سید جواد حسینی عاملی غرویعلامه آیت الله سید جواد حسینی عاملی غروی از فقهای شیعه بودند که همواره در تلاش و تکاپوی حفظ میراث دینی و فرهنگی بوده‌اند و آثار جاویدی که برای نسلهای آتی یادگار گذارده است که با کتاب « مفتاح الکرامه » اش درهای کرامت را به روی فقیهان و عالمان شیعی گشوده است. فهرست مندرجات۲ - ولادت ۳ - زندگینامه ۳.۱ - در مکتب ۳.۲ - هجرت علمی ۳.۳ - در حوزه نجف ۳.۴ - تدریس ۳.۵ - اسوه اخلاق ۳.۶ - در سنگر جهاد ۳.۷ - فرزندان ۳.۸ - وفات ۴ - کتابخانه شخصی سید جواد ۵ - اساتید سید جواد ۶ - شاگردان سید جواد ۷ - مشایخ اجازه سید جواد ۸ - روایت کنندگان از سید جواد ۹ - تالیفات ۱۰ - پانویس ۱۱ - منبع ۱ - معرفی اجمالییـكـی دیـگر از فقهای نامدار شیعه، علامه فقه و فقاهت، آیه اللّه سید جواد بن سید محمد حسنی حسینی عاملی غروی، از بزرگان فقه و فقاهت قرن سیزدهم و ازتلامذه آیة اللّه بحرالعلوم و علامه وحید بهبهانی می باشد. او كه یكی از افاضل شاگردان این دو فقیه بزرگ است، در سال ۱۱۶۰ ه ق درآبادی شقرا جبل عامل متولد شده و در همنجا رشد و پرورش یافت، سپس به روزگار مرجعیت علامه بهبهانی به کربلا رهسپار گشت و نزد آقای سید علی صاحب ریاض به فراگرفتن علوم اشتغال ورزید در سایه تـلاش و جـدیت بلیغی كه داشت،توانست در اندك مدتی به بالاترین مدارج علمی نایل آید و مقام استادی شخصیتهایی چون: صاحب جواهر، سید صدر الدین عاملی و جمعی دیگر را كسب نماید كه دربخش شاگردان او خواهد آمد. ۲ - ولادتدر سال ۱۱۵۲ ق در شقراء از روستاهای جبل عامل (نواحی لبنان ) و در خانواده‌ای اهل دین و دانش، نوزادی پا به عرصه هستی گذاشت که نام او را جواد نهادند. از همان آغاز زمزمه زلال قرآن در وجودش جاری گشت و روح پاکش را سیراب ساخت. نسبت او از طرف پدر به امام حسین علیه‌السّلام و از طرف مادر به امام حسن علیه‌السّلام و امام موسی کاظم علیه‌السّلام می‌رسد. خانه سید جواد همواره پایگاه و پناهگاه دوستداران و شیعیان اهل بیت علیه‌السّلام بود و عالمان بزرگی از این خاندان بپا خاسته‌اند که از آن جمله می‌توان به سید محسن امین مؤلف کتاب ارزشمند اعیان الشیعه اشاره نمود. ۳ - زندگینامه۳.۱ - در مکتبسید جواد پس از آنکه دوران کودکی را پشت سر نهاد به مکتب رفت تا مقدمات علوم را از عموزاده اش ابوالحسن موسی فرا گیرد. او در درسها با علاقه زیاد و شوق وافر شرکت می‌جست و در اندک زمانی توانست دروس مقدماتی را بیاموزد و همین کوشش بی وقفه‌ای که از خود نشان می‌داد موجب گشت تا آشنایان او آینده بسیار روشنی را برایش پیش بینی کنند. وی در آنجا با نسیم جانفزای دانشها و فرهنگ والا و جاوید اسلام آشنا گشت. پس از آنکه استادش دار فانی را وداع گفت و دیگری را یارای سیراب کردن عطش علمی وی نبود او برای رسیدن به اهداف عالی تصمیم به هجرت گرفت. ۳.۲ - هجرت علمیسید جواد در سال ۱۱۹۴ ق، با کوله باری از امید راهی اعتاب مقدس عراق شد تا بتواند از خرمن دانش اندیشمندان شیعی حوزه نجف خوشه چینی کند. قبل از رسیدن به حوزه بزرگ نجف وارد شهر کربلا شد تا نخست خود را از فرات عشق سیراب سازد ولی هنگامی که با حضور استوانه‌های گران سنگی همانند آقا وحید بهبهانی (متوفی ۱۲۰۵ ق) و سید علی طباطبایی (متوفی ۱۲۳۱ ق) در کربلا مواجه شد در همانجا رحل اقامت افکند تا در جوار بارگاه ملکوتی امام حسین علیه‌السّلام از محضر نورانی آن استادان بزرگ بهره‌ای علمی و عملی ببرد. ۳.۳ - در حوزه نجفآن روزها که حوزه نجف به مثابه بزرگترین مرکز علمی تشیع محسوب می‌شد و اساتید نام آوری در آن شهر به تدریس و تربیت دانش پژوهان علوم دینی اشتغال داشتند سید محمد جواد نیز خود را به آن اقیانوس بزرگ رسانید تا بتواند گامهای بیشتری در عرصه علم و اجتهاد بردارد. ایشان در آغاز ورود به این شهر شهرت والایی پیدا نمود و در آن حوزه عظیم درخشش بیشتری کرد. او علاوه بر ادامه پژوهشهای خود، به تدریس و تالیف نیز پرداخت. زمانی که سید جواد به حوزه نجف آمد اساتید والا مقامی سکان کشتی حوزه کهنسال نجف را در دست داشتند و این فرصت بسیار مغتنمی برای ایشان بود. ۳.۴ - تدریسفقیه نامی علامه سید جواد عاملی پس از رحلت سید بحرالعلوم و مسافرت علامه کاشف الغطا به ایران ، بر کرسی تدریس نشست و به موجب تبحر در فقه و اصول و احاطه‌ای که بر اقوال متاخرین و متقدمین داشت شمار زیادی از دانش پژوهان در درس ایشان شرکت می‌نمودند. عده‌ای از پژوهش یافتگان مکتب علامه عاملی و درس آموزان « مفتاح الکرامه » او به مقامات عالی رسیدند و در دانش و درستکاری سرآمد عصر خویش گشتند. ۳.۵ - اسوه اخلاقسید جواد علاوه بر مقام والای علمی از نظر اخلاقی نیز قله نشین فضایل بود. چرا که آنچه را می‌آموخت جامه عمل می‌پوشاند. وی بسیار متواضع بود به طوری که همه تحقیقات وزین و نوآوریهای علمی خود را به استادانش نسبت می‌داد. و برای استادان خود احترام زیادی قائل بود و همواره با تجلیل فراوان از آنان یاد می‌کرد و بسیار خوش اخلاق و مهربان بود. این اسوه اخلاق جان خود را پاکیزه ساخته و به عالی‌ترین مراتب معنوی و اخلاق نایل گشته بود. ۳.۶ - در سنگر جهاداین عالم سخت کوش و خستگی ناپذیر هنگامی که وهابیون به نجف حمله بردند به صف مبارزان پیوست و علاوه بر این با نوشتن رساله « وجوب الذب عن النجف الاشرف » مردم را به جهاد و دفاع ترغیب نمود و با قلم و شمشیر ، به دفاع از ارزشهای اسلامی پرداخت و در همان زمان نیز مشغول نگارش کتاب مفتاح الکرامه بود و با چنین کاری پیوندی میان دانش و مبارزه ایجاد نمود. ایشان خود چنین گفته است: نباید دفاع و مهیا کردن نیروها برای دفاع، مرا از تالیف و تصنیف باز دارد. ۳.۷ - فرزنداناز علامه سید جواد عاملی دو فرزند که اهل علم و فضل بوده‌اند به یادگار ماند: ۱. سید محمد حسینی نجفی عاملی : ایشان از عالمان صاحب نام در عصر خویش و از شاگردان افتخارآفرین پدر بزرگوارش بود و جمعی از علما از ایشان روایت نقل نموده‌اند. در سال ۱۲۶۹ ق در شهر نجف به جوار رحمت الهی شتافت و در همان حجره‌ای که پدر بزرگوارش مدفون است به خاک سپرده شد. ۲. دختر ایشان نیز بانویی عالم، مهذب و مورد اطمینان و اعتماد عالمان عصر خویش بود و در نزد فقیه بزرگ جواهر الکلام از احترام خاصی برخوردار بود. با اینکه حدود نود و پنج سال زندگی کرد در پیری هم از حواس و ادراک صحیح برخوردار بود. ۳.۸ - وفاتعلامه سید جواد عاملی در اواخر عمر مبارکش نیز مشغول نگارش کتاب مفتاح الکرامه بود، او در آن لحظه‌های آخر چنین وصیت می‌کند: در حالی مشغول تالیف هستم که وهابیها به عتبات حمله می‌کنند و مضافا اینکه در حال مریضی و ضعف جسم می‌باشم. پس شما را سفارش می‌کنم که در هر حال در تحصیل علم تلاش و جدیت کنید. این عالم فرزانه و محقق ژرف نگر و سخت کوش پس از عمری خدمت به شیعه ، سرانجام در سال ۱۲۲۶ ق به سوی معبود خویش پر کشید و در جوار رحمت الهی ماوا گرفت و حوزه‌های علمیه را در سوگ نشاند. شایان ذکر است که تعیین محل دفن ایشان نیز بر طبق وصیت خودشان بوده است زیرا در عالم رؤیا قبر خود را مشاهده می‌کند، پس از آن سفارش می‌نماید که او را در یکی از حجره‌های شرقی از طرف باب قبله روبروی مرقد مطهر امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام دفن کنند و اکنون مزارش زیارتگاه عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت علیه‌السّلام است و در برخی از کتابها کراماتی برای تربت پاکش ذکر کرده‌اند. رحمت بی منتهای پروردگار نصیب او باد. ۴ - کتابخانه شخصی سید جوادیکی از یادگارهای با ارزش ایشان کتابخانه اش بود که در آن بسیاری از نسخ خطی علمای بزرگ از قرون پیشین را جمع آوری کرده، در آن زمان از کتابخانه‌های غنی به شمار می‌آمد. در این گنجینه گران سنگ کتابهای نفیس فقهی، رجالی، حدیثی و... نگهداری می‌شد. ایشان در کتاب مفتاح الکرامه به این ذخایر ارزشمند اشاره کرده و بدون واسطه به آنها استناد جسته است. ۵ - اساتید سید جواداساتیدی که سید جواد در محضرشان زانوی شاگردی زد و از حضور پرفیضشان بهره‌های علمی و اخلاقی فراوان برد عبارتند از: ۱. سید بحرالعلوم (۱۱۵۴- ۱۲۱۲ ق): او از علمای بزرگ شیعه است و به موجب عظمت و مقام علمی و معنوی اش در میان دانشمندان جایگاه خاصی دارد. در میان شاگردان بحرالعلوم سید جواد از منزلتی دیگر برخوردار بود. نقل شده است که وقتی سید در حوزه با برکت نجف درس می‌گفت روزی برای تدریس نیامد. شاگردان ناراحت شدند. بدین سبب سید جواد را که مورد اعتماد بحرالعلوم بود نزد ایشان فرستادند. سید جواد علت نیامدن استاد را جویا شد استاد فرمود من پس از نیمه‌های شب، برای سرکشی به مدرسه می‌آیم و قدم می‌زنم. بتازگی وقتی آمدم سحرهای چراغ حجره‌ها را خاموش دیدم و همه در خواب به سر می‌بردند و از تضرع آنها خبری نبود. به همین علت من حاضر نیستم برای کسانی که نماز شب و تضرع و ناله‌های سحرگاهی را ترک می‌کنند درس بگویم! می‌گویند وقتی این کلام بحرالعلوم در میان شاگردان زبان به زبان پیچید صدای زمزمه‌های یا رب یا رب شاگردان دیگر بار در نیمه‌های شب به آسمان بالا رفت، سید عالیمقام نیز مجددا با اطمینان خاطر بر کرسی تدریس نشست. ۲. شیخ جعفر کاشف الغطاء (۱۱۵۴- ۱۲۲۸ ق): او از استوانه‌های علم و علمای نام آور است و سید جواد از ایشان چنین یاد می‌کند: امام، علامه مورد اعتماد و از بزرگترین دانشمندان است. ۳. شیخ حسین نجف (۱۱۵۹- ۱۲۵۱ ق): وی از اسوه‌های فضیلت و تقوا و از عالمان کم نظیر است. از ویژگیهای این عارف نامی این بود که هیچ گاه لب به سخن نمی‌گشود مگر به آیه یا روایت و سخن حکمت آمیز. دیگر آنکه ناملایمات روزگار در وی تاثیر نمی‌گذاشت. علمای بزرگ شیعه چون کاشف الغطاء و سید بحرالعلوم احترام خاصی برای ایشان قائل بودند. ۶ - شاگردان سید جواداز جمله شاگردان نمونه سید جواد افراد ذیل‌اند: ۱. شیخ محمد حسن نجفی : مؤلف کتاب جواهر الکلام (متوفی ۱۲۶۶ ق): او از عالمان والا مقام و مؤلفان کم نظیر شیعه است که سی سال از عمر شریفش را صرف گردآوری «جواهر الکلام» این دایره المعارف فقه شیعه نمود. ۲. صدر الدین عاملی : ایشان هنگامی که دوازده ساله بود در درس سید بحرالعلوم و آقا محمد باقر بهبهانی شرکت می‌جست. در آن زمان سید بحرالعلوم مشغول به نظم درآوردن کتاب « الدره النجفیه » بود. او هر چه را که به نظم در می‌آورد به ایشان می‌داد تا اشکالاتش را مرتفع سازد. ۳. شیخ مهدی ملاکتاب : او یکی دیگر از سیراب شدگان مکتب علمی و عملی سید جواد عاملی است که از نظر اخلاقی کم نظیر و در واقع تندیس اخلاق بوده و از نظر معنوی به مقامات عالی رسیده است. ۷ - مشایخ اجازه سید جواددانشمندان گرانقدری که به علامه اجازه روایت داده‌اند عبارت‌اند از: ۱. آیت الله محمد باقر بهبهانی رحمة‌الله‌علیه. ۲. سید محمد مهدی بحرالعلوم رحمة‌الله‌علیه. ۳. میرزای قمی (متوفی ۱۲۳۱ ق). ۴. سید علی طباطبایی ، مؤلف کتاب ریاض المسائل. ۵. شیخ جعفر کاشف الغطاء. ۶. آیت الله مهدی شهرستانی. ۸ - روایت کنندگان از سید جوادعالمانی که از علامه بزرگوار سید جواد عاملی اجازه روایت اخذ کرده‌اند بدین قرارند:شیخ محمد حسن نجفی- فرزند ایشان، آقا سید محمد- شیخ رضا فرزند زین العابدین نوه علامه عاملی- محمد علی هزار جریبی- شیخ جواد ملا کتاب - شیخ حسن بن محمد علی العبودی - میرزا عبدالوهاب ۹ - تالیفاتنوشتهاند چون سید بحرالعلوم اداره حوزه نجف را به عهده گرفت وظایف مهم حوزه را تقسیم کرد و هر کدام را به دست افراد با کفایتی سپرد. از جمله، کارهای تحقیق و تالیف را به سید جواد واگذار نمود تا به پژوهش در علوم آل محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بپردازد. این اندیشمند عالیقدر نیز با توجه به اطلاعات فراوانی که در اخبار و اقوال داشت. تالیفات پر ارجی از خود به یادگار گذاشت. آن آثار جاوید عبارتند از: ۱. مفتاح الکرامه؛ این کتاب گران سنگ شرحی به سبک نو بر کتاب قواعد الاحکام علامه حلی است و در واقع کلید اجتهاد است. ۲. تجوید قرآن. ۳. حاشیه بر باب طهارت از کتاب مدارک الاحکام. ۴. منظومه‌ای درباره زکات. ۵. منظومه‌ای درباره خمس. ۶. حاشیه بر کتاب الروضه البهیه شهید ثانی. ۷. حاشیه بر کتاب معالم. ۸. رساله‌ای در اصل برائت. ۹. حاشیه بر تهذیب الاصول. ۱۰. رساله‌ای در رد اخباریین. ۱۱. حاشیه بر کتاب الفوائد الرجالیه. ۱۲. ارجوزه‌ای در رضاع. ۱۳. حاشیه بر تهذیب الاصول علامه. ۱۴. حاشیه بر شرح طهارت وافی. ۱۵. شرح وافیه در اصول . [۱]
اعیان الشیعه، محسن امین عاملی، ج۴، ص۲۸۸.
[۲]
اعیان الشیعه، محسن امین عاملی، ج۴، ص۲۹۰.
[۳]
اعیان الشیعه، محسن امین عاملی، ج۴، ص۲۹۳.
[۴]
اعیان الشیعه، محسن امین عاملی، ج۹، ص۴۱۰.
[۵]
مفتاح الکرامه، سید جواد عاملی، ج۴، ص۷۷۱.
[۶]
مفتاح الکرامه، سید جواد عاملی، ج۴، ص۷۷۳.
[۷]
مفتاح الکرامه، سید جواد عاملی، ج۹، ص۲۱۰.
[۸]
ریحانه الادب، ج ۳، ص ۳۹۶ ـ ۳۹۷ .
۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعنرم افزار جامع فقه اهل البيت۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. سایت اندیشه قم |