یمن

کشوری است در جنوب شبه جزیره عربستان با مساحت تقریبی 536869 كیلومتر مربع است. یمن دارای شهرهای تاریخی و مهم زیادی است. مردم یمن از اقوام سامی و عرب قحطانی هستند.

جغرافیای طبیعی

به دنبال توافق دسامبر 1989، برای وحدت بین دو یمن، در تاریخ 22 ماه مه 1990 جمهوری عربی یمن (شمالی) و جمهوری دموكراتیك خالق یمن (جنوبی) با یكدیگر متحد شدند و نام "جمهوری یمن" را برای خود برگزیدند. امروزه یمن، از مناطق جنوب غربی عربستان سعودی و مناطق كوهستانی نوار ساحلی دریای سرخ، مستعمرة سابق انگلیس یعنی عدن، مناطق تحت الحمایة جنوب عربستان، جزایر "كاماران" در نزدیكی مرز غربی "پریم" در چند كیلومتری غرب و در منتهی الیه جنوب دریای سرخ، جزیرة "سوكوترا" در منتهی الیه شرقی دریای سرخ و در خلیج عدن و جزایر "كوریاموریا" در نزدیكی سواحل عمان تشكیل شده و در جنوب غربی شبه جزیرة عربستان و از شمال به عربستان سعودی و از مشرق به عمان، از جنوب به خلیج عدن و از مغرب به دریای سرخ محدود است.

یمن با كشور‌های هم‌مرز خود یعنی عربستان سعودی و عمان دارای اختلافات مرزی دیرینه بود و اطلس‌های موجود نیز نشان‌گر این امر می‌باشد.

جمهوری یمن را می‌توان به 5 منطقة زیر تقسیم نمود:

1. مناطق كوهستانی كه شمال و شمال غربی و قسمتی از جنوب یمن را پوشانده و تقریباً دو پنجم خاك كشور یمن شمالی سابق را كوهستان تشكیل می‌دهد.
2. منطقة جلگه‌ای: در شرق و شمال ارتفاعات كوهستانی و به موازات آنها قرار دارد، اما بیشتر به سمت صحرای "ربع‌الخالی" امتداد پیدا كرده و سپس به تدریج كاهش پیدا می‌كند. منطقة جلگه‌ای شامل نقاط "صعده"، استان "الجوف"، استان "شبوه"، استان حضرموت و استان "المهره" می‌باشد.
3. منطقة ساحلی: بخش‌های ساحلی مشرف به دریای سرخ، خلیج عدن و دریای عرب را شامل می‌شود، این مناطق به یكدیگر متصل شده و یك نوار ساحلی را تشكیل می‌دهند كه از مرزهای عمان به سمت جنوب غربی باب‌المندب ادامه یافته است و از این منطقه به سمت شمال و مرزهای عربستان سعودی ادامه پیدا می‌كند.
4. منطقة ربع‌الخالی: از مناطق صحرایی یمن است. در طول تاریخ، این صحرا دارای اسامی متعددی مانند صحرای بزرگ یمن، صحرای احقاف بوده است.
5. جزایر یمن: كه بیشتر در دریای سرخ پراكنده‌اند.

شهرهای مهم یمن

یمن دارای شهرهای تاریخی و مهم زیادی است كه اهم آنها عبارتند از:

1- صنعا: شهر صنعا مركز استانی به همین نام و یكی از قدیمی‌ترین پایتخت‌های دنیا است. این شهر مركز سیاست و تجارت جمهوری یمن است. صنعا در میان اخباریون شهر "سام" و در اشعار "ازال" نامیده می‌شود. مركز آن صنعای قدیمی است كه دارای آثاری از معماری‌های اصیل و اماكن تاریخی می‌باشد. این شهر نه تنها پایتخت دولت متحد بلكه به معنی گوهری است كه در ازای سال‌ها مبارزه و دادن هزاران شهید و معلول، نصیب مردم یمن شده است. مردم این شهر در جنگ‌های داخلی 1968 بین سلطنت‌طلبان و جمهوری‌خواهان كه به مدت 70 روز محاصره بودند، مقاومت و استقامت سختی از خود نشان دادند.

قبل از وحدت دو یمن در 22 مه 1990 یمن جنوبی یگانه كشور اسلامی بود كه خود را رسماً ماركسیست می‌نامید ولی در اجتماعات كشورهای مسلمان مانند كنفرانس اسلامی شركت می‌کرد.

2- مأرب: مأرب مشهورترین شهر یمن باستانی است كه شرق صنعا واقع شده و پایتخت قدیمی حكومت‌های "سبا" و ملكة سبا "بلقیس" بود كه درباره این سرزمین در قرآن كریم آیات متعددی وجود دارد.

3- صعده: این شهر مركز استان صعده و یكی از مراكز اصلی است كه نقش مهم و عمده‌ای را در دوران اسلامی ایفا نموده، این شهر همچنین برای حجاج و تجّار عازم مكه به منزلة توقف‌گاه بوده است. شهر قدیمی این منطقه كه با دیواری احاطه شده، مركز حكومت امام الهادی (اولین امام زیدی‌های یمن) بود و مسجدی نیز به همین نام در این شهر وجود دارد كه در شمال صنعا قرار گرفته و دارای ساختمان‌هایی است كه دیوارهای آن از سال‌های بسیار دور از گِل ساخته شده و هنوز هم پابرجاست.

4- شبوه: یكی دیگر از شهرهای یمن است.

5- ذمار: این شهر به علت معماری خاص خود و مدارس اسلامی مشهور است. نام این شهر از نام یكی از پادشاهان سبا، یعنی ذمر علی یهر گرفته است. مدرسة اسلامی معروف "الشمسیه" در این شهر قرار دارند.

6- الحوطه: این شهر مركز استان لاحج می‌باشد و یكی از مناطق توریستی یمن است و دارای باغ‌های معروفی به نام الحسینی است كه شهرت زیادی دارند.

7- عدن: عدن مركز استان عدن است و مركز اقتصادی و تجاری یمن محسوب می‌شود. عدن یك شهر باستانی است. این شهر مركز استراتژیك یمن محسوب می‌شد و اكنون مهم‌ترین گذرگاه طبیعی دریای عرب و اقیانوس هند و گذرگاه مهمی برای دریای سرخ است.

اقوام و نژادها

مردم یمن از اقوام سامی و عرب قحطانی هستند و عرب قحطانی مادر و ریشه عربیت است كه عرب‌ها را بدان منسوب یمن می‌دارند. مردمی كه در بخش شمالی (یمن شمالی) زندگی می‌كنند، عرب هستند ولی در بخش جنوبی از سال‌ها قبل اقلیت‌های دیگری از كشورهای هندوستان،‌ پاكستان، سومالی،‌ اریتره و اتیوپی به آنجا مهاجرت نموده‌اند.

قبایل زیادی در یمن زندگی می‌كنند و به بزرگ قبیله "شیخ" گویند و ممكن است قبایل متعددی تحت ریاست یك شیخ المشایخ باشد كه تشكیل قبیله بزرگی را بدهد. از مهم‌ترین قبایل یمن دو قبیلة بزرگ "حاشد" و "بكیل" است كه قبایل دیگری را تحت فرمان خود دارند.

ساختار جامعة یمن

جامعه یمن طایفه‌ای و قبیله‌ای است. قبایل بزرگ شمال این کشور غیر از حاشد عبارتند از: خیمه، ارحب، جهم، نهم، مذحج و سنحان و قبایل بزرگ جنوب عبارتند از: عواذل، یافع فضلی، ضالع، دفینه، ردفان، مكلا و حامی.

زبان رسمی یمن عربی است و به همان زبان نیز می‌نویسند.

جغرافیای سیاسی

یمن یكی از حاصل‌خیزترین مناطق شبه جزیره عربی بشمار رفته و به علت دارا بودن موقعیت خاص جغرافیایی و بنادر و جزایر مهم، در طول تاریخ مطمح نظر استعمارگران بوده و صفحات تاریخ این كشور را حوادث گوناگون پر كرده است. این كشور از لحاظ استراتژیكی دارای اهمیت ویژه‌ای است، زیرا یمن جنوبی در بخش شمال غربی و شامل شرقی "باب المندب" قرار گرفته و این تنگه بین دریای سرخ و اقیانوس هند واقع شده است و نزدیك‌ترین آبراه بین شرق و غرب می‌باشد. این كشور یكی از نقاط حساس استراتژیكی مورد نظر شرق و غرب است. یمن با تسلط بر تنگة "باب‌المندب" قادر به كنترل دریای سرخ بوده و حتی می‌تواند آنجا را با دارابودن جزیره مهم و استراتژیكی "بریم" ببندد. این جزیره، تنگه "باب‌المندب" را به 2 بخش آبراه شرقی به نام "باب‌الاسكندر" و آبراه غربی به نام "میون" تقسیم كرده است.

علاوه بر جزیرة "بریم"، جزیرة "زقر" كه در فاصلة 29 كیلومتری یمن قرار دارد، امكان كنترل و مراقبت فعالیت‌های دریایی آن نقطه را میسر می‌سازد.

جزیرة "كمران" یز از اهمیت استراتژیكی برخوردار می‌باشد. جزیرة "جبل‌الطیر" به خاطر اشراف بر آبراه منطقه دارای اهمیت ویژه‌ای است. جزایر دیگری نیز هستند كه دارای اهمیت استراتژیكی می‌باشند. به طور كلی با توجه به موقعیت تاكتیكی و استراتژیكی این جزایر می‌توان از آنها برای مقاصد نظامی و جهت كنترل كشتیرانی در دریای سرخ استفاده نمود. عوامل دیگری كه بر اهمیت این كشور می‌افزاید عبارتند از:

1. نزدیكی این كشور به شاخ آفریقا كه در نیمه دوم قرن حاضر به علت كشمكش‌های ابرقدرت‌ها در این منطقه بر حساسیت موقعیت آن افزوده است. بر اساس آمار سال 1993 جمعیت یمن حدود 13 میلیون نفراست که پرجمعیّت‌ترین كشور در شبه جزیره عربستان محسوب می‌شود.
2. محاصرة "باب‌المندب" از سوی نیروهای ارتش مصر در جنگ 5 روزه سال 1946 یك تجربه تاریخی برای رژیم اشغالگر قدس بود، لذا امنیت یمن برای آن رژیم دارای اهمیت حیاتی است.
3. یمن كه از قسمت شمال با عربستان دارای مرزهای مشترك است، امنیت آن برای عربستان سعودی از نظر تولید و صدور نفت دارای اهمیت می‌باشد و در طول سال‌های 70-1962 حمایت عربستان سعودی از سلطنت‌طلبان در برابر جمهوری‌خواهان كه دولت مصر از آنها حمایت می‌نمود، به علت ترس از نفوذ مصری‌ها در جنوب و بر هم زدن آرامش منطقه بوده است.
4. دارابودن سواحل طولانی در دریای سرخ و دریای عرب و نیز به علت وجود بنادر مهمی مانند عدن، حدید و فحاء كه به اهمیت استراتژیكی یمن می‌افزاید.

اهمیّت عامل انسانی

بر اساس آمار سال 1993 جمعیت یمن حدود 13 میلیون نفر است که پرجمعیت‌ترین كشور در شبه جزیره عربستان محسوب می‌شود. بیشتر مردم یمن را افراد قبایل مسلح و جنگجو تشكیل می‌دهند ولذا دولت یمن می‌تواند در موارد ضروری بیشتر از یك میلیون نفر را سریعاً بسیج نماید كه برای عربستان سعودی نگران‌كننده است زیرا در صورت لزوم، یمن می‌تواند به استعداد 10 لشكر نیروهای مردمی را در مرزها متمركز نماید، در صورتی كه برای عربستان سعودی این كار به آسانی میسر نیست.

اهمیّت عامل اقتصادی

این كشور با دارابودن سواحل طولانی در دریای سرخ و دریای عرب می‌تواند برای سرمایه‌گذاری جهت صید ماهی سودمند باشد و علاوه بر این، یمن دارای منابعی است كه تاكنون به علت فقر مالی شدید و جنگ‌های طولانی با استعمارگران و سپس جنگ‌های ممتد داخلی، فرصت استفاده و بهره‌برداری از آنها را نیافته است و نیاز به سرمایه‌گذاری دارد. كشف نفت نیز در مرزهای مشترك یمن و عربستان سعودی موجب درگیری‌هایی بین دو كشور شده است و دولت عربستان سعودی در صدد ضمیمه كردن مناطق نفت‌خیز یمن به خاك خود می‌باشد. وجود آثار باستانی و مناطق طبیعی بی‌نظیر، در صورت امنیت این كشور می‌تواند در زمینة سرمایه‌گذاری برای صنعت توریسم مفید واقع شود.

اهمیت عامل فرهنگی

یمن سرشار از آثار باستانی و میراث فرهنگی است كه به بعضی از آنها در قرآن مجید نیز اشاره شده است و در سال‌های اخیر، كاوشگران مشغول بیرون آوردن این آثار از زیر خاك می‌باشند. همچنین وجود كتابخانه‌هایی مملو از كتاب‌های باارزش خطی، بر اهمیت فرهنگی این كشور می‌افزاید.

ادیان و مذاهب

دین رسمی یمن، اسلام است و سایر ادیان كه درصد آنها بسیار اندك است از آزادی برخوردار هستند. اكثریت جمعیت این كشور را مسلمانان تشكیل می‌دهند. زیدیّه (فرقة متمایل به شیعه) اكثریت را در این كشور دارا می‌باشد كه بیشتر در نواحی كوهستانی در یمن شمالی سكونت دارند و اهل تسنن كه شافعی می‌باشند، در حدود نیمی از جمعیت این كشور را تشكیل می‌دهند كه اكثریت مردم جنوب این مذهب را دارند و در منطقة ساحلی "تهامه" زندگی می‌كنند. بر اساس آماری كه در سال 1989 منتشر شده بود، تعداد 5 میلیون و سیصد هزار نفر شیعه زیدی و 592 هزار و پانصد نفر مسلمان سنی در یمن وجود داشتند. در بخش جنوبی یمن تنها در حدود 7 الی 8 هزار نفر شیعه زندگی می‌كنند كه بیشتر در استان حضرموت و عدن هستند، همچنین در عدن شیعیان هندی و هندی‌الاصل مسجد خاصی برای خود دارند. اما مسیحیت و هندوئیسم نیز از دیگر ادیان این کشور می‌باشد.

سیاست مذهبی حكومت یمن

قبل از وحدت دو یمن در 22 مه 1990 یمن جنوبی یگانه كشور اسلامی بود كه خود را رسماً ماركسیست می‌نامید ولی در اجتماعات كشورهای مسلمان مانند كنفرانس اسلامی شركت می‌کرد. پس از وحدت در سراسر یمن که مذهب رسمی اسلام اعلام شد، مردم از آزادی مذهب نیز برخوردار هستند.

نفوذ ادیان در اوضاع سیاسی و فرهنگی جامعه

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، دین در جامعه سیاسی و فرهنگ یمن نفوذ كرد. لازم به ذكر است كه احكام فردی اسلام از زمان پذیرفتن اسلام از سوی مردم یمن اجرا می‌شد ولی نفوذ شریعت اسلام در سیاست آن كشور پس از انقلاب اسلامی ایران بود. یمنی‌ها جزو اولین گروه‌هایی بودند كه پس از پیروزی انقلاب به جمهوری اسلامی ایران آمدند و به حضور امام راحل رسیدند. نفوذ اسلام اكنون به حدی است كه در تدوین قانون اساسی یكی از موارد اختلاف، ذكر اسلام به عنوان "تنها منبع قانون‌گذاری" است.

اوضاع اجتماعی، فرهنگی و آموزشی

اكثر مردم یمن را قبایل تشكیل می‌دهند و بنا به عقیده‌ای كه ریشه اسلامی دارد، مسلح می‌باشند. جامعة یمن از نظر مذهبی از دو مذهب زیدی و شافعی تشكیل شده است. پیروان مذهب زیدی كه اكثریت مردم این كشور را تشكیل می‌دهند از نظر كلام، فقه و اصول با عقاید شیعه نزدیكی دارند.

مذهب شافعی حدود 25 درصد از جمعیت را تشكیل می‌دهد كه اكثر آنان در سواحل یمن زندگی می‌كنند. تعدادی نیز از پیروان فرقة اسماعیلیه در یمن هستند كه از شاخة بهره ـ مستعلویه هستند و در منطقة كوه حراز نزدیك صنعا و منطقة وادی ظهر و منطقة نجران زندگی می‌كنند. در زمان خلافت مأمون، خلیفة عباسی در یمن شورشی رخ داد و وی یكی از سرداران خود به نام محمد بن عبدالله بن زید را برای سركوبی این شورش به یمن اعزام كرد. این شخص سلسلة زیدیه را در یمن تأسیس نمود. اولین امام زیدی‌های یمن كه پایه‌گذار حكومت شیعه بود، امام الهادی یحیی بن حسین بود و بعد از او نیز 66 امام به حكومت رسیدند كه آخرین آنها «البدر» بود و زیدی‌ها جمعاً 1100 سال در این كشور حكومت كردند.

منابع

• قبس زعفرانی، آشنایی با كشور یمن در دسترس در سایت تبیان، بازیابی: 15 آبان ماه 1392.