ملائکهملائکه (فرشتگان) موجوداتی صاحب عقل و شعور هستند و وظایف گوناگونی بر عهده دارند. فهرست مندرجات۲ - ایمان به وجود فرشتگان ۳ - اثبات وجود فرشتگان ۴ - مقام فرشتگان در پیشگاه خدا ۵ - فرشتگان از دیدگاه متکلمان ۶ - فرشتگان از دیدگاه فلاسفه ۷ - اقسام و اصناف ملائکه از دیدگاه امام خمینی ۸ - تفاوت مقام فرشتگان ۹ - نام فرشتگان در قرآن ۱۰ - ویژگی‌های عمومی فرشتگان ۱۱ - ویژگی‌های فرشتگان در روایات ۱۲ - جبرئیل ۱۲.۱ - نام‌های دیگر جبرئیل ۱۲.۲ - یاری پیامبران به واسطه جبرئیل ۱۲.۳ - جایگاه جبرئیل در اسلام ۱۳ - روح اعظم ۱۴ - پانویس ۱۵ - منبع ۱ - خصوصیات ملائکهملائکه جمع ملک می باشد وحروف اصلی آن ألک از باب ضرب یضرب أَلَکَ یَأْلِکُ ألکًا و ألوکًا بمعنى رسالت است. موجوداتی شریف و باکرامت‌اند که همواره در تسبیح و تقدیس پروردگارند. فرشتگان از عقل و شعور برخوردارند و بندگان گرامی خداوندند. وظیفه فرشتگان- پس از عبادت- وساطت میان پروردگار و جهان هستی است. آنان فرمان خداوند درباره جهان را جاری می‌کنند . ۲ - ایمان به وجود فرشتگانایمان به وجود فرشتگان از واجبات دینی است و در ردیف ایمان به خدا و پیامبران و کتب آسمانی جای دارد. ۳ - اثبات وجود فرشتگاناثبات وجود فرشتگان از راه نقل و ایمان به غیب امکان‌پذیر است. ۴ - مقام فرشتگان در پیشگاه خدافرشتگان مقامی والا در پیشگاه الهی دارند و از همین رو، در برخی ادعیه امامان (علیهم السلام)، آنها بسیار گرامی داشته شده‌اند؛ چنان که امام سجاد (علیه السلام) در دعاهای خویش، نخست بر فرشتگان مقربی مانند اسرافیل، میکائیل، جبرئیل و نیز فرشتگان دیگر درود فرستاده است ۵ - فرشتگان از دیدگاه متکلمانمتکلمان بر آن‌اند که فرشتگان، اجسامی لطیف‌اند و می‌توانند به شکل‌های مختلف درآیند. ۶ - فرشتگان از دیدگاه فلاسفهفلاسفه فرشتگان را عقول مجرّده و نفوس فلکیّه می‌دانند که‌هیچ عُلقه‌ای با اجسام ندارند امام خمینی در بیان حقیقت ملائکه معتقد است ملائکه موجوداتی هستند که مجرد از ماده و عوارض آن هستند و معتقد است کسانی که به جسمانی و مادی بودن ملائکه قائل هستند از آن جهت است که تجرد آن را با حدوث زمانی عالم و فاعل مختار بودن حق تعالی، ناسازگار می‌دانستند، در حالی که قول به جسمانی و مادی بودن ملائکه منافی با بسیاری از معارف و عقاید صحیح است و انکار ملائکه و عقول جبروتی مستلزم انکار بسیاری از ضروریات عقل و دین است که از جمله آن، تصور اشراف از واجب تعالی در نظام وجود و تحدید و جسمیت برای حق تعالی و راه یافتن جهل و عجز در ذات حق تعالی است. امام خمینی پر و بال داشتن ملائکه در برخی آیات الهی را مربوط به ملائکه برزخی می‌داند ولی ملائکه مقرب از این امر، منزه و مبرا می‌باشند و به واسطه احاطه تام و قیومیتی که دارند، می‌توانند در هر یک از عوالم به هیئت و صورت آن عالم متمثل شوند. نظیر جبرئیل که به صورت‌های مختلف از جمله تمثل ملکوتی و تجسد ملکی متمثل می‌شد. به اعتقاد حضرت امام نزول و صعود ملائکه به دلیل منزه بودن از خواص جسم و ماده به معنای تجافی از مقامشان نمی‌باشد بلکه تنزل به نحوه تمثل است، چنانکه تنزل جبرئیل بر حضرت مریم از باب تمثل بوده است. ۷ - اقسام و اصناف ملائکه از دیدگاه امام خمینیامام خمینی اصناف ملائکه را به حسب تقسیم کلی به دو قسم تقسیم می‌کند: قسم اول ملائکه‌ای که تعلق به عالم اجسام ندارند و قسم دوم، ملائکه‌ای که تعلق به عالم اجسام دارند. قسم اول خود به دو قسم تقسیم می‌شوند: ملائکه مهمین و ملائکه جبروتی. ۱- ملایکه مهمین؛ ملائکه ملکوت اعلی هستند که محو جمال حق بوده و از خلایق غافل هستند. ۲- ملائکه جبروتی؛ که مبادی سلسله موجودات و غایت اشواق آنها هستند. اما قسم دوم از ملائکه که موکل بر موجودات جسمانی و مدبر آنها هستند، خود دارای اصناف فراوان و بی‌شماری هستند که همان ملائکه عوالم برزخی و مثالی می‌باشند. ۸ - تفاوت مقام فرشتگانمقام و منزلت فرشتگان، مختلف است و اراده‌ای مستقل از خداوند ندارند و هیچ گاه گناه نمی‌کنند [۲۱]
طباطبايی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۷، ص۱۲.
۹ - نام فرشتگان در قرآنقرآن کریم تنها از دو فرشته نام برده است:جبرئیل و میکائیل. ۱۰ - ویژگی‌های عمومی فرشتگاناز آیات قرآن می‌توان ویژگی‌های عمومی فرشتگان را بازیافت. برخی از آنها عبارت‌اند از: واسطه نزول وحی به انسان، ،واسطه قبض روح انسان مراقب اعمال بندگان ، حافظ انسان در برابر حوادث ناگوار و بلایا و حامل عرش الهی و شفیع گناهکاران. همچنین، فرشتگان می‌توانند به صورت آدمیان درآیند و مؤمنان را در پیشامدها سخت مانند جنگ‌ها یاری دهند .گروهی از آنان به تدبیر امور جهان مشغول‌اند و گروهی نیز مأمور عذاب اقوام سرکش‌اند. ۱۱ - ویژگی‌های فرشتگان در روایاتدر روایات بزرگان معصوم (علیهم السلام) نیز ویژگی‌هایی برای فرشتگان آمده است: آنان نه می‌خورند و نه می‌آشامند و نه نکاح می‌کنند و به نسیم عرش زنده‌اند گروهی از آنان پیوسته در سجده‌اند و رکوع ندارند و گروهی در رکوع‌اند و یارای ایستادن ندارند و گروهی همواره به صف ایستاده‌اند و پراکنده نمی‌شوند و برخی پیوسته تسبیح می‌گویند و خستگی ندارند و خواب به چشم آنان ره نمی‌یابد. به خطا و اشتباه نمی‌افتند و دچار سستی بدن نمی‌شوند و گرفتار فراموشی نمی‌گردند شمار آنان بسیار است و هیچ گونه‌ای از آفریدگان به شمار آنان نیست فرشتگان وسایط فیض الهی‌اند و مطیع و مجری اوامر خدایند [۳۶]
مهطرى، مرتضى، مقدّمه‌ای بر جهان‌بینی الهی، ج۳، ص۸۹.
.۱۲ - جبرئیلیکی از چهار فرشته مقرّب ادیان ابراهیمی است و رابط میان خداوند و پیامبران [۳۷]
جعفرى، محمد مهدى، دائرة المعارف تشیّع، ج۵، ص۳۰۹.
.۱۲.۱ - نام‌های دیگر جبرئیلاگر آیه صد و دو سوره نحلو نود و هفت سوره بقره را کنار هم نهیم و آنها را با یکدیگر تطبیق دهیم، درخواهیم یافت که جبرئیل همان «روح القدس» است. از نام‌های دیگر او است: روح الامین و رسول کریم. ۱۲.۲ - یاری پیامبران به واسطه جبرئیلجبرئیل همان فرشته‌ای است که ابراهیم (علیه السلام) را از آتش نمرودیان رهانید و فرعونیان را در نیل غرق کرد و بشارت یحیی (علیه السلام) را به زکریّا و ولادت عیسی (علیه السلام) را به مریم (سلام الله علیها) رسانید. ۱۲.۳ - جایگاه جبرئیل در اسلامجایگاه این فرشته مقرب الهی در آیین اسلام نیز بسیار والا است و همان فرشته‌ای است که قرآن کریم را بر پیامبر اسلام (صلی الله و علیه و آله) نازل کرد و طریقه عبادت را بدو آموخت و در غزوه بدر با هزار فرشته دیگر پیامبر (صلی الله و علیه و آله) را یاری داد و در معراج، همسفر و راهنمایش بود [۴۵]
شبسترى، عبد الحسين، اعلام القرآن، ص۲۷۷-۲۷۸.
.از برخی آیات قرآن بر می‌آید که جبرئیل بر غیر پیامبران نیز نازل شده است؛ امّا نزول وحی به دست جبرئیل تنها ویژه پیامبران بوده و برای غیر پیامبران پیام‌هایی دیگر آورده است . ۱۳ - روح اعظمدر فرهنگ اسلامی، یکی از ملائک مقرب الهی، روح اعظم است. این کلمه در قرآن نیامده است. در اینکه آیا روح اعظم، همان جبرئیل است یا نه، اختلاف نظر وجود دارد. ملّاصدرا او را «عقل اول» یا «ملک مقرّب» خوانده است که مشتمل بر فرشتگان کثیر می‌شود. این فرشتگان، جملگی جنود پرودگارند [۴۷]
الرّسائل، ص۴۷.
[۴۸]
ملا صدرا، محمد بن ابراهيم، المبدأ و المعاد، ص۱۲۴.
. اهل عرفان، او را، از حیث ربوبیّت، مظهر ذات الهی می‌دانند که در انسان کامل یا «حقیقت محمّدیّه»تجلّی یافته است [۴۹]
آشتياني، جلال الدين، شرح مقدّمة قیصری، ص۷۸۷-۸۲۰.
. برخی دیگر او را همان جبرئیل دانسته‌اند [۵۰]
لغت نامه دهخدا، ج۲۶، ص۹۹.
.۱۴ - پانویس۱۵ - منبع• کتاب فرهنگ شیعه، تالیف شده توسط جمعی از نویسندگان، ص۴۲۲-۴۲۴. • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |