ذکر اللهیاد کردن را ذکر گویند. ذکر خداوند با ذکر اسماء و صفات او، با لفظ صریح یا اشاره و یا ضمیری که به حضرت حق برگردد تحقق می‌یابد. از عنوان یاد شده در بابهای طهارت، صلات، صوم، حج، نکاح و صید و ذباحه سخن گفته‌اند. برخی نیز بابی مستقل به آن اختصاص داده و به تفصیل به بیان احکام آن پرداخته‌اند. ۱ - تحقق ذکرذکر خداوند به ذکر اسماء و صفات او، با لفظ صریح یا اشاره و یا ضمیری که به او برمی‌گردد و نیز به مناجات با حضرت حق تعالیٰ تحقق می‌یابد. [۱]
کشف الغطاء ج۳، ص۴۹۳.
در روایتی از امام صادق علیه السّلام آمده است: از دشوارترین فرایض خداوند بر بندگانش ذکر او در همه جا است. سپس فرمود: مقصود از ذکر خدا تنها «سُبحانَ اللّٰهِ و الحَمْدُ للّٰهِ و لا الٰهَ الّا اللّٰهُ و اللّٰهُ اکبر» نیست؛ بلکه ذکر خدا نزد حلال و حرام او است، که آنچه را بدان امر کرده، به جا آورد و آنچه را از آن نهی کرده، ترک کند. ذکر خدا با هر زبانی، اعم از عربی و غیر آن محقق می‌شود، مگر در نماز که باید به عربی باشد. [۳]
کشف الغطاء ج۳، ص۴۸۵.
از عنوان یاد شده در بابهای طهارت، صلات، صوم، حج، نکاح و صید و ذباحه سخن گفته‌اند. برخی نیز بابی مستقل به آن اختصاص داده و به تفصیل به بیان احکام آن پرداخته‌اند. [۴]
کشف الغطاء ج۳، ص۳۸۳.
۲ - فضیلت یاد خداذکر خداوند با فضیلت‌ترین و بهترین اعمال بندگان، شمرده شده و در آیات و روایات، بر آن در هر حال تأکید فراوان شده است. در روایتی از امام باقر علیه السّلام آمده است: خداوند به حضرت موسی فرمود: «من همنشین کسی هستم که مرا یاد کند» و در روایت دیگری از آن حضرت آمده است «مؤمن مادامی که مشغول به ذکر می‌باشد در نماز است...». ۳ - استحباب ذکر خدا در همه حالاتذکر خداوند در همه حالات (ایستاده، نشسته، خوابیده و...) و بسیار یاد کردن در شبانه روز، در نهان و آشکار و در هر مجلس، بویژه پس از غفلت قلب، وسوسه شیطان و حدیث نفس، [۱۳]
کشف الغطاء ج۳، ص۴۸۳-۴۸۴.
در مشعر الحرام، در طواف، روز عرفه، در ماه رمضان، هنگام سفر، هنگام ترس از صاعقه، در بازار، مسجد، خانه، بیابان و در میان غافلان، [۲۴]
کشف الغطاء ج۳، ص۴۸۴.
مستحب، و ترک ذکر، مکروه و موجب قساوت قلب است.
۴ - فراموش کردن یاد خدافراموش کردن خدا و اعراض از ذکر حق تعالیٰ (بی اعتنایی به شریعت او و ترک واجبات و ارتکاب محرمات) از گناهانی است که بر آن وعدۀ عذاب داده شده است. ۵ - ذکرهای وارد شده در شرعذکرهای وارد شده در شرع بسیار است، از جمله: تکبیر، تهلیل، تسبیح، تحمید، تعویذ، بَسملَه، استغفار و حولقه. گفتن این اذکار به گونه‌های مختلف و عدد خاص، در حالات و اوقاتِ توصیه شده در روایات، مستحب است. ذکر خداوند به تسبیح او پیش از بر آمدن خورشید و غروب آن، مستحب مؤکّد است که قرآن بدان توصیه کرده است. کیفیت آن بنابر آنچه در روایات آمده چنین است: «لا الٰهَ الّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لاشَریکَ لَهُ، لَهُ المُلْکُ وَ لَهُ الحَمْدُ، یُحْیی و یُمیتُ، و یُمیتُ وَ یُحْیی وَ هُوَ حَیٌّ لایَموتُ، بِیَدِهِ الخَیرِ وَ هُوَ عَلیٰ کُلّ شَی‌ءٍ قَدیرٌ» ده بار. و «أعوذُ بِاللّٰهِ السَّمیعِ العَلیمِ مِن هَمَزاتِ الشَّیاطین، و أعُوذُ بِکَ رَبّ أنْ یَحْضُرونِ، إنَّ اللّٰهَ هُوَ السَّمیعُ العَلیمُ» ده بار. کسی که آنها را فراموش کرده، مستحب است هر زمان که یادش آمد قضا کند. [۲۹]
کشف الغطاء ج۳، ص۴۸۸.
[۳۰]
کشف الغطاء ج۳، ص۴۹۰.
۶ - ذکر در رکوع و سجود نمازگفتن ذکر در رکوع و سجود واجب است؛ لیکن در اینکه هر ذکری کفایت می‌کند یا خصوص تسبیح واجب است، اختلاف است. ۷ - ذکر در سجده سهوهمچنین بنابر مشهور، ذکر در سجدۀ سهو واجب است؛ لیکن آیا مطلق ذکر کفایت می‌کند یا واجب است ذکر خاصی گفته شود؟ مسئله اختلافی است. ۸ - تکلم به ذکر در نمازتکلّم عمدی در نماز موجب بطلان نماز است، مگر تکلّم به ذکر و دعا و قرآن. ۹ - ذکر در حال تخلی و آمیزش و...چنان که سخن گفتن هنگام تخلّی و آمیزش مکروه است، مگر به ذکر خداوند. ذکر خداوند برای جنب نیز کراهت ندارد و حتّی بر حائض مستحب است در اوقات نماز در مصلای خویش بنشیند و به مقدار نماز ذکر بگوید. ۱۰ - بردن نام خدا هنگام ذبحبردن نام خدا هنگام ذبح، واجب و از شرایط حلّیت ذبیحه است. ۱۱ - ذکر نزد میتمستحب است میّت تنها گذاشته نشود و کسی نزد او باشد و ذکر بگوید. ۱۲ - پانویس۱۳ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص۷۰۸-۷۱۰. رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | ذکر
|