خروصخَروص، قبیله و خاندان حکومتگر عرب اِباضی‌مذهب اَزدی قحطانی در عُمان می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - وادی خروص ۳ - آثار تاریخی و مذهبی ۴ - امامان اباضی بنی‌خروص ۴.۱ - وارث بن کعب ۴.۲ - غسان بن عبدالله ۴.۳ - مُهَنّا بن جَیفَر ۴.۴ - صَلْت بن مالک ۴.۵ - راشد بن نَضْر ۴.۶ - عزّان بن تمیم ۴.۷ - خلیل بن شاذان ۴.۸ - راشد بن سعید ۴.۹ - عمر بن خطّاب خروصی ۴.۱۰ - سالم بن راشد ۴.۱۱ - ناصر بن راشد ۴.۱۲ - وضعیت فعلی بنی خروس ۵ - فهرست منابع ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - نسبنسب آنان به خروص بن شَرْی/ شاری بن یَحْمَد بن عبداللّه و نهایتآ به اَزْد می‌رسد. [۱]
ابن کلبی، نسب مَعَدّ والیمن الکبیر، ج۲، ص۲۷، چاپ محمود فردوس‌عظم، دمشق (۱۴۰۸/ ۱۹۸۸).
[۳]
محمود فردوس عظم، المستدرک علی انساب الاشراف، ج۲۱، ص۳۰۹، دمشق ۲۰۰۱ـ۲۰۰۴.
[۴]
محمود فردوس عظم، المستدرک علی انساب الاشراف، ج۲۱، ص۳۱۳، دمشق ۲۰۰۱ـ۲۰۰۴.
[۵]
محمود فردوس عظم، المستدرک علی انساب الاشراف، ج۲۱، ص۳۱۶، دمشق ۲۰۰۱ـ۲۰۰۴.
[۶]
محمود فردوس عظم، المستدرک علی انساب الاشراف، ج۲۱، ص۳۲۰، دمشق ۲۰۰۱ـ۲۰۰۴.
[۷]
محمود فردوس عظم، المستدرک علی انساب الاشراف، ج۲۱، ص۳۸۳، دمشق ۲۰۰۱ـ۲۰۰۴.
[۸]
محمود فردوس عظم، المستدرک علی انساب الاشراف، ج۲۱، ص۳۹۱، دمشق ۲۰۰۱ـ۲۰۰۴.
[۹]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۱۰۶، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۱۰]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۲۴۲ـ ۲۴۳، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
۲ - وادی خروصنیاکان آنان از دیرباز از یمن به حجاز کوچیدند. سپس به عمان رفتند و در دره‌ای اقامت گزیدند که به نام آنان وادی خروص خوانده شد. [۱۱]
حمد بن ابراهیم حقیل، کنزالانساب و مجمع‌الآداب، ج۱، ص۲۰۴، ۲۰۰۶.
[۱۲]
محمود فردوس عظم، المستدرک علی انساب الاشراف، ج۲۱، ص۵ ـ۶، دمشق ۲۰۰۱ـ۲۰۰۴.
[۱۳]
د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه.
این وادی، در دامنه الجبل الاخضر در ولایت عَوابی (سونی پیشین) واقع است و از مشهورترین دره‌های عمان است که باغ‌ها و آب و هوای بسیار خوب دارد و رودی (خروص) در آن جریان دارد که از کوه‌های غربی هَجَر شروع می‌شود و پس از گذر از دشت باطنه به خلیج عدن می‌ریزد.۳ - آثار تاریخی و مذهبیوادی خروص مشتمل بر چندین روستاست و مجموعه‌ای از آثار تاریخی در آن وجود دارد که برخی از آن‌ها از این قرارند: مسجد الغمامه که امام اباضی، وارث بن کعب خروصی، آن را ساخته است، درخت لیموی نزدیک مسجد نیز به دست همو کاشته شد و تاکنون پس از هزار سال همچنان باقی است و محل توجه خاص اباضیان است، بیت‌الرأس که عالم بزرگ خروصی جاعد بن خمیس آن را بنا کرد، حِصن‌الصُلوت بر قله کوهی مشرف بر روستای سِتال، و مسجدالحشاة در شهر اَلعَلیاء [۱۴]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۳۹۶ـ۳۹۷، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۱۵]
جورج رنتز، عُمان و الساحل‌الجنوبی للخلیج‌الفارسی، ج۱، ص۱۴۵، قاهره ۱۴۲۳/ ۲۰۰۳.
[۱۶]
خریطة، سلطنة‌عُمان، مقیاس ۰۰۰، ۱:۳۲۰، بیروت:جیوپروجکتس، ۱۹۸۲.
وادی خروص زادگاه امامان اباضی خروصی و بسیاری از علما، شعرا و ادیبان بوده است. [۱۷]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۵۹ـ۶۰، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۱۸]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۶۲، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۱۹]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۶۶، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۲۰]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۶۹ـ۷۱، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۲۱]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۸۰ـ۸۸، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۲۲]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۳۹۷ـ۳۹۸، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۲۳]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۲۱۵ـ ۲۲۲، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
[۲۴]
قراءات فی فکر ابی‌نبهان، چاپ محمدعلی صلیبی، ج۱، ص۹ـ۱۹، مسقط۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۴ - امامان اباضی بنیخروصاینان دولت یحْمَد (منسوب به جدشان، یحمد بن عبداللّه) را در سال ۱۷۷ یا ۱۷۹ برپا کردند و به جز دوره‌های کوتاهی، تا ۹۶۷ فرمان راندند. [۲۵]
نایف سهیل، الاباضیة فی الخلیج العربی فی القرنین الثالث و الرابع الهجریین، ج۱، ص۶۸، مسقط۱۴۱۸/۱۹۹۸.
[۲۶]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۱۰۵، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۲۷]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۱۱۲، السیب، عمان ۲۰۰۰.
آنان به علم‌دوستی و تلاش برای اصلاح امور مردم شهره بودند. [۲۸]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۱۰۵، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۲۹]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۲۰ـ۲۱، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
۴.۱ - وارث بن کعبنخستین فرد آنان وارث بن کعب بود. [۳۰]
ابن رزیق، الشعاع الشائع باللمعان فی ذکر ائمة عمان، ج۱، ص۲۲۴ـ۲۲۵، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۳۱]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۱۱۲، السیب، عمان ۲۰۰۰.
[۳۲]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۲۰، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
[۳۳]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۲۷، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
او که در قریه هجار از وادی خروص سکنا داشت، به دنبال رؤیایی که دید به شهر نَزوی رفت و در آنجا، پس از خلع محمد بن عبداللّه بن ابی‌عفان یحمدی (حک: ۱۷۵ـ۱۷۷) در سال ۱۷۷ و به روایتی در ذیقعده ۱۷۹ به امامت اباضیان عمان برگزیده شد. [۳۴]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۴۵ـ۴۶، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۳۵]
ابن رزیق، الشعاع الشائع باللمعان فی ذکر ائمة عمان، ج۱، ص۳۱ـ۳۲، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۳۶]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۱۱۲ـ۱۱۳، السیب، عمان ۲۰۰۰.
[۳۷]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۱۸ـ۲۷، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
[۳۸]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۱۰۸، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۳۹]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۳۹۷، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
در اواخر ۱۹۲، [۴۰]
نایف سهیل، الاباضیة فی الخلیج العربی فی القرنین الثالث و الرابع الهجریین، ج۱، ص۷۲، مسقط۱۴۱۸/۱۹۹۸.
هارون‌الرشید (حک: ۱۷۰ـ۱۹۳) سپاهی متشکل از هزار سوار و پنج‌هزار پیاده، به فرماندهی پسرعمویش عیسی بن جعفر بن منصور عباسی، برای تصرف عمان فرستاد. این سپاه در مصاف با لشکریان وارث بن کعب در وادی حِتّی، واقع در شمال صحار، شکست خورد و عیسی بن جعفر اسیر و اندکی بعد در زندان صحار کشته شد. [۴۱]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۴۶، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۴۲]
ابن رزیق، الشعاع الشائع باللمعان فی ذکر ائمة عمان، ج۱، ص۲۷، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۴۳]
ابن رزیق، الشعاع الشائع باللمعان فی ذکر ائمة عمان، ج۱، ص۳۲ـ۳۳، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۴۴]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۲۹ـ۳۰، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
[۴۵]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۱۰۸ـ۱۰۹، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
وارث بن کعب پس از دوازده سال و نیم امامت اباضیان، در سال ۱۹۲ به همراه هفتاد تن از یارانش به هنگام تلاش برای نجات گروهی از مسلمانان زندانی در رود کَلبوَه، در ناحیه نزوی، غرق شد و قبرش در همان دره معروف است. [۴۶]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۴۶ـ۴۷، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۴۷]
ابن رزیق، الشعاع الشائع باللمعان فی ذکر ائمة عمان، ج۱، ص۳۳ـ۳۴، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۴۸]
ابن رزیق، الفتح‌المبین فی سیرة السادةآلبوسعیدیین، ج۱، ص۲۲۶، چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبداللّه، (مسقط) ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۴۹]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۱۱۸ـ۱۱۹، السیب، عمان ۲۰۰۰.
۴.۲ - غسان بن عبداللهپس از وارث، امامت اباضیان به غسان بن عبدالله خروصی یحمدی رسید که تا زمان وفاتش در سال ۲۰۷ یا ۲۰۸ امامت کرد. [۵۰]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۴۷ـ۴۸، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۵۱]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۳۷، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
[۵۲]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۶۹، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
[۵۳]
ابن رزیق، الفتح‌المبین فی سیرة السادةآلبوسعیدیین، ج۱، ص۲۲۷ـ۲۲۸، چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبداللّه، (مسقط) ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
او نخستین حاکم عمانی بود که ناوگان دریایی ایجاد نمود و دزدان دریایی هندی را در سواحل شمال عمان سرکوب کرد. [۵۴]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۴۷، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۵۵]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۳۸ـ۳۹، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
[۵۶]
نایف سهیل، الاباضیة فی الخلیج العربی فی القرنین الثالث و الرابع الهجریین، ج۱، ص۷۴، مسقط۱۴۱۸/۱۹۹۸.
غسان را عالمی آگاه به امور مردم، دوراندیش، اهل بصیرت و فراست و دارای آرا و فتاوی فقهی بسیار دانسته‌اند. [۵۷]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۵۴ـ۶۵، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
[۵۸]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۱۰ـ ۱۱۲، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
در دوران امامت وی شهر نزوی بیضة‌الاسلام خوانده شده است. [۵۹]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۴۶، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
۴.۳ - مُهَنّا بن جَیفَرپس از آن‌که چندی حکومت عمان در دست عبدالملک بن حمید (حک: ۲۰۷ـ۲۲۶)، از خاندان بنی‌سوده اَزْدی، قرار گرفت، [۶۰]
ابن رزیق، الفتح‌المبین فی سیرة السادةآلبوسعیدیین، ج۱، ص۲۲۸ـ۲۲۹، چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبداللّه، (مسقط) ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۶۱]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۱۱۳، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
در رجب ۲۲۶ امامت اباضیان به مُهَنّا بن جَیفَر خروصی رسید. او ناوگان دریایی اباضیان را تقویت کرد و شمار کشتی‌های آن را به سیصد رساند. [۶۲]
ابن رزیق، الفتح‌المبین فی سیرة السادةآلبوسعیدیین، ج۱، ص۲۲۹، چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبداللّه، (مسقط) ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۶۳]
نایف سهیل، الاباضیة فی الخلیج العربی فی القرنین الثالث و الرابع الهجریین، ج۱، ص۷۵، مسقط۱۴۱۸/۱۹۹۸.
علاوه بر این، سپاهی متشکل از ده‌هزار جنگجو، هفتصد شتر و ششصد اسب فقط در نزوی داشت. [۶۴]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۸۴، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
[۶۵]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۱۱۴، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۶۶]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۳۹۷، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
عمان در دوران امامت مهنّا شاهد چندین کشمکش بود که با هوشیاری و قدرت وی، همه آن‌ها سرکوب شدند. [۶۷]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۴۹ـ۵۱، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۶۸]
ابن رزیق، الفتح‌المبین فی سیرة السادةآلبوسعیدیین، ج۱، ص۲۲۹ـ۲۳۱، چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبداللّه، (مسقط) ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۶۹]
سالم بن حمود سیابی، ج۲، ص۸۵، عُمانعبر التاریخ، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
[۷۰]
سالم بن حمود سیابی، ج۲، ص۹۷، عُمانعبر التاریخ، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
مهنّا که بزرگ‌ترین امام بنی‌خروص بود، [۷۱]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۸۱، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
در ۱۶ یا ۲۶ ربیع‌الآخر ۲۳۷ درگذشت [۷۲]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۵۱، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۷۳]
ابن رزیق، الفتح‌المبین فی سیرة السادةآلبوسعیدیین، ج۱، ص۲۳۲، چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبداللّه، (مسقط) ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
و صَلْت بن مالک خروصی به جای او برگزیده شد. [۷۴]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۵۱، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۷۵]
ابن رزیق، الفتح‌المبین فی سیرة السادةآلبوسعیدیین، ج۱، ص۲۳۲، چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبداللّه، (مسقط) ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۷۶]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۱۶۰، السیب، عمان ۲۰۰۰.
۴.۴ - صَلْت بن مالکصلت بن مالک علاوه بر عمان، بر قطر، اَحساء، سُقُطره، مُکَلّا، حضرموت و مَهرَه نیز فرمان می‌راند. او به هند حمله کرد و کشتی‌های جنگی‌اش در بمبئی پهلو گرفتند. وی بخش‌هایی از سرزمین هند را فتح کرد و غنایم بسیاری به دست آورد. [۷۷]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۱۰۵، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
[۷۸]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۱۱۸، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۷۹]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۳۹۸، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
گفته شده است پس از آن‌که حبشیان سقطره را تصرف کردند، صلت ناوگانی متشکل از صد کشتی فرستاد و سقطره را از آنان پس گرفت. [۸۰]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۱۶۴ـ۱۶۶، السیب، عمان ۲۰۰۰.
[۸۱]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۱۰۸، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
[۸۲]
نایف سهیل، الاباضیة فی الخلیج العربی فی القرنین الثالث و الرابع الهجریین، ج۱، ص۷۵ـ۷۶، مسقط۱۴۱۸/۱۹۹۸.
۴.۵ - راشد بن نَضْردر ۳ ذیحجه ۲۷۲ یا ۲۷۳، موسی بن موسی بن علی، از بنی‌سامة بن لؤی بن غالب، که عالم و در میان مردم اَزکی محترم بود، به بهانه این‌که صلت پیر شده و باید از امامت کناره‌گیری کند، بر وی قیام و او را از امامت خلع کرد. صلت نیز برای جلوگیری از جنگ و خون‌ریزی، با حفظ امامتش، از نزوی خارج شد و امور را به موسی بن موسی سپرد و او و همراهانش، راشد بن نَضْر را به امامت برگزیدند. [۸۳]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۵۲، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۸۴]
ابن رزیق، الفتح‌المبین فی سیرة السادةآلبوسعیدیین، ج۱، ص۲۳۲، چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبداللّه، (مسقط) ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۸۵]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۱۱۲ـ ۱۱۳، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
[۸۶]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۱۱۹، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
صلت در ۱۵ ذیحجه یا ذیقعده ۲۷۵ درگذشت. [۸۷]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۵۲، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۸۸]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۱۱۳، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
۴.۶ - عزّان بن تمیمپس از کناره‌گیری صلت بن مالک خروصی، فتنه‌هایی در عمان درگرفت زیرا برخی امامت راشد بن نضر (حک: ۲۷۳ـ۲۷۷) را نپذیرفته و همچنان به امامت صلت پایبند ماندند. [۸۹]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۱۱۳ـ۱۱۴، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
در نتیجه بنی‌خروص پس از جنگ‌های خونین، راشد بن نَضْر را سرکوب و او را از امامت عزل کردند. در ۳ صفر ۲۷۷، علما و بزرگان عمان گردهم آمدند و عزّان بن تمیم خروصی را به امامت برگزیدند. [۹۰]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۵۲ـ۵۳، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۹۱]
ابن رزیق، الفتح‌المبین فی سیرة السادةآلبوسعیدیین، ج۱، ص۵۳، چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبداللّه، (مسقط) ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۹۲]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۲۱۳ـ۲۴۱، السیب، عمان ۲۰۰۰.
[۹۳]
سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، ج۲، ص۱۲۵ـ۱۴۳، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
عزان با موسی بن موسی بن علی درگیر شد و وی را از منصب قضاوت معزول ساخت و تمام اختیاراتی را که قبلا داشت، از وی گرفت. سپس با سپاهی مجهز به لشکریانِ موسی تاخت و آن‌ها را در نبرد مهیب أزکی در ۲۹ شعبان ۲۷۸ شکست داد و موسی را کشت. سپس شهر ازکی را غارت کرد و مردمانش را به وضع فجیعی به قتل رساند. [۹۴]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۵۳، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۹۵]
ابن رزیق، الفتح‌المبین فی سیرة السادةآلبوسعیدیین، ج۱، ص۲۳۳ـ۲۳۴، چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبداللّه، (مسقط) ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۹۶]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۲۴۴ـ۲۴۵، السیب، عمان ۲۰۰۰.
در پی این کشتار، فضل بن حواری بریمی، از علمای بزرگ نزاریه، قبایل هم‌پیمان را به قیام بر ضد عزّان تشویق کرد و سپاه بزرگی تدارک دید و به شهر یَنْقُل رفت و در ۱۹ شوال ۲۷۸، حواری بن عبداللّه را به امامت برگزید و همگی با او بیعت کردند. سپس لشکر بزرگی فراهم آوردند و در ۲۶ شوال ۲۷۸ در جایی به نام قاع با سپاه عزّان مصاف دادند که به سختی شکست خوردند. در این نبرد، حواری و فضل به همراه ششصد تن از یارانشان کشته شدند و محمد بن قاسم/ ابی‌القاسم و بشیر/ بِشر بن منذر، دو تن از سرداران مخالف، به نزد محمد بن نور/ بور (کارگزار معتمد یا معتضد عباسی) به بحرین گریختند. محمد بن نور/ بور به دستور خلیفه، در رأس سپاهی بالغ بر ۰۰۰، ۲۵نفر راهی عمان شد و در ۲۵ صفر ۲۸۰ در منطقه سَمْدالشّان سپاهیان اندک عزّان بن تمیم را شکست داد و سر وی و یارانش را به نزد خلیفه معتضد فرستاد. [۹۷]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۵۳ـ۵۶، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۹۸]
ابن رزیق، الفتح‌المبین فی سیرة السادةآلبوسعیدیین، ج۱، ص۲۳۴ـ۲۳۶، چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبداللّه، (مسقط) ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۹۹]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۲۵۰ـ۲۵۲، السیب، عمان ۲۰۰۰.
[۱۰۰]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۲۵۶ـ۲۵۹، السیب، عمان ۲۰۰۰.
[۱۰۱]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۱۲۲ـ ۱۲۳، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
با کشته شدن عزّان خروصی دولت اباضیان خروصی در عمان به سرآمد. [۱۰۲]
ابن رزیق، الفتح‌المبین فی سیرة السادةآلبوسعیدیین، ج۱، ص۲۳۶، چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبداللّه، (مسقط) ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۱۰۳]
پانویس۵، نایف سهیل، ج۱، ص۸۱، الاباضیة فی الخلیج العربی فی القرنین الثالث و الرابع الهجریین، مسقط۱۴۱۸/۱۹۹۸.
در فاصله تسلط کارگزاران عباسی بر عمان که چهل سال به درازا کشید، [۱۰۴]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۲۶۲، السیب، عمان ۲۰۰۰.
[۱۰۵]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۱۲۴، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
محمد بن حسن خروصی و صلت بن قاسم خروصی اندک مدتی به امامت صوری و ضعیفی رسیدند و بعد عزل شدند. [۱۰۶]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۵۹، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۱۰۷]
ابن رزیق، الفتح‌المبین فی سیرة السادةآلبوسعیدیین، ج۱، ص۲۳۷ـ۲۳۸، چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبداللّه، (مسقط) ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۱۰۸]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۲۶۴، السیب، عمان ۲۰۰۰.
[۱۰۹]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۲۶۸، السیب، عمان ۲۰۰۰.
[۱۱۰]
نایف سهیل، الاباضیة فی الخلیج العربی فی القرنین الثالث و الرابع الهجریین، ج۱، ص۹۲ـ۹۳، مسقط۱۴۱۸/۱۹۹۸.
[۱۱۱]
نایف سهیل، الاباضیة فی الخلیج العربی فی القرنین الثالث و الرابع الهجریین، ج۱، ص۲۲۵، مسقط۱۴۱۸/۱۹۹۸.
۴.۷ - خلیل بن شاذانپساز فرمانروایی خاندان بنی مکرم بر عمان (حک: ۳۴۲ـ ۴۰۵) که‌از سوی آل بویه حمایت می‌شدند، [۱۱۲]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۲۶۳، السیب، عمان ۲۰۰۰.
[۱۱۳]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۱۲۵، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
امامت اباضیان عمان (حک: ۴۰۷ـ۴۲۵) به خلیل بن شاذان بن صلت بن مالک خروصی رسید. [۱۱۴]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۷۰، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۱۱۵]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۲۹۶، السیب، عمان ۲۰۰۰.
او در مدت امامتش سراسر عمان را تصرف و امنیت را برقرار کرد. [۱۱۶]
ابن رزیق، الشعاع الشائع باللمعان فی ذکر ائمة عمان، ج۱، ص۶۸، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۱۷]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۳۰۵، السیب، عمان ۲۰۰۰.
[۱۱۸]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۱۲۶، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
چون ابواسحاق ابراهیم بن قیس بن سلیمان حضرمی، از سران اباضیه یمن، نزد امام خلیل بن شاذان رفت و از وی کمک خواست، خلیل بن شاذان سپاهی به فرماندهی او به حضرموت فرستاد و آنجا را فتح کرد و به قلمروِ خود افزود. [۱۱۹]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۱۲۶ـ۱۲۷، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
۴.۸ - راشد بن سعیدپس از مرگ خلیل بن شاذان، امامت اباضیان به راشد بن سعید خروصی رسید، که گفته شده است شاعر و ادیب و رهبری با عزم و دادگر بود. وی سپاهی به احساء فرستاد و فهد و عقیل را که دو تن از مخالفان سرسختش بودند، سرکوب کرد. [۱۲۰]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۳۰۶ـ۳۰۸، السیب، عمان ۲۰۰۰.
[۱۲۱]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۷۸، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
راشد بن سعید در محرّم ۴۴۵ وفات یافت و در نزوی به خاک سپرده شد. [۱۲۲]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۳۱۶، السیب، عمان ۲۰۰۰.
۴.۹ - عمر بن خطّاب خروصیبا توجه به سکوت منابع تاریخی و اباضی چنین به نظر می‌رسد که از آن پس، امامت از بنی‌خروص گرفته شده باشد. از آنان تا اواخر سده نهم اطلاعی در دست نیست، جز آن‌که در ۸۸۵، عمر بن خطّاب بن محمد بن احمد بن شاذان بن صلت خروصی به امامت برگزیده شد. [۱۲۳]
سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، ج۱، ص۷۲، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۱۲۴]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۳۷۸، السیب، عمان ۲۰۰۰.
در ۸۸۷ یا ۸۸۸، سلیمان نبهانی بر عمر بن خطّاب خروصی قیام کرد و با وی جنگید. سلیمان در آغاز پیروز شد، اما بعدآ از امام اباضی شکست خورد. سپس امام افرادش را پراکنده کرد و اموالش را میان افراد خود تقسیم نمود. عمر بن خطّاب خروصی در ۸۹۴ وفات یافت و در نزوی دفن شد. [۱۲۵]
ابن رزیق، الفتح‌المبین فی سیرة السادةآلبوسعیدیین، ج۱، ص۲۵۸، چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبداللّه، (مسقط) ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۱۲۶]
عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، ج۱، ص۳۷۸ـ۳۸۳، السیب، عمان ۲۰۰۰.
۴.۱۰ - سالم بن راشددر ۱۲ جمادی‌الآخر ۱۳۳۱، سالم بن راشد خروصی به امامت برگزیده شد و در ۱۳۳۸ کشته شد [۱۲۷]
جورج رنتز، عُمان‌والساحل‌الجنوبی للخلیج‌الفارسی، ج۱، ص۱۴۴، قاهره ۱۴۲۳/ ۲۰۰۳.
[۱۲۸]
پانویس ۱، سلیمان بن خلف خروصی، ج۱، ص۷۰، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
.۴.۱۱ - ناصر بن راشدپس از سالم، برادرش ناصر بن راشد [۱۲۹]
جورج رنتز، عُمان‌والساحل‌الجنوبی للخلیج‌الفارسی، ج۱، ص۱۴۴، قاهره ۱۴۲۳/ ۲۰۰۳.
و به روایتی، محمد بن عبداللّه بن سعید خلیلی خروصی به امامت رسید و در ۱۳۷۳ درگذشت. [۱۳۰]
سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، ج۱، ص۷۰، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
۴.۱۲ - وضعیت فعلی بنی خروسبنی خروص امروزه در وادی خروص سکنا دارند. اکثر آنان شهرنشین و برخی نیز بادیه‌نشین هستند. [۱۳۱]
سمیوئل بارت مایلز، الخلیج: بلدانه و قبائله، ج۱، ص۲۶۲، ترجمة محمدامین عبداللّه، (مسقط) ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
[۱۳۲]
حمد بن ابراهیم حقیل، کنزالانساب‌ومجمع‌الآداب، ج۱، ص۲۰۴، ۲۰۰۶.
۵ - فهرست منابع(۱) ابن‌درید، کتاب الاشتقاق، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بغداد ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹. (۲) ابن رزیق، الشعاع الشائع باللمعان فی ذکر ائمة عمان، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴. (۳) ابن رزیق، الفتح‌المبین فی سیرة السادةآلبوسعیدیین، چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبداللّه، (مسقط) ۱۴۱۲/۱۹۹۲. (۴) ابن کلبی، نسبمَعَدّ والیمن الکبیر، چاپ محمود فردوس‌عظم، دمشق (۱۴۰۸/ ۱۹۸۸). (۵) سرحان بن سعید ازکوی، تاریخ عمان: المقتبس‌من کتاب کشف الغمة الجامع لاخبار الامة، چاپ عبدالمجید حسیب قیسی، (مسقط) ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲. (۶) حمد بن ابراهیم حقیل، کنزالانساب‌ومجمع‌الآداب، ۲۰۰۶. (۷) سلیمان بن خلف خروصی، ملامح من التاریخ العُمانی: وفاءً لعُماننا و انصافآ لتاریخنا، السیب، عُمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲. (۸) جورج رنتز، عُمان‌والساحل‌الجنوبی للخلیج‌الفارسی، قاهره ۱۴۲۳/ ۲۰۰۳. (۹) عبداللّه بن حمید سالمی، تحفة‌الاعیان بسیرة اهل عُمان، السیب، عمان ۲۰۰۰. (۱۰) نایف سهیل، الاباضیة فی الخلیج العربی فی القرنین الثالث و الرابع الهجریین، مسقط۱۴۱۸/۱۹۹۸. (۱۱) سالم بن حمود سیابی، عُمانعبر التاریخ، (مسقط) ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱. (۱۲) محمود فردوس عظم، المستدرک علی انساب الاشراف، دمشق ۲۰۰۱ـ۲۰۰۴. (۱۳) قراءات فی فکر ابی‌نبهان، چاپ محمدعلی صلیبی، مسقط۱۴۲۱/۲۰۰۰. (۱۴) سمیوئل بارت مایلز، الخلیج: بلدانه و قبائله، ترجمة محمدامین عبداللّه، (مسقط) ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲. (۱۵) خریطة، سلطنة‌عُمان، مقیاس ۰۰۰، ۱:۳۲۰، بیروت:جیوپروجکتس، ۱۹۸۲. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خروص»، شماره ۷۰۱۸. |