تخمبه تخم هر جانور ماده و یا بذر و همچنین به بیضه تخم گفته می‌شود و از آن در بابهایی نظیر طهارت، حج، تجارت، رهن، اطعمه و اشربه سخن گفته شده است. ۱ - مقصود از تخم در معنای اولتخم هر جانور ماده است که تولیدمثل از آن امکان‌پذیر است. ۲ - طهارت و نجاست تخ جامتخم جانوران، چه حلال گوشت و چه حرام گوشت پاک است. همچنین تخم درون شکم مردار در صورتی که لایه سخت، روی آن را پوشانده باشد. برخی حکم یادشده را مخصوص مردار حلال گوشت دانسته و در تخم مردار حرام گوشت حکم به نجاست آن کرده‌اند. بنابر قول به نجاست حیوان نجاستخوار، تخم آن نیز نجس است. و اما نسبت به خون بسته در تخم‌مرغ، امام خمینی معتقد است: «بنابر احتیاط (مستحب) از خون بسته (علقه) در تخم‌مرغ باید اجتناب نمود؛ اگرچه پاک بودن آن در تخم‌مرغ خالی از رجحان نیست و بنابر اقوی خونی که در داخل تخم‌مرغ است پاک می‌باشد اگرچه احتیاط (مستحب) آن است که از آن بلکه از هر چه که داخل تخم‌مرغ است، اجتناب شود، مگر اینکه خون در داخل رگی یا زیرپوستی که حائل بین خون و بقیه تخم‌مرغ است باشد.» ۳ - حلّیت و حرمت تخمخوردن تخم حیوان حلال گوشت، حلال و تخم حیوان حرام گوشت، حرام است. در موارد اشتباه، اگر دو طرف آن مانند تخم مرغ یکسان نباشد، حلال وگرنه حرام است و در تخم ماهی، اگر زبر و سفت باشد حلال و اگر نرم و سست باشد حرام است. امام خمینی در تحریرالوسیله درباره حلیت و حرمت تخم ماهی می‌نویسد: «بیض السمک یتبعه، فبیض المحلّل حلال و ان کان املس، وبیض المحرّم حرام و ان کان خشناً. والاحوط فی حال الاشتباه عدم اکل ما کان املس. نعم، لو کان مشتبهاً فی انّه من المحلّل و المحرّم، وکان خشناً، او اشتبه ذلک ایضاً، حلّ اکله.» [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۶۷، کتاب الاطعمة و الاشربة، القول فی الحیوان، مسالة۴.
تخم ماهی تابع خود آن ماهی است؛ پس تخم ماهی حلال، حلال است اگرچه نرم باشد و تخم ماهی حرام، حرام می‌باشد اگرچه خشن و زبر باشد. و در حال مشتبه بودن، درصورتی‌که نرم باشد، احتیاط (واجب) نخوردن آن است. البته اگر مشتبه باشد در اینکه از حلال است یا از حرام و خشن باشد یا این هم مشتبه باشد، خوردن آن حلال]] است.ایشان در خصوص حلال بودن و نبودن تخم پرنده‌ها می‌نویسد: «بیض الطیور تابع لها فی الحلّ و الحرمة، فبیض المحلّل حلال والمحرّم حرام. وما اشتبه انّه من ایّهما یؤکل ما اختلف طرفاه؛ وتمیّز راسه من تحته، مثل بیض الدجاج، دون ما اتّفق وتساوی طرفاه.» [۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۶۹، کتاب الاطعمة و الاشربة، القول فی الحیوان، مسالة۱۲.
تخم پرنده‌ها در حلیّت و حرمت، تابع خود پرنده‌ها است، پس تخم پرنده حلال، حلال و تخم پرنده حرام، حرام می‌باشد. و تخمی که مشتبه باشد که از کدام یک از آن‌ها است آنکه دو طرفش مختلف است و سر آن با ته آن مانند تخم‌مرغ متمایز است خورده می‌شود و درصورتی‌که هر دو طرفش متفق و مساوی باشد خورده نمی‌شود.همچنین درباره تخم شترمرغ می‌فرماید: «النعامة من الطیور، و هی حلال لحماً وبیضاً علی الاقوی.» [۹]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۶۹، کتاب الاطعمة و الاشربة، القول فی الحیوان، مسالة۱۳.
شترمرغ از پرنده‌ها است و بنابر اقوی گوشت و تخم آن حلال است.۳.۱ - حرمت عارضیشیر و تخم حیوان - مانند گوشت آن - به‌واسطه جلل حرام می‌شوند، و به چیزی که گوشت آن حلال می‌شود حلال می‌شوند. و خلاصه: این حیوانی که حرمت بر آن عارض شده در تمام احکام قبل از آنکه استبراء شود و حکمش برطرف گردد، مانند حیوانی است که اصالتاً حرام است، البته این حکم در بعضی از افراد کلّی مبنی بر احتیاط است. [۱۰]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۷۰، کتاب الاطعمة و الاشربة، القول فی الحیوان، مسالة۱۷.
۴ - تخم جانوران حرمتلف کردن تخم جانوران وحشی خشکی در حرم مکه بدون فرق بین مباشرت، راهنمایی یا کمک در اتلاف و نیز خوردن آن برای همه اعم از مُحرم و مُحِلّ (غیر محرم)، حرام و در خصوص موارد زیر موجب ثبوت کفاره نیز می‌شود. ۵ - تخم شترمرغاگر مُحرم تخم شترمرغی را که تبدیل به جوجه شده و دارای حرکت است بشکند و بر اثر آن جوجه بمیرد، باید برای هر تخم، یک شتر جوان کفّاره بدهد ولی اگر جوجه به حرکت در نیامده باشد، بنابر قول مشهور باید به تعداد هر تخم، شتر ماده‌ای را که بتواند آبستن شود با یک یا چند شتر نر در یک محل رها کند تا با شترهای ماده جفت‌گیری کنند و نتیجه جفت‌گیری را قربانی قرار دهد. با عجز از آن، برای هر تخم، یک گوسفند کفّاره دهد و اگر نتوانست، ده مسکین را اطعام کند و اگر توانایی آن را نیز نداشت، سه روز روزه بگیرد. ۶ - تخم پرنده سنگخوارو کبککفّاره شکستن تخم پرنده سنگخوار و کبک که تبدیل به جوجه و دارای حرکت شده است در صورتی که منجرّ به مرگ آن شود بنابر قولی بچه گوسفند (بره) و یا گوسفند ماده‌ای است که قابلیت آبستن شدن دارد. اگر جوجه در تخم به حرکت در نیامده است، باید به تعداد تخمها، گوسفند ماده را با یک یا چند گوسفند نر در یک محل جمع کند تا جفت‌گیری شود و نتیجه آن را قربانی (هدی) قرار دهد و در صورت عجز از این کار، حکم تخم شترمرغ در این مورد نیز جاری می‌شود. ۷ - تخم کبوتراگر محرم تخم کبوتر را که جوجه داخل آن زنده است، بشکند و به سبب آن جوجه بمیرد، کفّاره آن یک حَمَل است.مراد از حمَل برّه نری است که از شیر گرفته شده و می‌چرد و به نظر برخی برّه چهار ماهه است. گروهی غیرمحرم را نیز مشمول این حکم دانسته‌اند. در مقابل، برخی، آن را به مُحرم اختصاص داده و برای مُحِلّ نصف درهم به عنوان کفّاره واجب دانسته‌اند. کفّاره شکستن تخم قبل از به حرکت درآمدن آن، در حرم بر مُحرم یک و یک چهارم درهم، و بر مُحِلّ یک چهارم درهم است و در غیر حرم بر مُحرم یک درهم است. اقوال دیگری نیز در مسئله وجود دارد. ۸ - تجارت تخمبنابر قول مشهور در خرید و فروش کالاهای شمارشی مانند تخم جانوران و گردو، ربای معاوضی جاری نمی‌شود. بنابر این، فروش ده عدد تخم مرغ در مقابل دوازده عدد از آن جایز است. در بیع سلم در صحّت فروش کالاهای شمارشی به صورت شمارشی، اختلاف است. ۹ - رهن تخماگر تخم جانوری رهن قرار داده شود، تبدیل آن به جوجه، رهن را باطل نمی‌کند و مالک جوجه همان مالک تخم است. ۱۰ - پانویس۱۱ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۳۹۷-۳۹۹. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |