مسکینمسکین به کسی گویند که نیازش از فقیر بیشتر است و دستش از کار کوتاه است، و به همین جهت، از این و آن سؤال می‌کند. ۱ - فرق فقیر و مسکیندر میان مفسران گفتگو است که: آیا فقیر و مسکین، مفهوم واحدی دارند، و به عنوان تاکید در آیه فوق ذکر شده‌اند؟ و یا این که دو مفهوم مخالف دارند؟ غالب مفسران و فقهاء، احتمال دوم را پذیرفته‌اند، ولی در میان طرفداران این عقیده نیز، در تفسیر این دو کلمه، گفتگوهای زیادی است، اما آنچه نزدیک‌تر به نظر می‌رسد، این است که: ۱.۱ - تعریف فقیر و مسکین«فقیر» به معنی کسی است که، در زندگی خود کمبود مالی دارد، هر چند مشغول کسب و کاری باشد، و هرگز از کسی سؤال نکند، اما «مسکین» کسی است که: نیازش شدیدتر است و دستش از کار کوتاه است، و به همین جهت، از این و آن سؤال می‌کند. ۱.۲ - شواهد تعریف از قرآنشاهد این موضوع، نخست، ریشه لغت «مسکین» است که، از ماده «سکون» گرفته شده، گویا چنین کسی بر اثر شدت فقر، ساکن و زمین‌گیر شده است. و دیگر، ملاحظه موارد استعمال این دو کلمه در قرآن، که معنی فوق را تائید می‌کند، از جمله در این آیات چنین می‌خوانیم: «اَوْ مِسْکیناً ذا مَتْرَبَة؛ یا مسکین خاک‌نشینی را اطعام کند». «وَ اِذا حَضَرَ الْقِسْمَةَ اُولُوا الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکینُ فَارْزُقُوهُم؛ هر گاه خویشاوندان، یتیمان و مسکینان، در موقع تقسیم ارث، حضور یابند، چیزی از آن به آنها ببخشید». از این تعبیر استفاده می‌شود: منظور از مساکین، سائلانی هستند که گاه در این مواقع، حضور می‌یابند. «وَ اَنْ لایَدْخُلَنَّهَا الْیَوْمَ عَلَیْکُمْ مِسْکین؛ امروز هیچ مسکینی نباید در محوطه زراعت شما حضور یابد»! که اشاره به سائلان است. همچنین تعبیر به «اطعام مسکین» یا «طعام مسکین»، در آیات متعددی از قرآن، که نشان می‌دهد: مساکین افراد گرسنه‌ای هستند که، حتی نیاز به یک وعده غذا دارند. در حالی که، در مواردی از استعمال کلمه «فقیر» در قرآن، به خوبی استفاده می‌شود: افراد آبرومندی که، هرگز روی سؤال ندارند، اما گرفتار کمبود مالی هستند، در مفهوم این کلمه واردند، مانند آنچه در سوره بقره آیه ۲۷۳ دیده می‌شود: «لِلْفُقَراءِ الَّذینَ اُحْصِرُوا فی سَبیلِ اللَّهِ لایَسْتَطیعُونَ ضَرْباً فِی الاَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ اَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ؛ انفاق برای فقیرانی است که، در راه خدا گرفتار شده‌اند، و آن چنان ظاهر خویش را حفظ می‌کنند که، جاهل از شدت عفت نفس آنان، چنین می‌پندارد غنی و بی‌نیازند». ۱.۳ - شواهد تعریف از روایاتاز همه اینها گذشته، در روایتی «محمّد بن مسلم» از امام صادق (علیه‌السّلام) یا امام باقر (علیه‌السّلام) نقل کرده: از آن حضرت درباره «فقیر» و «مسکین» سؤال کردند، فرمود: «الْفَقِیرُ الَّذِی لایَسْاَلُ وَ الْمِسْکِینُ الَّذِی هُوَ اَجْهَدُ مِنْهُ الَّذِی یَسْاَلُ: فقیر کسی است که سؤال نمی‌کند، و مسکین حالش از او سخت‌تر است، و کسی است که از مردم سؤال و تقاضا می‌کند». [۵]
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۶، ص۱۴۴، ابواب المستحقین للزکاة و وقت التسلیم و النیة، باب اول:باب اصناف المستحقین و...، حدیث ۲.
همین مضمون، در حدیث دیگری از «ابوبصیر» از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده است، و هر دو در مفهوم فوق صراحت دارند. البته، پاره‌ای از قرائن گواهی بر خلاف آنچه در بالا گفتیم می‌دهد، ولی هرگاه مجموع قرائن موجود را در نظر بگیریم، روشن می‌شود: حق همان است که در بالا گفته شد. ۲ - پانویس۳ - منبعمکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۸، ص۶-۸. |