منتظركسى كه منتظر و چشم به راه ظهور و قيام جهانى نجات‌دهنده بزرگ و موعود امت‌هاست، باید از نظر عملى، فكرى و اعتقادى نيز انتظار و آمادگى خود را نشان دهد. تنها با لقلقه زبان و ادعاى چشم به راه بودن، نمى‌توان خود را منتظر واقعى دانست!! البته مرحله نخست «انتظار سازنده»، باور به وجود منجى و اعتقاد به ظهور او و برپاداشت انقلاب جهانى به دست اوست. سپس نوبت به اصلاح و همسوسازى رفتارها، گفتارها و پندارها با اين اعتقاد و باور است. وقتى انسان حقيقتاً منتظر كسى باشد، تمام رفتارها و سكناتش نشان از منتظر بودن او دارد. فهرست مندرجات۲ - فضیلت منتظران ۲.۱ - منتظران و رضایت خداوند ۲.۱.۱ - روایتی از امام سجاد ۲.۲ - حضور در زمان ظهور ۲.۲.۱ - روایتی از امام صادق ۲.۳ - رابطه انتظار با نماز و روزه ۲.۴ - قرار گرفتن در جایگاه برترین انسان‌ها ۲.۵ - جهاد همراه با پیامبر ۲.۶ - ایمان راسخ به ولایت اهل بیت ۲.۶.۱ - روایتی از امام سجاد ۳ - وظایف منتظران ۴ - وظایف عام ۴.۱ - شناخت امام هر زمان ۴.۱.۱ - روایتی از امام صادق ۴.۱.۲ - روایتی از امام علی ۴.۱.۳ - بیان یک نکته ۴.۲ - پایداری در محبت اهل بیت ۴.۳ - پرهیزکاری ۴.۳.۱ - روایتی از امام صادق ۴.۴ - پیروی از دستورهای امامان ۴.۵ - دست‌گیری از ضعفا و فقیران ۴.۵.۱ - روایتی از امام باقر ۵ - وظایف خاص ۵.۱ - دوستی با دوستان حضرت مهدی ۵.۱.۱ - روایتی از امام باقر ۵.۲ - صبر بر سختی‌های دوران غیبت ۵.۲.۱ - روایتی از امام حسین ۵.۳ - دعا برای فرج حضرت مهدی ۵.۳.۱ - سخن امام زمان در توقیع خویش ۵.۴ - آماده‌باش دائمی ۵.۴.۱ - روایتی از امام باقر ۵.۴.۲ - روایتی از امام صادق ۵.۵ - بزرگ‌داشت نام و یاد آن حضرت ۵.۶ - حفظ پیوند با مقام ولایت ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - منتظردر فرهنگ مهدویت، منتظر به انسانی گفته می‌شود که با تمام وجود، در انتظار آمدن آخرین حجت الهی به سر می‌برد. در روایات معصومان (علیهم‌السلام) به فضایل و نیز وظایف منتظران توجه شده است که به آن می‌پردازیم: ۲ - فضیلت منتظراناز نگاه آیات و روایات برترین انسان‌ها کسانی هستند که با رفتار خود اسباب رضایت و خشنودی پروردگار جهانیان را فراهم می‌آورند. ۲.۱ - منتظران و رضایت خداونداز پاره‌ای روایات استفاده می‌شود به سبب شرایط ویژه‌ای که بر مردمان عصر انتظار حاکم است، اگر آن‌ها منتظر راستین باشند، مورد خشنودی خداوند بوده جایگاه بسیار ارزشمندی خواهند داشت. ۲.۱.۱ - روایتی از امام سجادامام سجاد (علیه‌السلام) در این‌باره فرمود: «... إنّ أهل زمان غیبته و القائلین بإمامته و المنتظرین لظهوره (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) أفضل من أهل کلّ زمان لأنّ اللّه تعالی ذکره أعطاهم من العقول و الأفهام و المعرفة ما صارت به الغیبة عنهم بمنزلة المشاهدة...»؛ «مردم زمان غیبت آن امام که به امامت و منتظر ظهور او معتقد هستند، از مردم هر زمانی برترند؛ زیرا خداوند سبحانه و تعالی، عقل و فهم و معرفتی به آن‌ها داده است که غیبت نزد آنان به منزلۀ مشاهده است... ». ۲.۲ - حضور در زمان ظهوراز مهم‌ترین آرزوهای تمام نیکان عالم، حضور در دورانی است که در آن، اثری از فساد، بیداد و تباهی نباشد. این فضیلت، آن‌گاه به کمال خود می‌رسد که در زمان ظهور در نزدیک‌ترین موضع به رهبر قیام، یعنی در جایگاه فرمان‌دهی که همانا خیمه آن حضرت است، حاضر باشد. ۲.۲.۱ - روایتی از امام صادقامام صادق (علیه‌السلام) در وصف منتظران راستینی که زمان ظهور را درک نمی‌کنند، فرمود: «من مات منکم علی هذا الامر منتظرا کان کمن هو فی الفسطاطا الّذی للقائم»؛ «هرکس از شما از دنیا برود؛ در حالی که بر منتظر این امر است، مانند کسی است که در خیمه‌گاه آن حضرت است». ۲.۳ - رابطه انتظار با نماز و روزهاز برترین عبادت‌ها، نماز و روزه است. از روایات استفاده می‌شود آن‌گاه که شخصی به انتظار روزگار سپری می‌کنند، بسان کسی است که در حال نماز و روزه است: «و اعلموا انّ المنتظر لهذا الامر له مثل اجر الصّائم القائم...». ۲.۴ - قرار گرفتن در جایگاه برترین انسانهااز توفیق‌های بی‌مانند آن است که کسی در جایگاهی نزدیک برترین انسان‌ها قرار گیرد. در میان انسان‌ها چه کسی شریف‌تر از رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) که اشرف پیامبران الهی و محبوب‌ترین موجودات نزد خداوند سبحانه و تعالی است. حال، کسی که در عصر انتظار، آن‌گونه که بایسته و شایسته است زندگی کند، گرامی‌ترین از امت پیامبر و در جوار آن بزرگوار خواهد بود: «... اولئک رفقائی و اکرم امّتی علی». ۲.۵ - جهاد همراه با پیامبرهمچنین از فضیلت‌هایی که برای منتظران شمرده شده، این است که ایشان را مانند کسانی دانسته است که به همراه پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در راه خدا به جهاد برخاسته‌اند. ۲.۶ - ایمان راسخ به ولایت اهل بیتسرانجام آنچه شگفتی را به اوج می‌رساند، آن است که در برتری منتظران راستین و ثابت‌قدمان بر ولایت اهل بیت (علیهم‌السلام) سخن از پاداشی افزون بر هزار شهید از شهیدان صدر اسلام به میان آمده است. ۲.۱.۱ - روایتی از امام سجادامام سجاد (علیه‌السلام) در این‌باره فرمود: «من ثبت علی موالاتنا فی غیبة قائمنا اعطاه اللّه عزّ و جلّ اجر الف شهید من شهداء بدر واحد»؛ «هرکس بر دوستی ما در دوران غیبت قائم ما ثابت و استوار بماند، خداوند سبحانه و تعالی پاداش هزار شهید از شهیدان بدر و احد به او ارزانی می‌دارد». برخی از این فضایل در حدیث لوح حضرت زهرا (علیهاالسلام) نیز به بیانی زیبا یاد شده است. ۳ - وظایف منتظراندربارۀ وظایف و مسئولیت‌های منتظران، سخن‌های بسیاری گفته شده است؛ اما به اختصار می‌توان گفت وظایف انسان‌ها در این دوران به دو دسته تقسیم می‌شود: ۴ - وظایف عاماین وظایف، در سخنان معصومان (علیهم‌السلام) در شمار تکالیف عصر غیبت یاد شده است؛ امّا ویژۀ این دوران نیست و لازم است در همۀ زمان‌ها انجام شود. شاید ذکر آن‌ها در شمار وظایف دوران غیبت برای تأکید بوده است. برخی از این وظایف، بدین قرار است: ۴.۱ - شناخت امام هر زمانلازم است انسان‌ها در هر برهه امام زمان خود را بشناسند. ۲.۲.۱ - روایتی از امام صادقامام صادق (علیه‌السلام) خطاب به فضیل فرمود: «اعرف إمامک فإنّک إذا عرفت لم یضرّک تقدّم هذا الأمر أو تأخّر»؛ « امام خود را بشناس که اگر شناختی، دیر و زود شدن این امر، آسیبی به تو نخواهد رساند... ». ۴.۱.۲ - روایتی از امام علیامیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) در این‌باره فرمود: «... و إنّما الأئمّة قوّام اللّه علی خلقه و عرفاؤه علی عباده و لا یدخل الجنّة إلاّ من عرفهم و عرفوه و لا یدخل النّار إلاّ من أنکرهم...»؛ پیشوایان، مدیران الهی بر مردمند و رؤسای بندگان اویند. هیچ‌کس جز کسی که آن‌ها را بشناسد و آن‌ها نیز او را بشناسند وارد بهشت نخواهد شد و جز کسی که آن‌ها را انکار کند و آن‌ها نیز او را انکار کنند، داخل دوزخ نشود... . ۴.۱.۳ - بیان یک نکته(یکی از کامل‌ترین متن‌های امام‌شناسی، زیارت معتبر و ارزشمندی است که از وجود مقدس امام هادی (علیه‌السلام) به ما رسیده و نام آن، زیارت جامعه کبیره است؛ یعنی بزرگ‌ترین و کامل‌ترین زیارتی که با آن می‌شود همه معصومان (علیهم‌السلام) را زیارت کرد). ۴.۲ - پایداری در محبت اهل بیتیکی از وظایف مهم ما در هر عصر و زمان، محبت و دوستی با اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در جایگاه دوستان خداوند سبحانه و تعالی است. در دوران غیبت واپسین پیشوای معصوم، به سبب پنهان‌زیستی امام، ممکن است عواملی انسان را از این وظیفۀ مهم دور سازد؛ ازاین‌رو در روایات، سفارش شده است که بر محبت به آن انوار مقدس پایدار باشیم. فراموش نکنیم این محبت، دستور پروردگار متعال است. سال‌ها پیش از آن‌که آن حضرت، زندگی دنیایی خود را آغاز کند، انسان‌های پاک به او ابراز محبت کرده‌اند. رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، آن اشرف انبیا و واپسین فرستادۀ الهی، آن‌گاه که سخن از واپسین وصی خود به میان می‌آورد، در نهایت احترام، از بزرگ‌ترین واژگان محبت یعنی «بابی و امی؛ پدر و مادرم فدای او» بهره برده است؛ آن‌جا که فرمود: «بأبی و أمّی سمیی و شبیهی و شبیه موسی بن عمران علیه جیوب النّور...»؛ «پدر و مادرم فدایش باد! که او هم‌نام من و شبیه من و شبیه موسی بن عمران است که بر او نورهایی احاطه دارد... ». ۴.۳ - پرهیزکاریپروای الهی، در همه زمان‌ها لازم و واجب است؛ اما در دوران غیبت به دلیل شرایط خاص، اهمیت بیشتری دارد؛ چرا که در این دوران، عوامل فراوانی دست به هم داده تا انسان‌ها را به بی‌راهه کشانده گمراه سازند. ۲.۲.۱ - روایتی از امام صادقامام جعفر صادق (علیه‌السلام) فرمود: هرکس شاد می‌شود از آن‌که از یاران قائم باشد، پس می‌بایست پرهیزکار بوده، نیکویی‌های اخلاقی را عمل کند؛ در حالی که منتظر است؛ پس اگر از دنیا برود و پس از آن، قائم قیام کند، پاداشی مانند آن‌کس که قائم را درک نماید، خواهد داشت؛ پس کوشش کنید و منتظر باشید. گوارایتان بادای گروه مورد رحمت الهی واقع شده! ۴.۴ - پیروی از دستورهای اماماناز آن‌جا که همۀ امامان (علیهم‌السلام)، نور واحدی هستند، دستورها و فرموده‌های ایشان نیز یک هدف را دنبال می‌کند؛ بنابراین پیروی از هرکدام، پیروی از همۀ آن‌ها است. در زمانی که یکی از آن‌ها در دسترس نیست، دستورهای دیگران چراغ راه هدایت است. امام صادق (علیه‌السلام) در پاسخ کسی که گفت: «شنیده‌ایم صاحب الامر غایب خواهد شد؛ پس چه کنیم؟» فرمود: چنگ بزنید به آنچه (از پیشوایان قبل) در دستتان است، تا این‌که امر بر شما آشکار شود. ۴.۵ - دست‌گیری از ضعفا و فقیرانکمک به ضعفا و محرومان در همۀ زمان‌ها کاری بس ارزشمند است و در دین اسلام به آن سفارش شده است؛ اما به علت غیبت امام، در دوران غیبت ارزش بیشتری دارد. ۴.۵.۱ - روایتی از امام باقرامام باقر (علیه‌السلام) فرمود: «لِيُعِنْ قَويُكُم ضَعيفَكُم وَلْيَعْطِفْ غَنِيُّكُمْ عَلى فَقيرِكُمْ وَلْيَنْصَحْ اَلرَّجُلُ اَخاهُ النَّصيحَةَ لِنَفْسِهِ وَاُكْتُمُوا اَسْرارَنا... وَاِذا كُنتُم كَما اَوْصَيْناكُمْ لَمْ تَعْدُوا اِلى غَيْرِهِ فَماتَ مِنكُم قَبْلَ اَنْ يَخْرُجَ قائِمُنا كانَ شَهيداً...»؛ «... هر آینه باید قوی شما ضعیفتان را کمک نماید و باید ثروتمندتان بر فقیرتان عطوفت نماید و فرد برای برادر دینی خود خیرخواهی نماید... پس اگر شخص در این حال از دنیا رفت، پیش از آن‌که قائم ظهور کند، شهید از دنیا رفته است...». البته فقر، گاهی فقر اقتصادی و گاهی فقر فرهنگی و معنوی است. ۵ - وظایف خاصوظایف خاص، وظایفی است که به نوعی با غیبت حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) در ارتباط است که به شمارش آن‌ها می‌پردازیم: ۵.۱ - دوستی با دوستان حضرت مهدیدوستی با دوستان و دشمنی با دشمنان حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) در روایات فراوانی از پیامبر اکرم (صلي‌الله‌عليه‌وآله) بر محبت و دوستی با اهل بیت (علیهم‌السلام) و دشمنی با دشمنان ایشان تأکید شده و این مربوط به همۀ زمان‌هاست؛ اما در برخی روایات به صورت ویژه به دوستی با دوستان امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) و دشمنی با دشمنان ایشان سفارش شده است. ۴.۵.۱ - روایتی از امام باقرامام باقر (علیه‌السلام) از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) روایت کند که فرمود: «طوبی لمن ادرک قائم اهل بیتی و هو یأتمّ به فی غیبته قبل قیامه و یتولّی اولیاءه و یعادی اعداءه، ذلک من رفقایی و ذوی مودتی و اکرم امتی علی یوم القیامة»؛ «خوشا بر احوال کسی که قائم اهل بیت مرا درک کرده و در غیبت و پیش از قیامش پیرو او باشد؛ دوستانش را دوست بدارد و با دشمنانش دشمن باشد؛ چنین کسی در روز قیامت، از رفقا و دوستان من و گرامی‌ترین امت من خواهد بود». ۵.۲ - صبر بر سختی‌های دوران غیبتامروزه کم نیستند افرادی که به دلیل‌هایی، باور به آن امام غایب و یاد آن حضرت را برنمی‌تابند و در این راه، از هرگونه ایجاد مانع و اذیت و آزار فرو نمی‌گذارند. از آن‌جا که یکی از آموزه‌های مهم دینی صبر بر مشکلات و مصیبت‌ها است، لازم است در این دوران، بیش از هر زمان دیگر برابر این مشکلات و مصیبت‌ها شکیبایی داشته باشیم. ۵.۲.۱ - روایتی از امام حسینامام حسین بن علی (علیهماالسلام) فرمود: «اما انّ الصّابر فی غیبته علی الاذی و التّکذیب بمنزلة المجاهد بالسّیف بین یدی رسول اللّه (صلي‌الله‌عليه‌وآله)»؛ «... کسی که در غیبت او بر اذیت و تکذیب صبر کند، بسان مجاهدی است که با شمشیر در رکاب پیامبر اکرم (صلي‌الله‌عليه‌وآله) با دشمنان مبارزه کند». ۵.۳ - دعا برای فرج حضرت مهدیدعا و نیایش، در فرهنگ اسلامی جایگاه والایی دارد. یکی از مصادیق دعا می‌تواند رفع گرفتاری‌های همه انسان‌ها باشد. در نگاه شیعه، این مهم تحقق نمی‌یابد، مگر آن زمانی که واپسین ذخیرۀ الهی از پس پردۀ غیبت بیرون آمده جهان را به نور خود روشن سازد؛ ازاین‌رو است که در برخی روایات سفارش شده است برای فرج و گشایش دست به دعا برداریم. ۵.۳.۱ - سخن امام زمان در توقیع خویشدر روایت است که خود آن حضرت، در بخشی از توقیع شریف فرمود: «و اکثروا الدّعاء بتعجیل الفرج»؛ «و برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید». ۵.۴ - آماده‌باش دائمیاز مهم‌ترین وظایف دوران غیبت، آمادگی دائمی و راستین است. در این‌باره در کتاب‌های روایی روایات فراوانی وجود دارد. ۴.۵.۱ - روایتی از امام باقرامام باقر (علیه‌السلام) ذیل آیه شریف اِصْبِرُوا وَ صٰابِرُوا وَ رٰابِطُوا؛ فرمود: «اصبروا علی اداء الفرائض و صابروا عدوّکم و رابطوا إمامکم المنتظر»؛ «بر انجام واجبات شکیبایی کنید و برابر دشمنان، یک‌دیگر را یاری نمایید و برای یاری پیشوای منتظر، همواره آمادگی خود را حفظ کنید». ۲.۲.۱ - روایتی از امام صادقهمچنین امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: هریک از شما برای ظهور قائم (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) ابزار جنگی فراهم کنید؛ اگر چه یک تیر باشد. امید است همین که کسی این نیت را داشته باشد، حق‌تعالی او را از اصحاب و یاوران او قرار دهد. ۵.۵ - بزرگ‌داشت نام و یاد آن حضرتیکی از مسئولیت‌های شیعه برابر حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) در این دوران، بزرگ‌داشت نام و یاد آن حضرت است. این بزرگ‌داشت، جلوه‌های فراوانی دارد؛ از تشکیل نشست‌های دعا و نیایش گرفته، تا اقدام‌های فرهنگی و ترویجی و از تشکیل حلقه‌های بحث و گفت‌وگو گرفته، تا پژوهش‌های بنیادین و سودمند، همه و همه می‌تواند در راستای بلندی بخشیدن به این نام بزرگ باشد. ۵.۶ - حفظ پیوند با مقام ولایتحفظ و تقویت پیوند قلبی با امام عصر (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) و تجدید دائمی عهد و پیمان، یکی دیگر از وظایف مهمی است که هر شیعه منتظر در عصر غیبت بر عهده دارد. امام باقر (علیه‌السلام) دربارۀ ثابت‌قدمان بر امر ولایت فرموده است: زمانی بر مردم آید که امامشان غیبت کند. خوشا بر افرادی که در آن زمان، بر امر ما ثابت بمانند! کم‌ترین ثوابی که برای آن‌ها خواهد بود، این است که باری‌تعالی به آن‌ها ندا کرده و فرماید: «ای بندگان وای کنیزان من! به نهان من ایمان آوردید و غیب مرا تصدیق کردید؛ پس به ثواب نیکوی خود، شما را مژده می‌دهم. شما بندگان و کنیزان حقیقی من هستید. از شما می‌پذیرم و از شما درمی‌گذرم و برای شما می‌بخشم و به واسطۀ شما باران بر بندگانم می‌بارم و بلا را از آن‌ها بگردانم. و اگر شما نبودید، بر آن‌ها عذاب می‌فرستادم... . یکی از کارهایی که این پیوند را ناگسستنی می‌کند، تجدید عهد هر روزه با آن یار سفر کرده است. [۲۶]
کفعمی، ابراهیم بن علی المصباح، ص۵۵۰.
[۲۷]
قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان.
۶ - پانویس۷ - منبعفرهنگنامه مهدویت، سلیمیان، خدامراد، ص۴۱۷، برگرفته از مقاله «منتظر». |