بوده‌اند.

گروهی دیگر از کردهای فارس، طوایف شبانکاره هستند.

ایل خزل ساکن شهرستان نی ریز (شهر قطرویه و منطقه هورگان) می‌باشند. همچنین جمعیت کمی در شهرستان‌های خرامه (طایفهٔ میری)، مرودشت و شیرازساکن می‌باشند.

کردهای بوشهر

در استان بوشهر ایل زنگنه کرد بوده و ریشه در کردستان و کرمانشاه دارد.

کردهای چهار محال و بختیاری

ایل زنگنه در در این استان به سر می‌برند.

کردهای استان کهگیلویه و بویراحمد

ایل زنگنه در در این استان به سر می‌برند.

کردهای کرمان

طایفه جلیلوند در اصل از کردهای کرمانشاه بوده‌اند که به شهر کرمان نیز کوچ کرده‌اند.

• طایفه‌های بامری در جبال بارز، و افشار قاسملو (قاسم اولادی).

ردپای کردهای کرمان تا کهنوج و بم هم دنبال شده‌است. مهنی‌ها در سیرجان و رفسنجان هستند؛ در دامنه کوه‌های بارز.

بافت و جیرفت: جمعیت بسیاری از ایل خزل در شهرستان بافت و جیروفت (دهستان دلفارد و دهستان حسین‌آباد) ساکن می‌باشند.

• کردهای ایران
• مناطق کردنشین
• حکومت اردلان
• کردهای خراسان
• بخش‌های کردنشین ایران
• سردر فهیم

KURDISH TRIBES